1980

Aquesta pagina concernís l'an 1980 del calendièr gregorian.

Occitània

França

Euròpa

Polonha

Debanament de manifestacions novèlas que causèron la fin dau periòde Gierek e la presa dau poder per lo generau Wojciech Jaruzelski. Deguèt rapidament faciar una tièra de manifestacions organizadas per lo sindicat Solidaritat menat per un obrier catolic dich Lech Walesa.

Africa

Botswana

Mòrt dau president Seretse Khama. Ketumile Masire (BDP) foguèt elegit per lo remplaçar.

America

Peró

Debanament deis eleccions promesas per lo govèrn dictatoriau de Francisco Morales Bermúdez Cerruti qu'èra incapable de dirigir lo país. Gràcias a un sostèn important de part de la populacion e a la division de seis adversaris, l'ancian president Fernando Belaúnde Terry foguèt elegit President de la Republica. Prenguèt plusors mesuras progressistas coma la restitucion dei jornaus a sei proprietaris ò lo restabliment de la libertat d'expression. Pasmens, assaièt tanben de limitar leis efèctes de la reforma agrària de Velasco, se raprochèt de Washington e mau capitèt de faciar la crisi economica, especialament lo problema causat per l'inflacion.

Enterin, dins lei regions centralas, apareguèron divèrsei guerilhas comunistas, magerament aquela dau Sendier Luminós, que comencèron una tiera d'atacas còntra l'Estat Perovian. Largament ignorats per lo govèrn centrau, aquelei combats venguèron un problema vertadier tre l'annada seguenta (→ 1981).

Asia

 

 

Iran

 

Començament de la Guèrra Iran-Iraq après una tièra de bombardaments per l'aviacion iraquiana lo 20 de setembre. Après d'avançadas de quauquei desenaus de quilomètres lòng de la frontiera, leis Iraquians foguèron finalament blocats per leis Iranians.

Iraq

Començament de la Guèrra Iran-Iraq après una tièra de bombardaments per l'aviacion iraquiana lo 20 de setembre. Après d'avançadas de quauquei desenaus de quilomètres lòng de la frontiera, leis Iraquians foguèron finalament blocats per leis Iranians. Puei, lo 28 de novembre, se debanèt una batalha navala dins la region dau pòrt iraquian d'Umn Qasr. La flòta iraquiana i perdèt sièis naviris (còntra solament un per leis Iranians) e demorèt quasi inactiva fins a la fin de la guèrra en 1988.

Oceania

Tuvalu

Independéncia dau país lo 30 de julhet.

Vanuatu

En mai, leis illas secessionistas d'Espiritu Santo e de Tanna conoguèron doas insureccions novèlas. Dins la premiera, de secessionistas conquistèron la capitala e proclamèron la Republica de Vemarana e dins la segonda, de combats opausèron lei partisans dau govèrn ai partisans de França. París sostenguèt aquela secession en empachant lo mandadís d'una fòrça militara e en reconóissent aquela independéncia. Pasmens, lo 2 de junh, Tanna foguèron reconquistada per lo govèrn locau. Puei, après l'independéncia oficiala dau país lo 30 de julhet, Lini poguèt emandar l'ajuda militara dei país de la region e obtenguèt aquela de Papoa-Nòva Guinèa. Lo 31 d'aost, un desbarquament aisat prenguèt lo contraròtle dau territòri de la Republica de Vemarana marcant la fin de secession. Aperaquí 2 300 i foguèron arrestadas.

Arts

Sciéncias e tecnicas

Astronomia

 

Susvolada dau sistèma de Saturne per la sonda espaciala Voyager 1. I poguèt realizar divèrsei fotografias de la planeta, de sei satellits e de realizar divèrsei mesuras de temperaturas e de composicion atmosferica. Descurbiguèt tanben uech satellits suplementaris.

Energia

Premier foratge orizontau realizat dins lo jaciment de gas naturau de Lac per Elf Aquitaine e l'Institut Français du Pétrole. Aquela tecnica foguèt aplicada en 1982 ai foratges sosmarins e s'es largament difusada dins lo mond.

Economia

• 19 de genièr - Jenson Button, pilòt de Formula 1 britanic
• 27 de genièr - Marat Safin, jogaire de tennis rus
• 28 de genièr - Nick Carter, cantaire american (Backstreet Boys)
• 12 de febrièr - Christina Ricci, actritz de cinèma americana
• 12 de febrièr - Juan Carlos Ferrero, jogaire de tennis espanhòl
• 21 de febrièr - Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, rei de Botan
• 12 de març - Katie Morgan, actritz pornografica americana
• 21 de març - Ronaldinho, jogaire brasilièr de fotbòl
• 17 de junh - Venus Williams, jogaire de tennis americana
• 20 de julhet - Gisele Bündchen, modèl brasilièra
• 22 de julhet - Kate Ryan, cantaira bèlga
• 26 d'agost - Macaulay Culkin, actor american
• 12 de setembre - Yao Ming, jogaire chinés de basquèt
• 21 de setembre - Kareena Kapoor, actritz indiana
• 30 de setembre - Martina Hingis, jogaira de tennis eslovaca
• 10 de decembre - Sarah Chang, violonista americana d'origina coreana
• 18 de decembre - Christina Aguilera, cantaire american
• 20 de decembre - Ashley Cole, fotbolaire anglés
• Jordan Galland, cantaire, compositor, realizaire e productor american de pop
• Judd Vinet, un desvelopaire open-source canadian

• 2 de febrièr - William Howard Stein, quimista american, Prèmi Nobel (n. 1911)
• 18 de març - Erich Fromm, psicològ e filosòf alemand (n. 1900)
• 24 de març - Oscar Romero, arcebisp d'El Salvador (n. 1917)
• 25 de març - Roland Barthes, critic e escrivan american (n. 1915)
• 31 de març - Jesse Owens, atlèta american (n. 1913)
• 15 d'abril - Jean-Paul Sartre, filosòf e escrivan alemand, Prèmi Nobel de Literatura (recusat) (n. 1905)
• 24 d'abril - Alejo Carpentier, escrivan cuban (n. 1904)
• 29 d'abril - Alfred Hitchcock, director de cinèma britanic (n. 1899)
• 4 de mai - Josip Broz Tito, president d'Iogoslavia (n. 1892)
• 18 de mai - Ian Curtis, musician britanic (Joy Division) (n. 1956)
• 7 de junh - Henry Miller, escrivan american (n. 1891)
• 7 de junh - Elizabeth Craig, escrivan britanica (n. 1883)
• 9 de julhet - Vinicius de Moraes, poèta, escrivan e diplomata brasilièr (n. 1913)
• 24 de julhet - Peter Sellers, actor britanic (n. 1925)
• 27 de julhet - Muhammad Reza Pahlavi, shah d'Iran (n. 1919)
• 10 d'agost - Yahya Khan, president de Paquistan (n. 1917)
• 17 de setembre - Anastasio Somoza Debayle, dictator de Nicaragua (n. 1925)
• 7 de novembre - Steve McQueen, actor american (n. 1930)
• 20 de novembre - John McEwen, primièr ministre d'Austràlia (n. 1900)
• 22 de novembre - Mae West, actritz americana (n. 1893)
• 4 de decembre - Francisco Sá Carneiro, primièr ministre de Portugal (n. 1934)
• 8 de decembre - John Lennon, cantaire e compositor britanic (The Beatles) (n. 1940)
• 24 de decembre - Karl Dönitz, militar e president d'Alemanha (n. 1891)
• 31 de decembre - Marshall McLuhan, professor e escrivan canadian (n. 1911)

• Prèmi Nobel de Fisica : James Watson Cronin, Val Logsdon Fitch
• Prèmi Nobel de Quimia : Paul Berg, Walter Gilbert, Frederick Sanger
• Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina : Baruj Benacerraf, Jean Dausset, George D. Snell
• Prèmi Nobel de Literatura : Czesław Miłosz
• Prèmi Nobel de la Patz : Adolfo Pérez Esquivel
• Prèmi Nobel d'Economia : Lawrence Klein