Manu ba Danö Niha urifö si so i'otarai me föna tenga ha iada'a.
Manu tenga so'ono ya'ia fao ba gangolifa sangadulo, me fefu gurifö si so afi ma laŵa'ö ia ba li Indonesia, unggas, sangadulo. Manu ni'uri asese lawa'ö ba wehede latin ya'ia da'ö Gallus gallus domesticus ni'uri niha ba wanga'i hasila soguna khö zanguri ya'ia simane, adulo, ba nagolenia. Ba döi sanau da'ö ba la'adodogo-dogo'ö ia wanötöi ba li Indonesia lamane, "ayam" sauri ma amatohula, moroi ba ngawalö manu moroi ba gatua (subspesies ayam hutan) si no la'ila niha so la'a-la'a soyo, ma ba li latin Gallus gallus ma zui ayam bangkiwa (bankiva fowl). Fefu manu andrö ba lafaogö ia ba theropoda simane tyrannosaurus. Ba manu andre no oya muzaewe ngawalönia me no so wa'afaruka silatao ba sihene moroi ba manu si tenga sambua silataonia, irege so manu auri ia, la'uri ena'ö tobali manu nitaba, ma laŵa'ö manu nihalö nagole, so manu ha sangadulo manö. Ba tenga hada'ö tola lafafaro'a'ö ma fehede sabölö ahatö lafangowalu ira manu danö sowuge'e faoma manu sito'ölö irege tobali manu side-ide si no la'ila niha töinia na ba danö niha manu fune (ayam bekisar).
Manu | |
---|---|
Gallus gallus domesticus | |
Rekaman (id) | |
Data (id) | |
Sumber dari | dada ayam (id) , daging ayam (id) ba telur ayam (id) |
Taksonomi (id) | |
Kerajaan | Animalia |
Filum | Chordata |
Kelas | Aves |
Ordo | Galliformes |
Famili | Phasianidae |
Genus | Gallus |
Subspesies | Gallus gallus domesticus |
Manu, molo'ö si no la'ila ba si no la'uri niha ba Danö Niha, simane;
Manu nifaliaro, moroi ba manu danö labali'ö ia manu ni'uri, ya'ia da'ö manu soyo ma si no ta'ila moroi yaŵa ba zi no lasura ba da'ö ya'ia zi no la'ila niha sa'ae manu danö ma manu gatua (ayam bangkiwa, Gallus gallus) sauri ba danö India. Ba hiza heno simanö, fotandraigö molekular mangoroma si tola möi tobali fombagi plasma nutfah moroi G. sonneratii, börö manu danö löhadöi ba mbunia la'a-la'a sa'usö si no tobali tandra ba manu nifaliaro. Manu mame'e famaehusi morfologi ba gotalua dombua ngawalö manu, sihene ba silatao (kelamin) ma dimorfisme seksual. Manu silatao (jago, rooster) abölö garifö, ba abölö ebua mboto manu silatao moroi ba zihene. Baero fa'ebua mbotonia, manu silatao so ndrara, motuga, ba mbu gi'onia anau, so zindrugi tanö. Manu sihene (babon, hen) abölö ide-ide moroi ba manu silatao, so ndrara ba lö aboto, tugania ide-ide, ba i'o adogo-dogo. Sifakhai ba manu sihene ma silatao, da'ö ni aturai hormon ba mboto manu. Na so atö zo farikhoisi ngawalö zi so ba mboto manu, manu sihene tola tobali manu silatao, börö me manu si no atua so nasa khönia ovotestis si dorman ba samuza inötö tola ifuli mangamöi.
Manu nifaliaro, tola lago'ö hezo la'ohe ira samaliaro ya'ira. Manu sambua gurifö salio sibai mamaogö ya'ia ba zifasui ya'ia, ba tola lamane manu andre auri gofu hezo manö so'ia fokonia so gönia. Manu nifaliaro lösa'ae oya zitola mohombo, ba no auri ira ba danö, he na so ba ha ba dugela si no lahenagö khöra. Manu side-ide ba asese tobali ö wötö sohörö-hörögö.
Börö me manu andre farahu ba gangolifa gurifö so'afi nifaliaro ba side-ide böli, ba oya ngawalö wogaoni manu andre molo'ö wanguri ya'ia ;
Manu no la'ila niha;
Sasese laŵa'ö niha manu sayu ma ba li Indonesia laŵa'ö ayam sayur la'oguna'ö ba wanötöi manu sako nifaliaro niha ba mbanua-mbanua misa, silö irai möna na lafadou, ba tebai labali'ö ia manu nitaba.
Ba danö Indonesia no la'ila niha manu nifotöi manu nga'ötö ma ayam ras faoma manu sitenga nga'ötö ayam bukan ras (buras, mazui kampung). Sindruhunia na lafo'eluaha ia lamane faranaka. Ba geluaha manu da'a sindruhunia labali'ö ia manu ni'uri ba ngawawa soya, sitobali fangalui, simane seperti Leghorn ("lehor"). Ba ngawawa manu buras tesöndra manu ras lokal si lö lafaliaro sitobali fangalui, irege manu da'ö si no labali'ö manu wadousa, manu timangan (pet), ma manu ni'oguna'ö ba ngawalö zoguna ba wa sileta. Ba da'a tou manu nifaliaro ba zi sagörö Indonesia sifabö'ö ma'ifu moroi ba manu tanöbö'ö:
Tesöndra göi wanötöi ngawalö manu andre molo'ö famaigi niha ma fenotipe ba hiza da'a tenga ha ba manu da'a zangokhögö simane da'ö, simane
Fondrino manu ba Danö Niha, simane ba mbanua bö'ö misa, so nigule ma asese laŵa'ö nikua, lala wondrino ya'ia, lataba manu, laheta mbu faoma idanö saukhu samena mo'otu, la tatawi, ba amena larino. Lahaogö faramasania, simane; undre, sarilahia, lakue, asio, lada, ba tu'a mbanio satua, lakhao mbanio, ba lafera du'ania, da'ö labali'ö kua manu. La be bawu ba mbalanga, ba galitö sebua maifu, ba fatua lö mo'otu nidanönia ma kuania, böi lafalökha ua, me aboto dania du'ania. Nano mo'otu kuania ndrege ginötö si no to'ölö ba wogule manu, ba amena lafalökha ma labali'ö ia ba böi alö wa'ebua galitö, ena'ö lö aböu simbo dania kuania. Hiza nano asoso, ba amena lasou faoma sondro ba labe'e ba naha. Da'a lala wondrino manu ni gule ma ni kua. Baero da'ö so manu ni faga. Manu nifaga, manu si no latatawi ba la fagule khönia faramasa ba amena labe'e ba mbo galitö si no lahenagö, ba töri-törini ena'ö, faramasania möi ba nagolenia, ba labali-bali'ö ena'ö lö asoso dambai. Da'a ha ba ginötö iada'a lafalua ba Danö Niha, na meföna fondrino manu, abölö oya ni gule ma ni kua
Manu ba hada Nono Niha sambua wenaeta ba hada, na lawa'ö fanunu manu, baero da'ö no sambua fasumangeta ba mbuala ma masi-masi ba zitenga bö'ö simane ba nono alawe. la be'e manu, ba no sambua gurifö si lö tola lö'ö so barö mbatö dozi fongambatö, sitobali höna-höna dödö na möi nono alawe fatoma ba khö ndra sibayania.
Acha dozi niha momanoe.
Oja ngawalõ manoe ba goeli danõ.
So ngawalõ gõi la'a-la'a mboe manoe.
Si hulõ wongi ba miwo zilatao.
Miwo ia gõi ba zi ma'õchõ?
Hiza manoe da'õ: ono iti nononia?
He wisa da'õ? Hana wa si manõ?
No maoeloe mboe gi'o zilatao da'õ.
Sõkhi mboe zilatao moroi ba mboe manoe
sihene, ba moroi ba mboe zifagelo.
Toegania gõi, no eboea moroi
ba doega zifagelo.
Ba gahe zilatao so dara satarõ.
Hadia goena dara andrõ
ba gahe zilatao?
Fasõndra zilatao gõi?
Wiki Commons memiliki media mengenai Chickens. |
This article uses material from the Wikipedia Li Niha article Manu, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Konten tersedia di bawah CC BY-SA 4.0 kecuali dinyatakan lain. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Li Niha (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.