1981

Aquesta pagina concernís l'an 1981 del calendièr gregorian.

Occitània

França

 

En abriu, inscripcion dins la lèi de la convencion internacionala dau trabalh n°111 per renfòrçar la lucha còntra lei discriminacions au trabalh. Pasmens, l'annada foguèt sustot dominada per l'eleccion presidenciala. Lo premier torn foguèt marcat per l'afebliment dau Partit Comunista que son cap, Georges Marchais, recebèt solament 15% dei sufragis exprimits e lo segond per la victòria de François Mitterand (Partit Socialista). Leis eleccions legislativas de junh confiermèron aqueu succès ambé 285 sètis per lo PS (majoritat absoluda) e 44 per lo PCF que formèron un govèrn dirigit per Pierre Mauroy.

Comencèt alora un periòde d'adopcion de lèis progressitas ambé l'aumentacion de 10% dau SMIC (1^èr de julhet), la creacion dei ZEP per melhorar l'educacion dins lei quartiers paures (lo meteis jorn), l'abolicion de la pena de mòrt (18 d'octòbre), la lucha còntra lo trabalh clandestin (23 d'octòbre) e una lèi de nacionalizacions de plusors companhiás estrategicas dins la siderurgia, dins l'armament e dins lei bancas. Pasmens, a la fin de l'annada, de dificultats financieras comencèron d'aparéisser.

Euròpa

• 1^èr de  genièr - Grècia deven membre de la CEE.

Polonha

En fàcia de l'agitacion quasi generala dau país, lo govèrn de Wojciech Jaruzelski deguèt proclamar a la fin de l'annada l'estat de guèrra tant per reprimir Solidaritat que per defugir una intervencion dirècta de l'URSS. Aquò permetèt de restaurar l'òrdre mai pas resòuvre lei dificultats economicas polonesas.

America

Antigua e Barbuda

Independéncia dau país lo 1^èr de novembre.

Belize

Independéncia dau país lo 21 de decembre. Pasmens, en causa d'un conflicte frontalier ambé Guatemala que considerava Belize coma una partida de son territòri, una garnison britanica importanta (1 500 òmes) demorèt en plaça fins a 1991.

Peró

En fàcia de la multiplicacion deis atacas dei guerilhas comunistas aparegudas l'annada precedenta (→ 1980), lo president Fernando Belaúnde Terry declarèt l'estat d'urgéncia e ordonèt ai fòrças armadas perovianas de combatre lo Sendier Luminós. Lei drechs constitucionaus foguèron suspenduts dins lei províncias de Huamanga, Huanta, Cangallo, La Mar e Víctor Fajardo. L'armada i mandèt de tropas importantas e acomencèt la formacion de milícias localas anticomunistas (lei Rondas Campesinas). L'intensitat dau conflicte aumentèt ansin pauc a pauc dins lo centre dau país.

En parallèl, la situacion malaisada a la frontiera amb Eqüator se desgradèt tornarmai au començament de l'annada ambé la descubèrta de tres pòstes bastits per l'armada eqüatoriana dins un territòri revendicat per Peró. Après quauquei setmanas de combats (Guèrra de Paquisha), lei Perovians capitèron de conquistar lo pòste principau deis Eqüatorians e la pression diplomatica internacionala obliguèt lei dos estats d'arrestar lo conflicte. Lei tropas dei dos camps foguèron retiradas de la zòna contestada. Pasmens, aquel acòrd foguèt solament considerat coma una trèva e lei dos país acomencèron de renfòrçar sei posicions lòng de la frontiera. Una guèrra novèla aguèt ansin luòc en 1995 (Guèrra de Cenepa).

Arts

Sciéncias e tecnicas

Armament

Premier vòl dau prototip dau F-117, premier avion militar furtiu (18 de junh).

Astronomia

 

Susvolada dau sistèma de Saturne per la sonda espaciala Voyager 2. I poguèt realizar divèrsei fotografias de la planeta, de sei satellits e de realizar divèrsei mesuras de temperaturas e de composicion atmosferica. Totjorn, dins lo Sistèma Solar, descubèrta d'un tresen satellit naturau dich Larissa dins lo sistèma de Neptun.

D'autra part, capitada dau premier vòl de la naveta espaciala espaciala. Premiera fusada recuperable de l'istòria, aqueu veïcul donèt de capacitats novèlas d'intervencion espaciala a la NASA.

Fotografia

Sortida dau Sony Mavica que foguèt lo premier aparelh fotografic parcialament numeric. D'efèct, utiliza un captor CCD de 279 000 pixels e un disc dur per enregistrar leis imatges. En revènge, una television èra encara necessària per lei visualizar e lo premier aparelh totalament numeric foguèt comercializat en 1991.

Informatica

 

Desvolopament dau sistèma operatiu MS-DOS per la companhiá]] estatsunidenca Microsoft. A l'origina, èra un sistèma crompat per Bill Gates (nascut en 1955) a Tim Patterson. Puei, l'adaptèt ai besonhs d'IBM que l'utilizèt per seis ordinators.

Economia

• 25 de genièr - Alicia Keys, cantaira americana
• 28 de genièr - Elijah Wood, actor american
• 24 de febrièr - Lleyton Hewitt, jogaire de tennis australian
• 21 de març - Teddy Ongoly, fotbolaire congolés
• 7 d'abril - Sharka Blue, actritz pornografica chèca
• 25 d'abril - Felipe Massa, pilòt brasilièr de Formula 1
• 28 d'abril - Jessica Alba, actritz americana
• 10 de mai - Belén Arjona, cantaira espanhòla
• 7 de junh - Anna Kournikova, jogaira de tennis russa
• 9 de junh - Natalie Portman, actritz israeliana
• 28 de junh - Tiffany Hopkins, actritz pornografica francesa
• 8 de julhet - Ashley Blue, actritz pornografica americana
• 27 de julhet - Fernando Alonso, pilòt espanhòl de Formula 1
• 8 d'agost - Roger Federer, jogaire de tennis soís
• 23 d'agost - Carmen Luvana, actritz pornografica americana
• 3 de setembre - Gautier Capuçon, violoncelista arpitan
• 26 de setembre - Serena Williams, jogaira de tennis americana
• 15 d'octobre - Elena Dementieva, jogaira de tennis russa
• 25 de novembre - Xabi Alonso, fotbolaire espanhòl
• 2 de decembre – Britney Spears, cantaira americana
• 15 de decembre – Najoua Belyzel, cantaira francesa
• 30 de decembre - Haley Paige, actrit pornografica mexicana-americana (m. 2007)

• 5 de genièr - Harold Clayton Urey, fisician-quimista american, Prèmi Nobel de Quimia (n. 1894)
• 9 de febrièr - Bill Haley, cantaire american, pionièr del rock'n'roll (n.1925)
• 9 de març - Max Delbrück, biologista alemand, Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina (n. 1906)
• 23 d'abril - Josep Pla i Casadevall, escrivan catalan (n. 1897)
• 11 de mai – Bob Marley, cantaire jamaican (n.1945)
• 11 de mai - Odd Hassel, quimista norvegian, Prèmi Nobel (n. 1897)
• 13 de junh - Amácio Mazzaropi, actor e realizator brasilièr (n. 1912)
• 1 d'agost - Omar Torrijos Herrera, president de Panamà (n. 1929)
• 8 de setembre - Hideki Yukawa, fisician japonés, Prèmi Nobel (n. 1907)
• 9 de setembre - Jacques Lacan, psicanalista francés (n. 1901)
• 12 de setembre - Eugenio Montale, poèta italian, Prèmi Nobel (n. 1896)
• 6 d'octobre – Anwar Sadat, president d'Egipte (n.1918)
• 29 d'octobre - Georges Brassens, cantaire francés (n. 1921)
• 22 de novembre - Hans Adolf Krebs, mètge e bioquimista alemand, Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina (n. 1900)
• Manuel Sanchis i Guarner, filològ, istorian e escrivan valencian (n. 1911)

• Prèmi Nobel de Fisica : Nicolaas Bloembergen, Arthur Leonard Schawlow, Kai Siegbahn
• Prèmi Nobel de Quimia : Kenichi Fukui e Roald Hoffmann
• Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina : Roger W. Sperry, David H. Hubel, Torsten N. Wiesel
• Prèmi Nobel de Literatura : Elias Canetti
• Prèmi Nobel de la Patz : Aut Comissariat de las Nacions Unidas pels Refugiats (ACNUR)
• Prèmi Nobel d'Economia : James Tobin

• The Fox and the Hound