ऑस्ट्रिया

अक्षयवृत्तीय विस्तार 46o22’ उत्तर ते 49o1’ उत्तर आनी 9o22’अस्तंत ते 17 o 10‘अस्तंत. दक्षिण उत्तर अंतर उदेंते वटेन 295 किमी. जाल्यार अस्तंतेवटेन फकत 64 किमी. उदेंत-अस्तंत अंतर चडांतचड सुमार 580 किमी. क्षेत्रफळ सुमार 83,879 चौ. किमी. लोकसंख्या 87.72.865(2017); राजधानी व्हिएन्ना. देशाचे शीमेची लांबाय सुमार 2,627 किमी. आसा. उत्तरेवटेन अस्तंत जर्मनी आनी स्वित्झर्लंड हे देश आसात. ह्या देशाक खंयचेवटेन दरयादेग ना.

ऑस्ट्रिया चो बावटो

ऑस्ट्रिया चें प्रतीक

युरोपांत स्वित्झर्लंड फाटल्यान दुसरो दोंगरी वाठार म्हूण ऑस्ट्रियाक वळखतात. ह्या देशाचो अस्तंते कडलो वाठार चडसो आल्स पर्वतांनी भरला. ह्या वाठाराची उंचाय सादारपणान 900 मी. परस चड आसा आनी उदेंत –ईशान्य वाठारांत तो देंवत गेला. आग्नेय वाठारांत गरम उदकाचे, खनीज उदकाचे झरे आसात,ग्रोस ग्लॉकनेर ह्या होइ टाऊअर्न दोंगराचे तेंगशेची उंचाय 3,798 मी. म्हळ्यार सगळ्यांत ऊंच आसा; जाल्यार उदेंते कडलें नॉझझीडलर गें तळें फकत 115 मी. उंचायेचेर आसा. ब्रेनर, झेमेरिंग,आर्लबर्ग, श्प्लूगेन हे पाज्जींक लागून येरादारी सोपी जाल्या.

डॅन्यूब न्हंयचे देगेवेलो अशीर वाठार आनी फदेंत शीमेवेलो हंगेरियन मळांचो सकयल्लो वाठार, डॅन्यूबचे उत्तरे वटेनच्या बोहिमीयाच्या पठाराचो वाठार आनी दक्षिणीवटेनचो उदेंत आल्प्सचो दोंगरी वाठार अशे ऑस्ट्रियाचे भूंयरचणूकेचे नदरेंतल्यान वांटे जातात.

डॅन्यूब ही मध्य युरोपातली न्हंय. जर्मनीतल्यान सुरू जावन जर्मनी, ऑस्ट्रिया, चेकोस्लोव्हाकिया, हंगेरी, युगोस्लाव्हिया आनी रुमानिया वाठारांतल्यान व्हांवत वचून काळ्या दर्याक मेळटा. ही न्हंय ऑस्ट्रियांत 347 किमी. मेरेन व्हांवता. ती वायव्य वाठारांतल्यान येवन उत्तर वाठारांतल्यान वता आनी व्हिएन्नांतल्यान फुडें चिकोस्लोव्हाकियांत वता. तिका दोंगरी वाठारांतल्यान इन, एन्स, झालत्साक, मूर्त्स, लेख राबॉ, मूर, द्रावा ह्यो उपन्हंयो मेळटात. अस्तंत शीमेचेर थोड्याच अंतरा मेरेन ऱ्हायन न्हंय व्हांवता. हिमाक लागून तयार जाल्लीं सुमार 200 तळीं ह्या देशांत आसात. तातूंत उदेंत शीमेवेलें नॉझझीडलर सगळ्यांत व्हडलें. आर्विल्ल्या युगांतल्या घडणुकांक लागून आनी हिमाच्या अस्तित्वाक लागून ह्या देशांत विगंड विंगड प्रकारचे फातर आनी खनिजां मेळटात. डॅन्यूब न्हंयचे कुशीक चुनखडीचे फातर तशेंच इशान्येवटेन बोहिमियाच्या पठाराच्या मुळसालागीं खनीज तेल आनी सैमीक वायू मेळटा.

ऑस्ट्रिया अटलांटिक म्हासागरासावन 800 किमी. परस पयस आशिल्ल्या आनी दक्षिणेवटेनच्या दोंगरी वाठारांक लागून हांगाचें हवामान वेगळ्या स्वरुपाचें आसा. गीम आनी शिंयाळो हांच्या तापमानांत बरोच फरक जाणवता. जानेवारीचें तापमान -130से. मेरेन जाल्यार जपलयांत 180से मेरेन आसता. ते भायर भंयरचणूक आनी उंचाय हांचेय परिणाम हवामानाचेर जाल्यात. अस्तंते कडल्यान येवपी वाऱ्यांचो परिणामय दिसून येता. पावसाचें प्रमाण गिमांत वाडटा आनी शिंयाच्या दिसांनी तें उणें जावन हिमाच्या रुपान पडटा. अस्तंतेच्या दोंगरी वाठारांनी पावस खूब जाल्यार उदेंतेवटेन 50 ते 75सेंमी. मेरेन पडटा. 600 मी. परय ऊंच आशिल्लो दोंगर जानेवारी, फेब्रुवारींत हिमान भरिल्ले आसतात. भूंयमध्य समुद्राच्या वाठारांतलें हवामान इटलीवटनेचे शीमेलागीं जाणवतात. ते वटेनच्यान येवपी पॉन वारें तापमानांतली उब वाडयता. बरेच वाठारांनी थंड जाल्यार दोंगराचे देंवतेचेर गरम हवामान आसता.

देशाचे वट्ट भंयेतलो 37% वाठार रानांनी भरला. तातलो 84% वांटो अशीर पानांच्या रुखांचो, चड करून स्प्रूस रुखांचो आसा. ताचे उपरांत बीचचे रुंद पानांचे रुख आसात.दोंगरीच्या सकयल्या वाठारां सावन उंचेल्या वाठारांमेरेन विंगडविंगड तरांचे रूख सांपडटात. दोंगराच्या मुळसा सावन 1,200 मी. उंचाये मेरेन बीच, बर्च आनी ओक सारके रूंद पानांचे पानां झडपी रूख, जाल्यार ताच्याय परस उंचायेप्रमाण पानां झडपी रुखां सावन अरुंद पानांच्या रुखांमेरेन आनी फुडें ल्हान तणामेरेन तरेकवार वनस्पत आसा. सामकेच उंचायेचेर टंड्रा सारकी वनस्पत आसा. ऑस्ट्रियांत उंचायेचेर आशिल्ल्या तणाचो उपेग गोरवांचे खावडी खातीर जाता. पर्वताचे दक्षिणेवटेनच्या वाठारांनी सुर्याचो उजवाड चड मेळिल्ल्यान उत्तरे परस हांगा चड वनस्पत वाडटा. व्हिएन्नाच्या भोवतणचो वाठार स्टेप प्रकारचो आसा. बरे तरेचें मोव लांकूड मेळोवपांत कॅनडा, स्वीडन आनी फिनलँड हांच्या फाटोफाट ऑस्ट्रियाचो क्रमांक लागता.

आल्प्स दोंगरी वाठारांत वांस्वेल, शामॉय हरण आनी रानबोकडे हे सारके मोनजात आसा. आयबेक्स आनी मॉर्मट सारकी मोनजात उणी जायत गेल्यात. डॅन्यूब न्हंयचे आनी हेर तळ्यांच्या दोंगराचेर कॉरमोरंट, हेरॉन,बकीं, हांयसां, टर्मिगन ह्या सारकीं सुकणीं सांपडटात. पूण भांगरां कोराचो गरूड काबार जावन गेला. शिकार करपाआड कडक नेम आसले तरीपूण वट्ट मोनजात उणई जाल्या. तळ्यांतल्यान नुस्तें चडशें मेळना. गोरवां आनी मेंढरां ही पोसपा सारकी मोनजात मात बरीच आसा.

पुर्विल्ल्या काळाँसावन ह्या देशाक युरोपांत म्हत्व आसा. इ. स. चे सुर्वेक जेन्ना रोमनांनी ह्या देशाचेर जैत मेळयलें, तेन्ना हांगा सुएबी लोक रावताले. पांचव्या शंकड्या उपरांत हूण, ऑस्ट्रोगॉथ, लोंबार्ड आनी बव्हेरियन हांणी हांगाचे रोमन वाठार भूंयभरवण केले. सातव्या शंकड्याचे सुर्वेक स्लाम लोकांनी हालींचो स्टिरिया, लोअर ऑस्ट्रिया आऩी कॅरिथिया हे वाठार घेतले. 788 वर्सा शार्लमेन हाणें हो देश जिखलो. ताणें हांगा वसाहतींक उर्बा दिली. किरिस्तांव धर्मप्रसाराक हांगा नेट आयलो. शार्लमेन उपरांत उदेंतेचो वाठार पयलीं मोरेव्हियन आनी उपरांत मग्यार लोकांकडेन गेलो. पयलो ऑटो हाणें हो वाठार 955 वर्सा जिखून घेवन बव्हेरियाक जोडलो. 976 त, हो वाठार लीओपोल्ड ऑफ बॅबेनबर्ग हाचे सत्तेखाला आयलो. हाणें पयल्या ऑस्ट्रियन घराण्याची थापणूक केली. 1192 वर्सा, स्टिरीयाचोय वाठार बॅबेनबर्गालागीं आयलो. इकराव्या आनी बाराव्या शेंकड्यांत हांगा सरंजामशाय सगळ्यांक चड बळइश्ट जाली आनी त्याच काळांत डॅन्यूब न्हंयचें म्हत्व वाडून थंय कितलींशींच शारां तयार जालीं. बॅबेनबर्ग उपरांत बोहिमियाच्या राजान लोअर आऩी अपर ऑस्ट्रिया, स्टिरीया, कॅरिथिया आनी कार्निओला हे वाठार घेतले. तेन्ना जर्मन राजाच्या मुखेल्यांनी 1272 वर्सा हॅप्सबर्गच्या रुडॉल्फाक राजा म्हूण वेंचलो. रुडॉल्फान हे सगळे वाठार परत जिखून घेतले. हांगासावन हॅप्सबर्गच्या घराण्याचो प्रभाव युरोपाचेर चालू जालो. फुडें पवित्र रोमन साम्राज्याचे राजाय ह्याच घराण्यांतल्यान वेंचून येवंक लागले. पूण राजकी थीरपण हांगा केन्नाच नाशिल्लें. सोळाव्या शेंकड्यांतल्या वेपारी क्रांतीक लागून पोरने वेपारी मार्ग आनी टायरोल, कॅरिथिया हांगाच्या भांगराच्या खणींचें म्हत्व उणें जालें. कॅथलिक आनी प्रॉटेस्टंटपंथांमदीं स्रत लागली. टायरोल हांगा प्रॉटेस्टंटांच्या फाटबळाक लागून शेतकारांचे उठाव जाले पूण हे उठाव चिड्डून उडयले. दुसरो फर्डिनांड हाचे राजवटींत प्रॉटेस्टंट विरोधी धोरणाक लागून तीस वर्साच्या झूजाक एक कारण मेळ्ळें. राज्य सत्ता आनी कॅथलिक धर्मसत्ता हांचो एकवट जालो. फुडें राज्यसत्ता काबार जायसर हो एकवट तिगलो. बोहिमिया आनी मोरेव्हिया ह्या ऑस्ट्रियन साम्राज्याचेच वांटे जावन गेले आनी वेस्टफेलियाचे कबलाती उपारंत पवित्र रोमन साम्राज्य नांवापुरतेंच उरून हॅप्सबर्ग साम्राज्य बळिश्ट जालें. स्पेनचो 6 वो चार्लस् हाणें आपली चली मासिया तेरेझा हिचेखातीर हॅप्सबर्गचो वाठार मेळयलो. तिचो घोव पयलो फ्रान्सिस हो 1945 वर्सा राजा जालो, पूण खरी सत्ता मारियाच्याच हातांत आशिल्ली. प्रशियाचो दुसरो फ्रीड्रीख हाचे लागीं त्चें बरोच काळ झूज जालें. जर्मन भुंयेचे मालके खातीर ऑस्ट्रियन दायज झूज आनी सात वर्सांचीं झूजां जालीं. मारीयान उदेंतेवटेनचे साम्राज्य वाडयलें, सरदारांचें म्हत्व उणें करून तांकां नोकरशायेंत दवरले आनी केंद्र सत्ता, वाडयली. तिचे उपरांत, तिचे चलयेन हेंच धोरण फुडें चलयलें. हेवटेन तेवटेन फाफसल्ल्या आपल्या वाठारांचें केंद्रीकरण आनी जर्मनीकरणा आड सगळेवटेनच्यान विरोध जालो. ताचे उपरांत ऑस्ट्रियांतले वयल्या वर्गाचे लोक समाजीक आनी सांस्कृतीक मळांचेर शेक गाजोवंक लागले. अठराव्या शेंकड्यांत ऑस्ट्रियन संगीत आनी वास्तुकला हांची बरीच उदरगत जाली. एकुणिसाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक ऑस्ट्रियन साहित्य उदेंवक लागलें.

ऑस्ट्रिया आनी फ्रांस हांचे संबंद केन्नाच बरे जाले नात. 1792 वर्सा, ऑस्ट्रिया आनी फ्रांस हांचे मजगतीं लडाय जाली. झुजां आनी कबलाती हातूंत ऑस्ट्रियाचे बरेंच लुकसाण जालें. 1812 वर्सा, ऑस्ट्रियाक नेपोलियनाचे वटेन रशिया आड झूज करचें पडलें; पूण 1813 वर्सा तो रशियावटेन गेलो. 1814 च्या व्हिएन्ना काँग्रेसींत ऑस्ट्रियाक नेदरलँडस् आनी बाडेन हे वाठार मेळ्ळे नात, पूण लाँबर्डी, व्हिनीशिया, इस्त्रिया आनी डाल्मेशिया हे वाठार मेळ्ळे. 1848 मेरेन युरोपच्या साम्राज्यवादी राजकारणाचेर ऑस्ट्रियन पंतप्रधान मेटरनिख हाचो बरोच प्रभाव आशिल्लो, पूण मदल्या आनी सकयल्या लोकांचे प्रस्न वाडूंक लागिल्ले. राश्ट्रीयवादी प्रवृत्ती वाडटाली आनी ऑस्ट्रियांतले जर्मन, स्लाव, हंगेरियन आनी इटालियन ह्या विंगड विंगड लोकांमदलीं झगडीं वाडूंक लागलीं. 1848 त, क्रांतीकारकानी मेटरनिखाक सकयल उडयलो, फर्डिनंडान राज्य सोडलें आनी फ्रांसिस जोजेफ राजा जालो. ऑस्ट्रियाचो शंक वाडटा अशें दिसतालें, पूण हें साम्राज्य भितरल्या भितर दुबळें जाल्लें. वेपारी सवलती मेळून जरी अर्थीक लाव वाडलो तरी वंशीक झुजां वाडत आशिल्लीं. 1859 त इटालीच्या झुजांत लाँबर्डी हातांतल्यान गेलो आनी ऑस्ट्रियन साम्राज्याचें लश्करी आनी राजनितीक दुबळेपण उक्ताडार पडलें. हीं संद मतींत दवरून प्रिन्स बिस्मार्कान ऑस्ट्रियाचेर जैत मेळयलें आनी ताका जर्मन संघराज्यांतल्यान भायर उडयलो. व्हिनीशीया इडलीक दिवचो पडलो आनी 1867 वर्सा ऑस्ट्रो-हंगेरियन जोड राजशायेची थापणूक जाली. पूण विंदड विंगड प्रकारांच्या भोवसंख्यलोकांचेर ही जर्मन मग्यार अल्पसंख्य लोकांची राजवट राश्ट्रवादी वातावरणांत थिरावंक पावली ना. 1914 वर्सा लोकांमदल्या प्रस्नावांगडाच ऑस्ट्रियन राजकुंवराचो खून जाल्ल्यान पयलें म्हाझूज पेटलें. 1918 त, पयलो चार्ल्स हाणें राज्य सोडलें. राजेशाय काबार जाली आनी 12 नोव्हेंबराक सोशलिस्ट आनी पॅनजर्मन पक्षांनी शांतीकडेन सत्ता बदल्ली. जर्मन ऑस्ट्रिया हो उरिल्ल्या जर्मनीचोच वाठार मानून तो एक लोकशाय देश म्हूण घोशणा केली.

ऑस्ट्रियाच्यो सद्याच्यो शीमो 1919 च्या सेंट जर्मेन कबलातींतल्यान थारायल्ल्यो. हे आनी व्हॅसीय हांगाचे कबलातीन ऑस्ट्रियाक जर्मनीकडेन खंयच्याच प्रकारची एकी करपाक बंदी घाल्ली. ताका लागून ऑस्ट्रिया सुमार 60 लक्ष लोकांचो एक ल्हानसो देश जालो आनी अर्थीक तशेंच उद्देगीक म्हत्वाक लागून व्हिएन्ना ह्या शारांत चडशे लोक रावंक लागलें. उपास आनी इन्फ्लूएंझा हांकां लागून व्हिएन्ना शारांत बऱ्याचजामंक मरण आयलें. इतलें मजगतीं चलन फुगवट्याचें संकश्ट आयलें. 1924 त, राश्ट्रसंघाच्या पालवान हातूंतल्यान सुटावो जाता अशें दिसतनाच, बेकारी, राजकी घडणुको हांका लागून पुराय देश अरिश्टांत सापडलो. ह्या काळांत शोबर, सीपेल हांच्या फुडारपणाखाला ख्रिश्टन सोशलिस्ट आनी पॅनर्जमन हांची संयुक्त सरकारां आयलीं. 1927 त, हांगा बेबंदशाय जाली. खाजगी सैन्यां सरकाराचें आयकून घेना जालीं. नॅशनल सोशलिझमान पॅनर्जमन पक्ष सोंपयलो. 1932 त, डॉल्फ्स् चॅन्सलर जालो. तो जर्मनीकडेन एकी आऩी नॅशनल सोशलिझम हांच्या विरोधांत उबो रावलो. फॅसिझमवटेन बागवत ताणें इटलीचो पालव घेवपाचें धारण घेतलें. हाका लागून 1934 त, हांगा बंड जालें आनी तें चिड्डूनय उडयलें.सोशल डॅमोक्रेट्स आनी नॅशनल सोशलिस्ट ह्या दोनूय पक्षांचेर बंदी घाली,. 1934 त, नॅशनल सोशलिस्टांनी डॉल्फ्साक मारून उडयलो, पूण ते सरकार घडोवंक शकले नात. ताचे उपरांत सत्तेर आयिल्ल्या शास्निगान सोशलिस्टां वटेन बरेपण दवरलें, पूण तें चड तेंप तिगलेंना. जर्मनीचो ऑस्ट्रियावेलो पेंच दिसान दीस वाडत वतालो. नॅशनल सोशलिस्टांक 1938 च्या मंत्रीमंडळांत सुवात मेळ्ळी. ह्याच वर्सा जर्मनीन हांगा सैन्य धाडलें. पयलीं हांगा सेसिनकार्ट हाचें सरकार आशिल्लें. पूण 1940 त, ऑस्ट्रिया पुरायपणान जर्मनींत विलीन जालो. 1945 त, रशियन आनी अमेरिकन सैन्यान जर्मनीचेर जैत मेळोवन ऑस्ट्रियाची सोडवणूक केली. कार्ल रेनर हाच्या फुडारपणाखाला प्रांतीक सरकाराची थापणूक जाली. देशाचे पांट लश्करी वांटे जाले आनी ते इश्ट राश्ट्रांच्या सैन्याखाला आयले. अर्थ वेवस्था सामकीच कोसळ्ळी. उदेंत आऩी अस्तंत युरोपांतलो वेपार काबार जाल्लो. 1946 त, इश्ट राश्ट्रांनी ऑस्ट्रियाक मान्यताय दिली. पूण रशिया कडल्यान मतभेद जाल्ल्यान बरोच काळ शांतताय आयली ना. 15 मे 1955 दिसा ग्रेट ब्रिटन, फ्रांस, अमेरिका, रशिया आनी ऑस्ट्रिया हांचे मजगतीं कबलात जावन ऑस्ट्रियाच्या सार्वभौमत्वाक (sovereignty) मान्यताय मेळ्ळी. पूण हे कबलातीक लागून ऑस्ट्रियाक व्हड आक्रमक शस्त्रां बाळगूंक बंदी घाली आऩी झूजाचो खर्च म्हूण रशियाक 32 कोटी डॉलर दिवपाचे थारलें. ऑस्ट्रियान सासणाची तटस्थताय दवरली. 1955 त, ऑस्ट्रियाक संयुक्त राश्ट्रांभितर सभासद जावंक मेल्ळे. भायल्या देशांच्या पालवान अर्थवेवस्था जाग्यार पडली आनी देशाची उदरगत जावंक लागली. फुडारिल्ल्या विचारांचे समाजीक कायदे आयले. ‘युरोपीयन फ्री ट्रेड असोसिएशन’ सारके संघटनेंत ऑस्ट्रिया म्हत्वाचो वावर करूंक लागलो. राजकी नदरेन पोरन्या विचारांचो जनता पक्ष आनी समाजवादी पक्ष हांचे मजगतीं बरेपण जावन एका फाटल्यान एक अशीं बरीच संयुक्त सरकारां आयलीं. 1971 त, ऑस्ट्रियाच्या समाजवादी पक्षाक स्पश्ट भोवमत मेळून हो पक्ष सत्तेर आयलो. 1975 आनी 1979 च्या बरेपण जावन एका फाटल्यान एक अशीं बरीच संयुक्त सरकारां आयलीं. 1971 त, ऑस्ट्रियाच्या समाजवादी पक्षाक स्पश्ट भोवमत मेळून हो पक्ष सत्तेर आयलो. 1975 आनी 1979 च्या वेंचणुकांतय ब्रुनो क्रिस्की हाच्या फुडारपणाखाला समाजवादी पक्ष सत्तेर आयलो. आपल्या भितरल्या झगड्यांक लागून जनता पक्ष (People’s Party) मात दुबळो जावन गेलो.

19 डिसेंबर 1945 वर्सा प्रजासत्ताकाची घोशणा केल्ल्या ह्या देशाची राज्यपद्धत 1920-29 च्या काळांक मान्यताय मेळिल्ल्या संविधानाप्रमाण चलता. ह्या संविधानाप्रमाण बर्गेनलँड, कॅरिथिया, लोअर ऑस्ट्रिया, सॉल्झबर्ग, स्टिरीया, टायरोल, अपर ऑस्ट्रिया, व्हिएन्ना आनी व्होरालबर्ग ह्या 9 प्रांताचें ऑस्ट्रिया हें एक लाकशाय संघराज्य जावन आसा. दर स वर्सां उपरांत लोकांनीं वेंचून काडिल्लो अध्यक्ष हो राश्ट्राचो मुखेल म्हूण काम करता. अध्यक्ष चार वर्सा खातीर चॅन्सलरची (पंतप्रधान), नेमणूक करता आनी चॅन्सलर आपल्या मतांप्रमाण मंत्रीमंडळ वेंचता, तांका खाती वेंटून दिता आनी राश्ट्रीय धोरण थारयता. ह्या मंत्रीमंडळाचेर पार्लमेंटचो विस्वास आसचो पडटा. पार्लमेंटच्यो संघराज्यसभा (फंडरल कौन्सिल),आनी राश्ट्रीय सभा आसतात. एकवीस वर्सावेल्या सगळ्यां लोकांक मत दिवपाचो अधिकार आसा आऩी सव्वीस वर्सां पुराय केल्ल्या कोणाकय पार्लमेंटच्या वेंचणूकांखातीर उबो रावंक मेळटा. दरेक प्रांताखातीर लोकांनी वेंचून दिल्लें विधीमंडळ आसा आनी तातूंत वेंचिल्लो राज्यमुखेली प्रांताचो कारभार राज्यचिटणीसाच्या पालवान चलयता. हेभायर थळाव्या स्वराज्य संस्थांचे (communes) कारभार त्या थरावेल्या लोकांच्या वेंचणुकांतल्यान चलतात. अळे हांगा 3,000 सम्यून आसा. 14 व्हडल्या हें शारांक कायद्यान खाशेले अधिकार दिल्यात. व्हिएन्ना हे शार ऑस्ट्रियाचो एक प्रांतच जावन आसा.न्यायवेवस्था केंद्क सरकाराच्या हाताखाला आसता.

न्यायाधीशांची नेमणूक केंद्र सरकार करता. व्हिएन्ना हांगा सगळ्यांत उंचल्या पांवड्यावेलें न्यायालय आसा. 1934 वर्सा बंद जाल्ली ज्यूरी पद्धत 1951 तल्यान पर्थून चालू जाल्या. हांगा मरणाची ख्यास्त ना.

सक्तीचो लश्करी नोकरेचो कायदो 18 ते 51 वर्सांमदल्या दादल्यांक लागू जाता. व्हिएन्ना, ग्रात्स आनी सॉल्झबर्ग हांगा लश्कराचीं मुखेल केंद्रां आसात. मूळ 1952 त, लश्करी अधिकाऱ्यांखातीर थापणूक जाल्लें केंद्र 1958 सावन पर्थून चालू केलां.

देशाचो विस्तार ल्हान आनी बरोच वाठार ऊंचसकल आशिल्ल्या कारणान शेतवडीचेरच पुराय अर्थवेवस्था चलोवप शक्य ना. शेजरा जर्मनी, स्वित्झर्लंड, चिकोस्लोव्हाकिया ह्या सारके फुडारिल्ले देश आशिल्ल्यान तांचे कडल्यान शिकून चडांत चड जमनींत पिकावळ काडपाचो यत्न जालो. हाचो परिणाम म्हळ्यार आयज गरजे पुरती 87% पिकावळ हांगा जाता.तणांच्या मुळांचो उपेग दुदाखातीर आनी मांसाखातीर गोरवीं वाडोवपांत जाता. बऱ्या रानांक लागून हांगाच्या लांकडाक जगाच्या बाजारांत मागणी आसा. अर्थवेवस्थेचो तिसरो मुखेल आदार म्हळ्यार हांगा जाल्ले उद्देगीकरण. खनिजां भितर लोखण, बॉक्सायट, चुनखडी आनी खनीज मीठ हीं गरजेपुरतीं मेळटांत. कोळसो पोलंड, रशिया ह्या सारक्या देशांतल्यान हाडटो पडटा. खनीज तेल आनी सैमीक वायू हांगा बरोच मेळटा. डॅन्यूब न्हंयच्या सगळ्या ऋतूंनी उपेगी पडपी सवाय जलमार्गाक लागून देशाची बरीच उदरगत जाल्या. सादारणपणान शएतवड, वनसंपत्ती, पर्यटन आनी उद्देगीक उत्पादन ह्या गजालींचेर हांगाची अर्थवेवस्था चलता.

पयल्या आनी दुसऱ्या म्हाझुजार लागून ऑस्ट्रियाची अर्थवेवस्था सामकीच वायट जाल्ली, पूण भायल्या राश्ट्रांक लागून ताणें आपली उदरगत करून घेतली.

शेतांभितर यांत्रिक पद्धतीन पीक काडटात. शेतांत काम करतल्यांचो आंकडो दिसानदीस उणो जायत आसा. हांगाची मुखेल पिकावळ म्हळ्यार गंव, राय, ओट, बार्ली, सातू, बटाट आनी बीट. द्राक्षांची लागवड करून ताचो सोरो तयार करतात. गोरवां पोसपाच्या धंद्याक लागून दूद, लोणी,चीज, मांस बऱ्याच प्रमाणांत मेळटा. बऱ्या गोरवांची पैदास करपांत ऑस्ट्रियन शेतकारांनी जगांत नामना मेळयल्या.

लांकडाच्यो पेटयो, टर्पेन्टायन, खेळणीं, मदेराचें सामान रानांतल्या रुखांतल्यान मेळटा. हांची चडशी निर्यात जाता. लोखण आनी बॉक्सायट वांगडा हागा शिशें, तांबे, ज्सत ह्या खनिजांची सांठवण आसा. बऱ्यापैकी ग्रॅफायट हांगा मेळटा. खण वेवसायाचें राश्ट्रीकरण जालां.

मोटारी, ट्रक, ट्रॅक्टर, मोटरसायकली, सायकली हांचेंय उत्पादन बरेंच जाता. रसायनीक उद्देगधंदे हांगा बरेच वाडल्यात. सारे आनी प्लास्किकच्या धंद्यांक म्हत्व आसा. कपडो तयार करपाचे कारखाने व्हडा प्रमाणांत हांगा आसा. ते भायर कागद आनी विजेचीं उपकरणां हांगा तयार जाता. हांगाच्या कारागिरीक लागून फर्निचर, आयदनांक जगांत नामना मेळ्ळ्या. फ्रांस आनी इटली फाटल्यान युरोपांत पर्यटनाच्या मळार ह्या देशाचो क्रमांक लागता. चडशे पर्यटक अमेरिका, ब्रिटन ह्या सारक्या देशांतल्यान येतात. पर्यटनांतल्यान ह्या देशांक बरेंच मोचें उत्पन्न मेळटा.

देशांतल्या 25% उद्देगांचें राश्ट्रीयकरण जालां. युरोपांतल्या आयात-निर्यात मळाचेर ऑस्ट्रियाचो म्हत्वाचो वांटो आसा. क्रोन हें हांगाचें चलनी नाणें जावन आसा.

ऑस्ट्रियाच्या लोकांभितर सादारणपणान चार वंशांची भरसण दिसून येता. आग्नेयेवटेनचे ऊंच, गंवाकोराच्या लोकांचो दिनारिक वंश, अस्तंतेकडल्या मोडव्या,काटक सोकांचो अल्पायन वंश, उत्तरेवटेनचो ऊंच बारीक आनी उडळ लोकांचो नॉर्डिक वंश आनी इशान्येवटेनच्या मध्यम उंचायेच्या लोकांचो बाल्टिक वंश. माग्यार स्लाव, चेक, स्लोव्हाक इटालियन, रुमानियन हेय लोक कांय प्रमाणांत शीमांकडल्या वाठारांनी आसात.

धर्मीक नदरेन हांगा सुमार 90% लोक रोमन कॅथलिक पंथाचे तर सुमार 6% लोक प्रॉटेस्टंट पंथाचे आसात, उरिल्ले कांय ग्रीक इगर्ज संप्रदायाचे आनी कांय जाण ज्यू धर्माचे आसात. नाझी काळांत ज्यू लोकांचे प्रमाण बरेंच उणेंजालें. देशांत पुराय धर्मस्वातंत्र्य आसा.

लोकांची रावपाची तरा हेर युरोपीय देशांवरी बऱ्या आनी उंचल्या पांवड्यावेली आसा. कामगार वर्गाखातीर नगरपालिकां कडल्यान आदर्श पद्धतीचीं घरा बांदतात. दोंगरी वाठारांनी घरां बांदपाक लांकूड आनी चिरो ह्या दोनूय गजालींचो उपेग जाता. देशांत उदक आनी दूद पुरवण करपा खातीर सरकार खासा कश्ट येता. भलायकेचे नदरेंतल्यान ह्या देशाची परिस्थिती बरीच सुदारल्या. हॉस्पिटलां आनी दोतोरांची संख्या उपाट आसा. साथीचे रोग ना जावंक पावल्यात. कामगारां खातीर आनी मध्यम वर्गीयांखातीर कल्याण येवजण आसात.

अस्तंतेकडल्या संगीतांत ह्या देशाचो वांटो म्हत्वाचो आसा. अठराव्या शेंकड्या सावन व्हिएन्ना हें युरोपांतल्या संगीताचें केंद्र म्हूण वळखतात. ह्या ल्हानशा देशांत सुमार 5,200 वयर संगीत मंडळां आसात. सॉल्झबर्ग आनी व्हिएन्ना हांगा व्हडलीं संगीत केंद्रां आसात. ल्झबर्गांत तर रस्त्यार कोनशाकोनशानी संगीत आयकूंक मेळटा. हांगाची नाट्यकलाय बरींच फुडें पावल्या.बर्फाचेर निसरपाचे खेळ (स्कीईंग), फुटल हे हांगाचे आवडीचे खेळ. ऑलिंपिकाच्या शिंयाळ्या खेळांत ऑस्ट्रिया सदांच बरो पांवडो दाखयता.

चित्रकला, शिल्पकला हातूंतय हेर युरोपीय देशावांगडा हांगाच्या कलाकारांनी नामना मेळयल्या. सेगीतांत जॉजफ हेडन, मोझार्ट, सूब्रट, बीथोवन, ब्रालस हांणी तर चित्रकला आनी शिल्पकलेंत ऑस्कर कॉकोश्का, आल्फ्रेड क्यूबिन, फ्रिट्झ वॉटूबा हांणी जगभर नामना मेळयल्या.

येरादारी आनी संचारण:हांगाचे रस्ते दुसऱ्या म्हाझुजावेळार सामकेच नश्ट जाल्ले. पूण खर कश्ट करून हांगाच्या लोकांनी पर्थून रस्त्यांचें जाळें देशभर पातळायलें. हांगा सुमार 66,000 मैल लांबायेचे रस्ते आसात. 1950 त, रस्त्यांचेर धांवपी मोटार गाड्यांची संख्या फकत 2,85,000 आशिल्ली ती 1980 मेरेन 34,00,000 जाली. हांगाचे सुमार 40% रेल्वेमार्गय म्हाझुजांत काबार जाले.पूण ते सारके करून तांचें आधुनिकीकरण केलें. सुमार 65% येरादारीचो वांटो उखलपी रेल्वे मार्ग चडशे विजेचेर चलतात. डॅन्यूब ह्या न्हंयतल्यान उदकांतली येरादारी जाता. ‘ऑस्ट्रियन एअरलायन्स’ 1958 त अस्तित्वांत आयली. ते संस्थेवरवीं युरोपांतल्या 25 परस चड देशांकडेन हवाई मार्गांतल्यान येरादारी चलता. व्हिएन्नाच्या आग्नेयेवटेन आसिल्लो विन श्वेचाट हो हांगाचो सगळ्यांत व्हडलो विमानतळ जावन आसा.

खबरापत्रांच्या मळार हांगाय युरोपांतल्या हेर फुडारिल्ल्या देशांवरवी बरींच दिसाळीं आनी नेमाळीं आसात. ‘कुरिअर’ आनी ‘एक्सप्रेस’ हीं हांदाचीं मुखेल दिसाळीं जावन आसा. देशांतल्या 90% परस चड लोकांमेरेन रेडिओ आनी दूगदर्शनाच्यो कार्यावळी पावतात. रंगीत दूरदर्शन हांगा 1969 सावन सुरू जालें.

येरादारी आनी संचारणाच्या मळार ऑस्ट्रियाची हेर खंयच्याय फुडारिल्ल्या युरोपीय देशांकडेन तुळा करूं येता.

6 ते 15 वर्सांमेरेन सगळ्यांखातीर सक्तीचें आनी फुकट शिक्षण आसा. साक्षरतेचें प्रमाण 98% वयर आसा. हांगा सगळे तरचें शिक्षण दिवपाची तजवीज आसा. सगळ्यांक एकसारकें शिक्षण दिवपाचें धोरण मुळाव्या पांवड्यासावन 1970 वर्सा चालू केलें. माध्यमिक शाळांनी विद्यार्थ्यांक विश्वविद्यालयांतलें शिक्षण आपणावपाखातीर तयार करतात. शिक्षकां खातीर खासा प्रशिक्षण संस्था आसात. हांगाचें व्हिएन्ना विश्वविद्यालय 1365 त सुरू जाल्लें. ग्रात्स, इन्साब्रूक आनी सॉल्झबर्ग हीं विश्वविद्यालयां बरींच पोरनीं आसात. सगळीं मेळून हांगा 15 विश्वविद्यालयां आसात. नृत्य, नाट्य, तंत्रगिन्यान, मानव्यशास्त्र असा विंगड विंगड मळांचेर शिक्षण दिवपी विश्वविद्यालयां हांगा आसात. शिक्षणाचें माध्यम जर्मन भाशा.

ऑस्ट्रियाचे 99% लोक जर्मन भाशा उलयतात. पूण हें भाशेंत जर्मन बोलीभाशांचें खआशेलेपण आसा. उदेंत आनी आग्नेय शीमे वाठारांतले लोक मग्यार आनी स्लोव्हिनिक भाशा उलयतात. ऑस्ट्रियन साहित्य जरी हेर जर्मन भाशेंतल्या साहित्याक लागींचे आसलें तरी ताणें आपलें खाशेलपण तिगोवन दवरलां. रोमन कॅथलिक पंथाचो प्रभाव पोरन्या साहित्याचेर बरोच दिसता, तेभायर इटालियन आनी स्पॅनीश साहित्याचोय प्रभाव हांगाच्या साहित्याचेर जाला. साहित्याचेर सोबीतकाय, सैम हांचे परिणाम आसात. मध्यमयुगांतलें साहित्य चडशें धर्म, वीरकथा हांचे भोवतणी केंद्रीत जाल्लें. 1365 सावन व्हिएन्न विश्वविद्यालयाचे थापणुके उपकांत मानवतावादी साहित्याक बरोच नेट आयलो. आर्विल्लें साहित्य युरोपांतल्या साहित्यांत आयिल्ले वास्तववाद, अस्तित्ववाद हांच्या प्रभावाखाला गेलें. काव्य, कादंबरी, कथा, नाट्य, विनोद ह्या सगळ्या मळांवेलें साहित्य हांगा बरेतरेन फुललां. नामनेचो अस्तित्ववादी लेखक फ्रान्झ काफ्का हो ह्याच देशांत जावन गेलो.

अस्तंतेवटेनचे फॉरॉर्लबेख आऩी टायरोल हांगाचे दोंगर भोव सोबीत आसात. उदेंतेवटेन कॅरिथिया आनी सॉल्झबर्ग ह्या प्रांतांतलीं तळीं आऩी पयसुल्ल्या दोंगरांक सागून बरेच पर्टक हांगा येतात. आग्नेयेवटेनचो स्टिरिवा प्रांत रपखांक लागून म्हत्वाचो थारला. डॅन्यूब न्हंयचे अस्तंतेवटेनचे देगेर इतिहासीक म्हत्व आसिल्ले व्हिएन्नाशार आसा. हांगाची सांत स्टीव्हनची इगर्ज नांवाजिल्ली आसा. ते भायर ग्रात्स, लिंट्स, सॉल्झबर्ग आनी इन्सब्रूक हीं शारां नांवाजिल्लीं आसात.