Jerusalèm

Jerusalèm (en ebrieu: יְרוּשָׁלַיִם, Yerushaláyim; oficialament en arabi: أورشليم القدس, Ūršalīm; istòricament en arabi: القدس, Al-Quds) es la capitala de facto del'Estat d'Israèl (aquesta designacion es pas reconeguda per la comunautat internacionala) e una vila del Orient Mejan.

Jerusalèm
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
D'esquèrra a drecha e de naut en bas: Dòma del Ròc, Mosquèa Al-Aqsa, Parets de Jerusalèm, Basilica de Getsemaní, Torre de David, Mur de las Lamentacions, Pòrta Daurada, Mont dels Olivièrs, Sant Sepulcre, Mont Sion e Pòrta de Damasc
Bandièra de l'administracion israeliana Escut de l'administracion israeliana
Geografia fisica
Coordenadas	31° 46′ 44″ N, 35° 13′ 32″ E
Superfícia	125,42 km²
Altituds  · Mejana	754 m
Geografia politica
Estat	Israèl
Districte	Jerusalèm
Geografia umana
Populacion (2018)	919 438 ab.
Autras informacions
Còde postal	91000–91999
www.jerusalem.muni.il

La vila es situada dins los Monts de Judèa, entre la mar Mediterranèa e lo limit nòrd de la mar Mòrta. La Jerusalèm modèrna s'es estenduda luenh darrièr los limits de la vila vièlha, se Jerusalèm Èst es inclús, es la pus granda vila d'Israèl a l'encòp en populacion e en superfícia, amb 919 438 abitants subre una superfícia de 125,1 km².

Jerusalèm es una vila santa per las tres religions abrahamicas màger: Judaïsme, Cristianisme e Islam. Per lo Judaïsme, Jerusalèm es una vila santa dempuèi que, segon l'ancian Testament biblic, lo rei David d'Israèl ne faguèt la capitala del Reialme d'Israèl en 1000 ab JC, e son filh Salomon comandèt la bastison del Primièr Temple dins la vila. Dins lo Cristianisme, Jerusalèm es una vila santa dempuèi que, segon lo Novèl Testament, Jèsus foguèt crucificat en c. 30 CE, e que 300 ans pus tard Santa Elena identifiquèt lo site del pelegrinatge de la vida de Jèsus. Dins l'Islam Sunita, Jerusalèm es la tresena vila santa. Venguèt la primièra Qibla, lo punt focal per la pregària musulmana (Salah) en 610 CE, e segon la tradicion islamica, Maomet i faguèt son viatge nocturne detz ans pus tard. En consequéncia, e malgrat una superfícia de solament 0,9 km², la Vila Vièlha albèrga de sites d'importància religiosa clau, entre eles cal senhalar: lo Mont del Temple, lo Mur Oèst, la Glèisa del Sant Sepulcre, la Copòla de la Ròca e la mosqueta Al-Aqsa.

Durant sa longa istòria, Jerusalèm foguèt destruïta dos còps, assejada 23 còps, atacada 52 còps, e presa e tornar presa 44 còps. La part pus vièlha de la vila foguèt establida al millenni IV abC abans JC, fasent de Jerusalèm una de las pus anciana ciutat del mond. La vila vièlha al dintre dels barris, un site del Patrimòni Mondial de l'Umanitat, es devesida tradicionalament en quatre quartièrs, e mai que los noms utilizats uèi: quartièrs armèni, crestian, josieu, e Muslim o foguèsson pas que dempuèi lo sègle XIX. La vila vièlha foguèt nomenada per èsser inclusa dins la Lista del Patrimòni de l'Umanitat en Perilh per Jordania en 1982.

Uèi, l'estatut de Jerusalèm demora un problèma central del Conflicte Israelopalestinian. Pendent la Guèrra Araboisraeliana de 1948, Jerusalèm Oèst foguèt entre los airals envasits puèi annexats per Israèl, mentre que Jerusalèm Èst foguèt capturat per Jordania. Israèl s'emparèt de Jerusalèm Èst en 1967 durant la Guèrra dels Sièis Jorns en seguida de que lo territòri foguèt annexat. Actualament, la Lei Basica israeliana fa de Jerusalèm la capitala indevesibla del país. La comunautat internacionala regeta l'annexion coma illegala e considèra Jerusalèm Èst coma un territòri palestinian jos ocupacion militara israeliana. La comunautat internacionala reconeis pas Jerusalèm coma capitala d'Israèl, e la vila albèrga pas cap d'ambassada estrangièra. Mas lo 6 de decembre 2017, Donald Trump qu'anóncia que reconeís Jerusalèm coma capitala de l'Estat israelian e romp amb la diplomacia seguida per sos predecessors.

Segon l'Oficina Centrala Palestiniana d'Estatisticas 208 000 palestinians demòran a Jerusalèm Èst, qu'es propausada per l'Autoritat Nacionala Palestiniana coma futura capitala d'un futur Estat Palestinian.

Totas las brancas del govèrn israelian son situadas a Jerusalèm, inclús la Knesset (Parlament israelian), la residéncia del primièr ministre e del president e la Cort Suprèma. Jerusalèm albèrga tanben l'Universitat Ebraïca e lo Musèu d'Israèl amb son Santuari del Libre. Lo Zoo Biblic de Jerusalèm es classat pels israelians coma la pus granda atraction toristica.