formlære

Ein ålmenn regel for varaorda er at dei som regel skal stå etter ordet dei høyrer til; til dømes katten hans i staden for hans katt. Under fylgjer fleire døme:

Merk at det likevel er det rette å setja varaordet fyrst om ein ynskjer å leggja vekt på eigehøvet: «Deira plan gjekk ut på noko heilt anna».

Dei fleste st-formene (kastast, spelast, etast osb.) er berre normerte i nemneforma (infinitiv), til skilnad frå s-formene i bokmålet som i tillegg er definerte i notid (presens). For å sjå om orda er i nemneform eller notidsform, kan ein freista setja inn eit anna verb som ein kjenner notidsforma på - tak setninga dei skytast på av fienden og byt ut st-forma med t.d. nemneforma tenkja og sjå om det passar. Det gjev dei tenkja på fienden, som openbert er feil. Løysinga er å skriva om setninga: dei vert/blir skotne på av fienden, dei kjem under eld frå fienden, fienden skyt på dei osb.

Merk: sume orda vert bøygde i tid, slike som å høyrast - no høyrest det, å treffast - no treffest dei. Er ein uviss på ein kan bøya ordet i tid, lyt ein slå opp i ordboka.

Fleire døme:

Slå opp i ordboka for å finna dei fullstendige bøyingane til dei einskilde gjerningsorda. Nokre døme på st-gjerningsord som vert bøygde i tid, og bøyinga deira:

• å høyrast - høyrest - høyrdest - har høyrst
• å finnast - finst - fanst - har funnest
• å synast ('meina') - synest - syntest - har synst
• å blygjast - blygjest - blygdest - har blygst
• å betrast - betrast - betrast - har betrast

På nynorsk nyttar ein i hovudsak s-genitiven for eigennamn (Lisas hus) og i faste vendingar (ein times tid). Elles nyttar ein helst preposisjonar til å syna eigehøve:

Kort sagt er endingane til samsvarsbøyinga soleis: -e (inkjekjønn), -en (ho- og hankjønn), -ne (fleirtal). Inkjekjønnsendinga fell saman med perfektum partisipp; slik at ein lett kan ta utgangspunkt i det: har kome (perfektum partisipp), det er kome (inkjekjønn), han/ho er komen (han- og hokjønn) og dei er komne (fleirtal). Det er då slik at med det same ein kjenner til «rota» som vert nytta i samsvarsbøyinga, kan ein lett finna den rette samsvarsbøyinga: kom + -e, -en eller -ne. Slik er det for dei fleste gjerningsorda, men det finst unnatak, til dømes finna: funne - funnen - funne.

Det er berre dei to gjerningsorda verta/bli og vera som tek samsvarsbøying. Døme: