ପଙ୍କଜ ଚରଣ ଦାସ

ଆଦିଗୁରୁ ପଙ୍କଜ ଚରଣ ଦାସ
ଜନ୍ମ	(1925-03-17)୧୭ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୨୫ ପୁରୀ, ଓଡ଼ିଶା
ମୃତ୍ୟୁ	୧୧ ଜୁନ ୨୦୦୩(2003-06-11) (ବୟସ ୭୮) ଭୁବନେଶ୍ୱର, ଓଡ଼ିଶା
ବୃତ୍ତି	ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ
ସକ୍ରିୟ ବର୍ଷ	୧୯୩୩-୨୦୦୦
ବୈବାହିକ-ସାଥୀ	ସରୋଜିନୀ ଦାସ
ପିତାମାତା(s)	ଧର୍ମୁ ଚରଣ ଦାସ, କ୍ଷେତ୍ରମଣୀ ଦେବୀ
ପୁରସ୍କାର	ପଦ୍ମଶ୍ରୀ

ସେ ପୁନର୍ଜୀବନ ଦାନ କରି ଆଜିର ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ଭିତ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ସେ ଏହି ନୃତ୍ୟକୁ 'ମନ୍ଦିର ନୃତ୍ୟ'ରୁ ବାହାର କରି ଦୁନିଆ ଆଗରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ସେ ସନ ୧୯୯୨ରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ଉପାଧିରେ ଭୁଷିତ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ନୃତ୍ୟରେ ଭକ୍ତି ରସ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା ଓ ତାଙ୍କର ପ୍ରତି ପଦକ୍ଷେପ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ଥିଲା । ମାହାରୀ ନୃତ୍ୟ କଳାକୁ ସେ କଠୋର ଭାବରେ ଅନୁସରଣ କରୁଥିଲେ ।

ପଙ୍କଜ ଚରଣ, ୧୯୨୫ ମସିହାରେ ପୁରୀର ମାଟିମଣ୍ଡପ ସାହିରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ଧର୍ମୁ ଚରଣ ଦାସ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ କ୍ଷେତ୍ରମଣୀ ଦେବୀ । ସେମାନେ ଥିଲେ ଅସୁରେଶ୍ୱର ନିକଟସ୍ଥ ମଣିପୁରର ମୂଳବାସିନ୍ଦା । ପିତାଙ୍କ ପୁଲିସ ଚାକିରି ଯୋଗୁ, ସେମାନେ ପୁରୀରେ ରହୁଥିଲେ । ପଙ୍କଜ ଚରଣ ମାତୃଗର୍ଭରେ ଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କର ପିତୃବିୟୋଗ ଘଟିଥିଲା । ପିତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ବେସାହାରା ମା-ପୁଅଙ୍କୁ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଥିଲେ, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଦେବଦାସୀ ଫକିରୀ ମାହାରୀ(ରତ୍ନ ପ୍ରଭା ଦେବୀ) । ମାହାରୀ ନୃତ୍ୟାଙ୍ଗନା ରତ୍ନ ପ୍ରଭା ଦେବୀଙ୍କର ସେ ପାଳିତ ପୁତ୍ର ଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କଠାରୁ ଭକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନର କଳା ଶିଖିଥିଲେ । ଛୋଟବେଳେ ସେ ନିଜ ମଧୁର କଣ୍ଠ ପାଇଁ ଅନେକ ପ୍ରଶଂସା ପାଇଥିଲେ । "ପଙ୍କଜର କଣ୍ଠ ଗ୍ରାମୋଫୋନଠୁଁ ମଧୁର" ବୋଲି ଲୋକେ କହୁଥିଲେ । ସେ ହାଇସ୍କୁଲରେ ତିନିଥର ଫେଲ ହୋଇଥିବାରୁ ପାଠ ପଢ଼ାରେ ଆଉ ତାଙ୍କ ମନ ଲାଗିଲାନି । ନିଜ ମାତାଙ୍କ ହଠାତ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିବାରୁ ଚାକିରୀ ଖୋଜି ଖୋଜି ସେ ବଳଭଦ୍ର ହଜୁରୀଙ୍କ ନୂଆ ଥିଏଟରରେ ମିଶିଲେ । ଥିଏଟରରେ ସେ, ମୁଖ୍ୟତଃ ହାସ୍ୟ ଅଭିନେତା ଭାବେ ଅଭିନୟ କରୁଥିଲେ । ପରେ କାଳୀଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ଥିଏଟର ପୁରୀରେ ଆସିବାରୁ ବଡ଼ ଧରଣର ଥିଏଟରରେ ମିଶିବା ପାଇଁ ସେ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ । କଟକ ଓ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଦୁଇଟି ଯାତ୍ରାପରେ ସେ ପୁଣିଥରେ ପୁରୀକୁ ଫେରିଆସି ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା ଥିଏଟର-ବିରେ ମିଶିଥିଲେ । ଏଥିରେ ସେ ଗୁରୁ କେଳୁଚରଣ ମହାପାତ୍ରଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ । କେଳୁଚରଣ ମଧ୍ୟ ସେତେବେଳେ ନୂଆ ନୂଆ ଥିଏଟରରେ ମିଶିଥାନ୍ତି ।

୧୯୬୪ ମସିହାରେ, ଓଡ଼ିଶାର ସେତେବେଳର ଏକମାତ୍ର ନୃତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତର ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଉତ୍କଳ ସଙ୍ଗୀତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ବିଭାଗର ମୂଖ୍ୟ ଭାବରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଉତ୍କଳ ସଙ୍ଗୀତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ୨୫ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସମୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଅବଶେଷରେ ସେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଅବସର ନେଇଥିଲେ । ସେ ନୃତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିବା କେଳୁଚରଣ ମହାପାତ୍ର, ଦେବ ପ୍ରସାଦ ଦାସ, ମାୟାଧର ରାଉତ ଓ ଭଗବାନ ସାହୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ନୃତ୍ୟ ଗୁରୁ ହୋଇ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟକୁ ଭାରତ ତ‌ଥା ଭାରତ ବାହାରେ ପ୍ରସାର କରିବାରେ ମୂଖ୍ୟ ଭୂମିକା ତୁଲେଇଥିଲେ ।

ଦଳଗତ ନୃତ୍ୟରେ ସେ ବିଶାରଦ ଥିଲେ ଓ ଗ୍ଳାନିସଂହାର, ମାତୃବନ୍ଦନା, ବାଳଗୋପାଳାଷ୍ଟକ ଓ ଆହୁରି ଅନେକ ନୃତ୍ୟରେ ସେ ତାଙ୍କର ଅଲିଭା ଛାପ ଛାଡ଼ିଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ରଚିତ ନୃତ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପଞ୍ଚକନ୍ୟା ନାମର ନୃତ୍ୟ ସବୁଠୁ ଜନପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ପୁରାଣର ପାଞ୍ଚଗୋଟି ମହାନ ନାରୀ - ଅହଲ୍ୟା, ଦ୍ରୌପଦୀ, ତାରା, କୁନ୍ତୀ ଓ ମନ୍ଦୋଦରୀଙ୍କ କଥା ନୃତ୍ୟର ନାଟକୀୟତା ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଖାଯାଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଆ ଓ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ସେ ବିଦ୍ୱାନ ଥିଲେ । କାଳିଦାସ ଜୟଦେବଙ୍କ ଜୀବନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ନୃତ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସେ ନୃତ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଦେଇଥିଲେ ।

ପ୍ରତିବର୍ଷ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରେ ଉଡ୍ର ସଂସ୍କୃତି ଏକାଡେମୀଦ୍ୱାରା ଗୁରୁ ପଙ୍କଜ ଚରଣ ଦାସଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ ଆଦିଗୁରୁ ପଙ୍କଜ ଚରଣ ଦାସ ଉତ୍ସବ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରାଯାଉଛି । ଏହା ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଶ୍ରୀ ବସନ୍ତ ଦାସ ଓ ନାତୁଣୀ ପଲ୍ଲବୀ ଦାସଙ୍କଦ୍ୱାରା କରାଯାଉଛି ।

• ପଦ୍ମଶ୍ରୀ - ୧୯୯୨ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ
• କବି ସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୯୨
• ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପୁରସ୍କାର - ୧୯୭୧ ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ତରଫରୁ
• ଓଡ଼ିଶା ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର (ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ) - ୧୯୭୦