Tiedokoneh

Tiedokonehel tarkoitetah tavan mugah yleiskäyttöhisty laitehtu, kudai on tarkoitettu monenlazien tiedoloinkäzittelytoimindoloin suorittamizeh. Vie ezimerkikse pristavkat da matkutelefonat ollah oman perustan mugah tiedokonehii, vaigu erikozen käyttötarkoituksen täh niilöi moizikse ei kučuta.

Matematiikan professoru Charles Babbage kehitti jo 1800-luvul mehuanizen tiedokonehen nimel Analyyttine koneh. Yksi tundiettulois tietokonehen matemattiezis mallilois on Turingin koneh, kuduan kehitti englantilaine matematiekku Alan Turing. Tiedoloinkäzittelyn ekvivalensien periuattehen mugah kai tiedokonehet voijah suorittua samat tehtävät, gu vai käytös on riittävästi tallendustilua da aigua. Nygyaigazet yleistiedokonehet perustutah elektroniekkah da John von Neumannan mallin mugazeh rakendeheh da Turingan tiedokonehes kirjutetah vai tiedoloinkäzittelyteorien oppikniigois. Suurimas ozas tiedokonehis on käytös John von Neumannin malli, kuduas kui ohjelmu mugagi sidä käzittelii tiedo ollah samah tiedokoneheh tallendettuu datua.

Tiedokonehen toimindua ohjuau suoritin libo processoru, kudai ellendäy konehkielizii käskylöi da ohjuau niilöin mugah tiedokonehen eri toimindoloi. Suoritin suorittau ohjelmua lugemal peräkkäzii muistopaikoi alovehel, kuduah ohjelmukoudu on tallendettu, da käzittelemäl bittujonot konehkielizikse käskylöikse.

Suorittimien ližäkse tiedokonehes on tavan mugah toizii piirilöi, kuduat suoritetah erikozii tiedoloinkäzittelytehtävii da annetah välliä varzinazile suorittimile. Ezimerkikse:

• Näytönohjain muuttau näyttömuistoh tallendetun kuvan näyttölaittehele pättäväkse ajoitetukse signualakse; äijät näytönohjaimet maltetah vie iče piirdiä grafiekkua näyttömuistoh. Käytändös nengomis laittehis ollah omat suorittimet, da monen grafiekkuohjaimen suorittimii voibi käyttiä vie toizis laskendois silloi, konzu niilöi ei tarvita grafiekan muvvostamizeh.
• Digitaaline signualuprocessoru on erityizesti matkutelefonas ja verkolaittehis yleine erikoispiiri, kudai käzittelöy jatkuvua datavirdua da luadiu sen avul toimindoi, ezim. salauksen libo pakatun iänen purgamizen.

 

1. Skanneri
2. Keskusprotsessoru
3. Keskusmusto
4. Levendyskortit (näytönohjain, iänikortti)
5. Virdulähteh
6. Optine azemu
7. Kiindolevy
8. Emälevy
9. Kaiuttimet
10. Näyttöpiäteh
11. Operatsiisistiemu
12. Sovellusohjelmisto
13. Klaviatuuru
14. Hiiri
15. Ulgoine kiindolevy
16. Printer

• ohjelmisto ("soft", angl. software)
• laittehisto ("raudu", angl. hardware).