Diné Bizaad

Na-Dené Bizaadjí tʼáá ałʼąą ádaatʼéego saad dah náánáshjaaʼígíí éí Athabaskan dóó Eyak dóó Tlingit daolyé. Diné Bizaadígíí éí Athabaskan languagejí atah yisdzoh haʼní. Díí Diné saad ndeiłkaahí bee wójíigo binaanish ádeiłʼínígíí binahjįʼ ákótʼéego naaltsoosígíí bikááʼ ádeiyiilaa. Diné Bizaad éí Yootó Hahoodzo dóó Hoozdo Hahoodzo dóó Áshįįh Biiʼtó Hahoodzo dóó Diné bikéyah dahoolyéedi Bílaʼashdlaʼii Dineʼé Dinékʼehjí yádaałtiʼ. Nááná Dziłghą́ʼí Dineʼé, Naashgalí Dineʼé, Beehai Dineʼé, dóó Chíshí Dineʼé Dabizaad ałdóʼ Athabaskan language shádiʼááhjígo ńtʼiʼígíí atah daasdzoh. Deeteel Bikéyahdi dóó Hakʼaz Dineʼé Bikéyahdi, tʼóó ahayóí saad Athabaskan bee dawójíhígíí yee yádaałtiʼ. Tʼáá Diné Bizaad bee yáʼatiʼgi átʼéego tʼáá bí bizaad hólónígíí yee yádaałtiʼ.

Diné Bizaad éí tsʼídá aláahdi Diné "Athabaskan" éí doodaiiʼ Na-Dené danilínígíí yee yádaałtiʼ. Diné Bizaad yee yádaałtiʼígíí éí 175,000 anéeltʼeʼ. Áádóó nináhah bikʼeh díí anéeltʼeʼígíí dei anoolʼąął. Diné Bizaad éí Naaki góneʼ yéigo daʼahijoogą́ą́ʼ yę́ędą́ą́ʼ choozʼįįd nítʼę́ę́ʼ. Díí saadígíí éí Wááshindoon bee bíkáʼííjéeʼgo bee honeezná. Diné bisiláołtsooí ndaazbaaʼígíí bizaad chodeiyoosʼįįdígíí éí "Diné Bizaad yee Nidaazbaaʼígíí" ("Navajo Code Talkers") daolyéé dóó tʼáá ákótʼéego bee béédahoʼdílzin.

Díí Diné Bizaad/Naabeehó Bizaad tʼáá yéego bee yáʼátiʼgo átʼé. Diné łaʼ ádaaníigo éí "Diné Bizaad doo bikʼidoolchíił da háálá díí yeeʼ nihizaad átʼéé dóó tʼáá nihí tʼéiyáhí choideiilʼį́į dooleeł. Nááná łaʼ ádaaníigo éí Diné Bizaad bikʼéʼéshchį́įgo tʼáá aaníí nizhóní yeeʼ dóó díigi átʼéego áłchíní Diné Bizaad yídahodoołʼááł, jó náásgóó hoolzhishgo tʼah dii yee yádaałtiʼ doo.

Tʼááłáʼídi mííl yázhí dóó biʼąą náhástʼéídi neeznádiin dóó biʼąą náhástʼéídiin yihahdóó ńléí naakidi mííl yázhí yihahjįʼ, Diné bihaneʼ binaaltsoos "Navajo Times" wolyéhígíí saad tʼáá Dinékʼehjí dabikáaʼgo ańdeiyiilʼįįh nítʼę́ę́ʼ, baa saah hólǫ́ǫgo biniinaa tʼáá ákǫ́ǫ́ ałdóʼ niʼkólyaa.

Diné Bizaad éí naaki ałʼą́ą́ átʼéego bee yáʼatiʼgo átʼé. Diné Yootó Hahoodzojí Diné kéédahatʼínígíí "Eastern dialect" yee yádaałtiʼ áádóó łaʼígíí Hoozdo Hahoodzojí kéédahátʼínígíí éí "Western dialect" bee wójíhígíí yee yádaałtiʼ. Díí saad kǫ́ǫ́ ííshjání ałkééʼ sinilígíí biyaagi saad łaʼ tʼáá áłdįįh nihá dabikááʼ. Biniiyé tʼáá áłdįįh nihá ííshjání ályaaígíí éí tʼóó yeeʼ nihił ííshjání oolzin doo biniiyé hóyahdi saad ałkééʼ sinil.

• yas = zas.
• ahwééh = gohwééh.

Zah tłah éí saad ha'zéé dóó ha'woo' bitá'gi "tłah"go' dahdits'á'ígíí t'áá yiiłní'. Bilagaaná bizaadjí éí consonant woolyé. Diné bizaadji ak'é'alchíígo' zah tłah, díí adah nǫ́hlin: "Ch', ts', dz, tł' ". Diné bizzadjí éí 32 zah tłah yiisdzó .

Zahą́ą́ éí saad ha'zéé dóó ha'nį́į́hdi' saad dahdí' ts'á'ígíí. Zahą́ą́ éí 4 yiisdzoh . Bilagaaná bizaadji éí vowels woolyé. Dinéji ak'é'alchíí'go' éí díí anǫ́hlin: "a, e, i,o".

Diné bizaad béé ya'ti'go' t'áá dóólé'é' anǫ́hinígíí, yéé haidi' t'éí'ígíí, at'į́į́łígíí (verb base woolyé'ígíí) ałté dóó agháágo' yiilts'ííł. Néélį́į́hgo', "Bikááʼ náʼoobałí, Tsin naaʼeeł chidí naatʼaʼí bee naagéhé, dóó Chidí naaʼnaʼí beeʼeldǫǫh bikááʼ dah naaznilígíí" díí t'áá at'é' saad verb at'é'. Yaa'hólné'. Diné bizaad dóó t'áá éí t'éíyá verb base da'; Tsiiʼyiishbizhí Dineʼé, Binááʼádaałtsʼózí, dóó Shádiʼááhjí Binááʼádaałtsʼózí Dineʼé da'bizaad akwii t'éí . Naaná Tó Wónaanídi Bilagáana Bikéyahdę́ę́ saadígíí éí noun base yéé ya'dałt'i' ayiisígíí . Akondi' Diné' bizaad noun łá béé hólǫ́'go' at'é'; ~6,245 Diné bizaadji noun yiisdzoh

1849 yiihah yéédą́ą́ Wááshindoon bisiláołtsooí Hastiin Lt James H. Simpson ałtsé naaltsoos yiikáá ayiilá. Áádóó éí oodlaani akwiiné'é' naaná, Diyín bizaad béé na'niitin biniiyé naaltsoos bikáági' Diné bizaad bikáá anáanalyá. Áádóó kwiishdę́ę́ hodeish zhiizh dóó éí Diné' t'áá bi' bizaad yéé ak'é'ałchi'; social media bikáágo' nida'niihdééh.

 Béésh Łichíʼii biyiʼdóó ił Nahazʼą́ baa Haneʼ

• Diné bizaad yidideestsʼį́į́ł jinízingo éí KTNN 660am níłchʼi halneʼédóó dahalneʼ łeh. (Dinékʼehjí)
• Languagegeek: Keyboards
• NLA biweb site
• iPhone®, iPad® dóó iPod touch® bá App

,