เขื่อน

ชนิดของเขื่อน จะจำแนกตามชนิดของวัสดุก่อสร้าง เช่น เขื่อนหิน เขื่อนดิน เขื่อนคอนกรีต เขื่อนหินผสมดิน เขื่อนคอนกรีตบดอัด หรือเขื่อนไม้

ประโยชน์ของเขื่อนที่สำคัญ คือ เพื่อกักเก็บน้ำ โดยเก็บน้ำจากช่วงฤดูน้ำหลากและปล่อยน้ำใช้ในการเกษตรกรรม อุปโภคบริโภคในช่วงขาดแคลนน้ำ เขื่อนยังคงใช้สำหรับป้องกันน้ำท่วมฉับพลันในฤดูที่น้ำไหลหลากอีกทางหนึ่ง โดยเขื่อนจะทำหน้าที่ชะลอความเร็วของน้ำ ให้น้ำไหลผ่านได้เฉพาะตามปริมาณที่เหมาะสม ในปัจจุบันเขื่อนมีหน้าที่หลักอีกด้านคือการผลิตกระแสไฟฟ้า โดยพลังงานไฟฟ้าส่วนหนึ่งในประเทศไทยมาจากการปั่นไฟจากเขื่อน นอกจากนี้เขื่อนบางแห่งใช้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวและกิจกรรมนันทนาการต่าง ๆ เช่น การล่องเรือ หรือ การตกปลา

อย่างไรก็ตามเขื่อนมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ได้แก่ การปิดกั้นทางน้ำทำให้สิ่งมีชีวิตในน้ำบางชนิด เช่น ปลาแซลมอน ไม่สามารถว่ายไปตามกระแสน้ำเพื่อวางไข่ได้ในช่วงฤดูขยายพันธุ์ เขื่อนยังคงปิดกั้นทางน้ำทำให้การเดินทางทางเรือไม่สามารถเคลื่อนที่ผ่านได้ ปัญหาของการสร้างเขื่อนที่มียังรวมถึงพื้นที่บ้านเรือนและป่าไม้ที่อยู่บริเวณเหนือเขื่อน จะถูกท่วมจมอยู่ใต้น้ำไม่สามารถใช้งาน

ด้านการชลประทาน และการเกษตร

ทำให้มีแหล่งน้ำถาวรเพิ่มขึ้นอีกแห่งหนึ่ง เพื่อช่วยเสริมระบบการชลประทานในพื้นที่ของโครงการแม่กลองใหญ่ โดยเฉพาะทำการเพาะปลูกในฤดูแล้งจะได้ผลผลิตการเกษตรเพิ่มขึ้น

ด้านการผลิตไฟฟ้า

โรงไฟฟ้าแห่งนี้มีกำลังผลิตรวม 300,000 กิโลวัตต์ ให้พลังงานไฟฟ้าเฉลี่ยปีละประมาณ 777 ล้านกิโลวัตต์ต่อชั่วโมง พลังงานไฟฟ้าที่ได้นอกจากจะช่วยสนองความต้องการไฟฟ้าที่เพิ่มขึ้นแล้ว ยังช่วย ประหยัดการใช้เชื้อเพลิง น้ำมันเตาที่ต้องสั่งจากต่างประเทศได้ปีละ 200 ล้านลิตร

ด้านการประมง

ในอ่างเก็บน้ำเหนือเขื่อนมีพื้นที่ 388 ตารางกิโลเมตร เหมาะสำหรับเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืดได้เป็นอย่างดี

ด้านการบรรเทาอุทกภัย

โดยปกติในฤดูฝน ทั้งในลำน้ำ แควน้อย และแควใหญ่ จะมีปริมาณมากถึงประมาณ 3,000 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที เมื่อไหลไปรวมกันจะทำให้เกิดน้ำท่วมลุ่มน้ำแม่กลองเป็นประจำ เมื่อเขื่อนศรีนครินทร์ และเขื่อนเขาแหลมแล้วเสร็จ อ่างเก็บน้ำของเขื่อนทั้งสองจะช่วยเก็บกักน้ำไว้เป็นการบรรเทาอุทกภัยในพื้นที่ดังกล่าวอย่างถาวร

ช่วยต่อต้านน้ำเค็มและน้ำเสียในฤดูแล้ง

ก่อนนี้ที่บริเวณปากน้ำแม่กลองจะมีน้ำเค็มย้อนเข้ามาในฤดูแล้ง นอกจากนี้ยังมีน้ำเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมของสองฝั่งแม่น้ำแม่กลองอีกส่วนหนึ่ง การที่มีน้ำจากเขื่อนปล่อยไปมากกว่าปกติในฤดูแล้งจะช่วยขับไล่น้ำเสียและผลักดันน้ำเค็ม ทำให้สภาพน้ำในแม่น้ำแม่กลองมีคุณภาพดี

ด้านการคมนาคมและการท่องเที่ยว

เมื่อมีอ่างเก็บน้ำเกิดขึ้น ชุมชนต่าง ๆ ก็ได้อาศัยเป็นเส้นทางคมนาคมทางน้ำ เพื่อนำผลผลิตที่ได้ออกสู่ตลาดเป็นการช่วยกระจายรายได้อีกทางหนึ่ง นอกจากนี้บริเวณนั้นยังมีแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจอีกหลายแห่ง เช่น น้ำตกไทรโยค บึงเกริงกะเวีย ด่านเจดีย์สามองค์ ฯลฯ เป็นต้น

ในต่างประเทศ

• เขื่อนซานเสียต้าป้า เขื่อนที่ใหญ่ที่สุดในโลก ตั้งอยู่ที่ประเทศจีน
• เขื่อนอิไตปู เขื่อนผลิตพลังงานไฟฟ้าที่ใหญ่อันดับสองของโลก ตั้งอยู่ระหว่างประเทศบราซิลกับประเทศปารากวัย
• เขื่อนอัสวาน เขื่อนขนาดใหญ่ในประเทศอียิปต์
• เขื่อนแกรนด์คูลี เขื่อนขนาดใหญ่ที่สุดในสหรัฐอเมริกา
• เขื่อนฮูเวอร์ เขื่อนขนาดใหญ่ในสหรัฐอเมริกา

ในประเทศไทย

ภาคเหนือ

• เขื่อนสิริกิติ์ (เขื่อนผาซ่อม) จังหวัดอุตรดิตถ์
• เขื่อนแม่งัดสมบูรณ์ชล จังหวัดเชียงใหม่
• เขื่อนแม่กวงอุดมธารา จังหวัดเชียงใหม่
• เขื่อนกิ่วลม จังหวัดลำปาง
• เขื่อนกิ่วคอหมา จังหวัดลำปาง

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

• เขื่อนสิรินธร (เขื่อนลำโดมน้อย) จังหวัดอุบลราชธานี
• เขื่อนอุบลรัตน์ (เขื่อนพองหนีบ) จังหวัดขอนแก่น
• เขื่อนจุฬาภรณ์ (เขื่อนน้ำพรม) จังหวัดชัยภูมิ
• เขื่อนลำตะคอง จังหวัดนครราชสีมา
• เขื่อนลำพระเพลิง จังหวัดนครราชสีมา
• เขื่อนลำปาว จังหวัดกาฬสินธุ์
• เขื่อนปากมูล จังหวัดอุบลราชธานี
• เขื่อนราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ
• เขื่อนน้ำอูน จังหวัดสกลนคร
• เขื่อนน้ำพุง จังหวัดสกลนคร
• เขื่อนเมฆา จังหวัดบุรีรัมย์
• เขื่อนลำนางรอง จังหวัดบุรีรัมย์
• เขื่อนห้วยหลวง จังหวัดอุดรธานี

ภาคตะวันตก

• เขื่อนภูมิพล (เขื่อนยันฮี) จังหวัดตาก
• เขื่อนศรีนครินทร์ (เขื่อนเจ้าเณร) จังหวัดกาญจนบุรี เป็นเขื่อนที่มีความจุมากที่สุดของประเทศไทย
• เขื่อนวชิราลงกรณ์ (เขื่อนเขาแหลม) จังหวัดกาญจนบุรี
• เขื่อนแก่งกระจาน จังหวัดเพชรบุรี
• เขื่อนแม่กลอง จังหวัดกาญจนบุรี
• เขื่อนแม่ปิงตอนล่าง จังหวัดตาก
• เขื่อนท่าทุ่งนา จังหวัดกาญจนบุรี

ภาคกลาง

• เขื่อนป่าสักชลสิทธิ์ จังหวัดลพบุรี (เขื่อนดินที่ยาวที่สุดของประเทศไทย)
• เขื่อนพระราม 6 จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นเขื่อนแห่งแรกของไทย
• เขื่อนขุนด่านปราการชล จังหวัดนครนายก เป็นเขื่อนคอนกรีตอัดบดยาวที่สุดในประเทศไทยและในโลก
• เขื่อนกระเสียว จังหวัดสุพรรณบุรี (เขื่อนดินที่ยาวที่สุดอันดับที่สองของประเทศไทย)
• เขื่อนเจ้าพระยา จังหวัดชัยนาท
• เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน จังหวัดพิษณุโลก

ภาคตะวันออก

• เขื่อนนฤบดินทรจินดา (เขื่อนห้วยโสมง) จังหวัดปราจีนบุรี
• เขื่อนรัชโรธร จังหวัดชลบุรี
• เขื่อนคิรีธาร จังหวัดจันทบุรี

ภาคใต้

• เขื่อนบางลาง จังหวัดยะลา
• เขื่อนรัชชประภา (เขื่อนเชี่ยวหลาน) จังหวัดสุราษฎร์ธานี