Stril

Historieverket «Strilesoga» definerer området til å omfatta Nordhordland og Midhordland utanom det gamle bysenteret i Bergen kommune. «Strilesoga» tek for seg desse kommunane etter kommuneinndelinga pr. 2001: Austevoll, Sund, Fjell, Øygarden, Fedje, Austrheim, Radøy, Meland, Askøy, Bergen, Os, Fusa, Samnanger, Osterøy, Vaksdal, Lindås, Masfjorden og Modalen.

Ordet stril kan ha samanheng med landskapet der strilen budde – «strelete» tyder stripete og kan visa til dei lange, smale dalane som går nordvest-søraust i Nordhordland. «Stril» kan og komme av «stridig», strilebøndene nekta m.a. å betale ekstraskatt til futen i 1765 og sto då bak opprøret som seinare fekk namnet «Strilekrigen».

 

Omgrepet «stril» er gamalt, den første ein kjenner med dette tilnamnet er Steingrim Stryll, ein av dei aller fremste stormennene som gjorde 13 år gamle Håkon Håkonsson til konge på Gulatinget på Bergenhus i 1217:

Johan Welhaven skreiv i 1842:

Nemninga «stril» blei i langt tid brukt i negativ og til dels nedsetjande meining, til å skildra bønder og fiskarar i det nære opplandet til Bergen by. Byfolket og landsfolket var gjensidig avhengige av kvarandre, men særleg tenestefolk og barn i byen kunne bruka mykje krefter på å håna strilen. Ein del strilar var likevel stolte over bygdene og folket, og det følgande sitatet kan tyda på at det føregjekk ei betring på dette området under den nasjonale vekkingstida på slutten av 1800-talet:

 

 

Ein måte å avgrensa strilane på har vore «dei som kan ro inn til Bergen i løpet av ein dag». Strilane rodde inn til fisketorget i Bergen for å selja fisk og andre varer. Slik skaffa dei seg pengar til å kjøpa nødvendige varer i byen.

Strilane var rekna for å vera annleis enn byfolk. Ein typisk stril kunne peikast ut på kleda og på talemålet strilamål, som klart skilde og skil seg frå bergensk. Urtypen av stril var sagt å vera liten av vekst, tettvaksen og med svært lange armar. Armlengda kom av all roinga. Av strilar fanst typar som «havstril», «søtmjølkestril», «bygningsstril» og «fjordstril». Kategoriseringa kom av kva strilane dreiv med, og kvar dei budde. Skjellsordet «slostril» er eit seinare påfunn.

Strilane er framleis eit folk som bur ved kysten, men nemninga «stril» blir stadig sjeldnare brukt til å verkeleg håna nokon. Dette sjølv om strilamålet framleis har svært låg status blant ungdom i og rundt Bergen. No er «stril» mest ein nøytral måte å omtala dei som bur på Strilelandet, dei har begynt å bruka namnet om seg sjølve, og for nokre har også ordet fått ein ekstra positiv klang. Eit eksempel er reiarlaget Simon Møkster Shipping i Stavanger, som har døpt ei heil rekke supplybåtar med namn som begynner med «Stril». Møkster fortalde at for han har nemninga stril alltid stått for kvalitet og hardt arbeid.

Lokalavisa Strilen starta opp i 1961, og leverer nyhende frå mykje av Strilelandet, særleg Nordhordland.

Frå 1984 til 1995 samarbeida bergensartisten Ove Thue med Ivar Medaas om å laga musikk og underhaldning for både byfolk og strilar. Musikken og tekstane blei lagt merke til mykje vidare enn berre Strilelandet, og ein ny toleranse breidde seg blant den vaksne delen av byfolket.

I dag har strilane fått selskap av mange nye naboar, og dette har også endra noko på identiteten. Forfattaren Jan Spurkeland seier det slik :

Betre kommunikasjonar med Bergen, samt at strilalandet dei siste åra er blitt «invadert» av utflytta bergensarar, har ført til at både språket og kulturen er blitt utvatna.

Kjende strilar som brukar eller har brukt strilamålet:

• Alexander Dale Oen (1985-2012), svømmar i verdsklasse
• Ivar Medaas (1938-2005) og Kari Medaas (1939-), visesongarar
• Jon Eikemo (1939-), skodespelar
• Johannes Kleppevik (1947-2001), visesongar
• Salhuskvintetten, visesonggruppe
• Vinskvetten, underhaldningsgruppe; musikk, revy, humor
• Heimalanne', musikkgruppe
• Mons Ivar Mjelde (1967-), fotballtrenar

Andre kjende strilar:

• Dagfinn Lyngbø
• Torhild Sivertsen
• Ingrid Espelid Hovig
• Eyvind Skeie
• Laila Dåvøy
• Kristoffer Larsen

• Havstrilen - årbok for museum på Sotra og i Øygarden