Beryllium: Grunnstoff med kjemisk symbol Be og atomnummer 4

4 Litium ← Beryllium → Bor ↑ Be ↓ Mg Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Beryllium, Be, 4
Kjemisk serie	Jordalkalimetall
Gruppe, periode, blokk	2, 2, s
Tettleik, hardleik	1850 kg/m3, 5,5 (ikkje SI)
Utsjånad	Stålgrått
Atomeigenskapar
Atommasse	9,012182 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	105 (112) pm
Kovalent radius	90 pm
Ioneradius	31 pm (ladning: +2)
van der Waals radius	(?) pm
Elektronkonfigurasjon	[He]2s2
Elektron per energinivå	2, 2
Oksidasjonstrinn (oksid)	+2 (amfotært)
Krystallstruktur	Heksagonal
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	1560 K (1287°C)
Kokepunkt	2742 K (2469°C)
Molart volum	4,87 cm3/mol
Fordampingsvarme	297 kJ/mol
Smeltevarme	11,71 kJ/mol
Damptrykk	10 Pa ved 1608 K
Ljodfart	12870 m/s ved 25 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	1,57 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	1825 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	28,1 MS/m
Termisk konduktivitet	200 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	899,5 kJ/mol 1757,1 kJ/mol 14849 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 7Be (kunstig) 53,12 døgn ε γ (?) 0,556 7Li – 9Be 100% (stabilt) 10Be (spor) 1,51 mill. år β 0,556 10B
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Beryllium er eit jordalkalimetall som er stålgrått, sterkt og lett, men skjørt. Samanlikna med dei andre jordalkalimetalla er det forholdsvis sjeldant i jordskorpa. Edelsteinar som akvamarin og smaragd er beryllium-aluminium silikat. På grunn av høg styrke og smeltepunkt, vert beryllium brukt i fly og forsvarsindustrien, oftast i legeringar. Sidan beryllum har låg elektrontettleik og derfor slepp gjennom røntgenstrålar, blir beryllium brukt som vindauge i røntgenapparat. Beryllium virker som nøytronreflektor, og vert derfor nytta i kjernereaktorar og kjernevåpen.

Berylliumsambindingar har vore kjent sidan antikken, i form av edelsteinar som smaragd og akvamarin (som er mineralet beryll med ulike ureiningar), men det var ikkje kjent som eit grunnstoff før Louis-Nicolas Vauquelin studerte beryll i 1798. Metallet er kalla opp etter dette mineralet. Beryllium vart første gong framstilt i rein form i 1828 av Friedrich Wöhler og Antoine Bussy uavhengig av kvarandre.

Beryllium er eitt av lettmetalla som har dei høgast smeltepunkt. I tillegg til å vera lett er det sprøtt. Det er i tillegg svært giftig og relativ sjeldant i jordskorpa. Det vert brukt berre i relativt liten grad. Mange berylliumsambindingar smakar søtt, men dei er giftige.

Fysiske kjenneteikn

Beryllium er svært hardt og uelastisk, om lag 50% mindre elastisk enn stål. Smeltepunktet er det høgste av alle lettmetall, 1287 °C.

Kjemiske kjenneteikn

Beryllium er eit jordalkalimetall, og i likskap med dei andre metalla i gruppa, dannar beryllium nesten utelukkande sambindingar der beryllium har oksidasjonstilstand Be(II).

Beryllium er mindre reaktivt enn dei andre alkalimetalla. I luft dannast eit lag av Berylliumoksid (BeO), som hindrar vidare oksidering. Dette laget gjer og at beryllium kan ripe glas. Oksidlaget gjer og at beryllium ikkje vert oppløyst i oksiderande syrer som salpetersyre, men vert oppløyst i saltsyre og ein del andre ikkjeoksiderande syrer.

Beryllium er mindre reaktivt enn ein dei andre jordalkalimetalla, og har eigenskapar som tyder på at det er tale om kovalente bindingar, eller ein har ionet ${\displaystyle (Be(H_{2}O)_{4})^{2+})}$ . Eit døme er at smelta berylliumfluorid(${\displaystyle BeF_{2}}$ ) ikkje leier straum, slik ein skulle vente dersom det var eit ionesamband.

Beryllium vart framstilt ved å varme opp med natrium-silisium heksafluorid (${\displaystyle Na_{2}SiF_{6}}$ ) og beryll, som gir berylliumfluorid(${\displaystyle BeF_{2}}$ ). Berylliumfluorid blir sidan redusert med magnesium til beryllium metall. Ein alternativ metode er elektrolyse av berylliumklorid (${\displaystyle BeCl_{2}}$ ) i løyst opp i natriumklorid (${\displaystyle NaCl}$ ).

Beryllium vert mykje brukt i som forsterkande del i legeringar.

Grunnstoffet vert brukt som nøytronreflektor i kjernereaktorar.

Louis Vauquelin oppdaga stoffet i 1798 som oksidet i beryll. Det vart isolert av to forskarar som arbeida uavhengig av kvarandre, Friedrich Wöhler og A. A. Bussy, i 1828. Dei brukte begge kalium som reagerte med berylliumklorid.

Namnet beryllium kjem frå gresk beryllos (βήρυλλος), eit gresk ord av indisk opphav som viser til beryll - eit mineral som inneheld beryllium, eller ein grøn edelstein. Ordet briller har same opphav.

Stoffet har òg vore kjent under namnet glucinium. Dette kjem frå gresk glykys (γλυκυς), søtt, og vart brukt fordi salt laga med beryllium ofte er søte.

Beryllium finst i mange mineral, mellom anna i beryll.

Beryllium og berylliumsambindingar er giftige og kan vera kreftframkallande.

• Grunnstoffliste
• Periodesystemet
• Isotoptabell

• Webelements.com - beryllium
    Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.