Surrogaat

Surrogaten worden vaak gemaakt in perioden van schaarste, zoals tijdens oorlogen. Zo werden tijdens de bezetting van België en Nederland in de Tweede Wereldoorlog steeds meer gebruiksartikelen vervangen door surrogaten:

• Zeep werd vervangen door kleizeep. Dit bestond uit een kleibasis met daaroverheen zand.
• Tabak werd vervangen door in Nederland gekweekte tabak die ongefermenteerd werd verwerkt. Overigens werd bijna alles wat brandbaar was gebruikt als "tabak".
• De samenstelling van brood werd gewijzigd. Dit oorlogsbrood werd gemaakt met tarwemeel van een hogere uitmaling dan normaal en er werd in de loop van de bezetting steeds meer roggemeel, aardappel- of peulvruchtenmeel aan toegevoegd. Het was donker van kleur en smaakte klef en zurig. Er zijn zelfs gevallen bekend dat aan het brood houtzaagsel werd toegevoegd.
• Koffie was gemaakt van granen en cichorei.
• Schoenen waren niet gemaakt van leer, maar van karton.
• Touw was van papier gemaakt.
• Zelfs de grondstoffen voor muntgeld en lijkkisten werden vervangen door surrogaatmiddelen. Lijkkisten werden niet van hout, maar van karton gemaakt en muntgeld van zink.

Men raakte zo gewend aan sommige surrogaatmiddelen, dat men pas na de oorlog bemerkte hoe slecht de kwaliteit was geweest.