Fulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik: Angowuloa goroisa si tobali dane-dane wamahaö agama Yahudi ba niha Keriso

Fulu Goroisa (FG) no angowuloa goroisa si tobali dane-dane wamahaö fefu agama si fakhai khö Gaberahamo (Yahudi, Niha Keriso ba Islam), fao ba da'ö Gereja Katolik.

Molo'ö wanutunö mbuku Moze II ba Moze IV, ibe'e goroisa andre khö ndraono Gizeraeli Lowalangi si tobali faosatö gamabu'ula ba wangefa'ö ya'ira moroi ba wangosawuyu horö. Molo'ö Katekismus Gereja Katolik (Katekismus) — fama'oli resmi wamati Gereja Katolik — moguna sibai goroisa Lowalangi andre ba wondrou'ö fa'auri fa'alowalangi si sökhi ba tobali dane-dane wamahaö Katolik sanandrösa ba keadilan sosial. No to'ölö la'oguna'ö FG ira niha Katolik tobali lala ba wanekhegö tödö fatua lö möi ira mangaku horö.

Fulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik: Famee nomoro goroisa, Waö-waö, Oroisa si sara
Itema Gara Wanura Huku Moze (nigambaraini João Zeferino da Costa, 1868)

So FG bakha ba ngawalö zinura moroi ba mböröta Gereja. Simane niŵaö Katekismus no "i'iagö nahia föna" FG bakha ba wamahaö wamati i'otarai götö Agustinus Hippo (ndröfi 354-430). Ba mböröta lö standar resmi wamahaö agama irugi Konsili Lateran IV ba ndröfi 1251. So sa zangoguna'ö FG andre ba wamahaö Niha Keriso ba mböröta Gereja irugi ginötö aefa ndröfia si 1000 nifotöi Abad Pertengahan, ba hiza oi no oi fabö'ö-bö'ö ia (lö konsisten). Andrö la'oguna'ö da'a ira samörögö famohouni Protestan ba wolaŵa Gereja. Aefa da'ö, katekismus si föföna soya te'oguna'ö bakha ba Gereja me ndröfi 1566, ifatimba sindruhu-ndruhu ero ngawua FG heŵa'ae abölö abua ia ba wamatimba zi fitu sakramen. Ibe'e nahia sanau sibai Katekismus si bohou ba wamatimba ero ngawua FG.

Famahaö Gereja sanandrösa ba zi fulu goroisa Lowalangi töra-töra te'odanegö ia ba Gamabu'ulali Sibohou ba Amabu'ulali Siföföna awö zura-sura ndra tua Gereja si föföna. Ba Gamabu'ulali Sibohou ifaduhu'ö Yesu wa'aro goroisa andrö ba i'andrö khö ndra nifahaönia wolau si töra moroi ba goroisa, molau wa'asökhi si töra moroi ba nifaha'ö ndra ere daroma li ba ira niha Farisi. Ifarou fefu niha FG ba wahuwusa khö Lowalangi ba awönia niha bakha ba wa'omasi simane si no ifurugö Yesu bakha ba goroisa fondrege ebua. Tölu goroisa si föföna ba FG mangandrö wamolakhömi töi Lowalangi, ngaluo Zo'aya ba ba wangositengagö lowalangi bö'ö. Oroisa tanö bö'ö so fakhai ba wariawösa niha simane satua ba iraono; fao ba goroisa tanö bö'ö andre wa tebai falimo, molu'a, mamunu niha, mohorö ba mangomasi'ö zi tebai.

Fame'e nomoro goroisa

Amabu'ulali Siföföna modane-dane ba zi fulu goroisa, heŵa'ae so töra fulu ngaro wehede goroisa nisura ba zi dua nahia ba Moze 1 20:1-17 ba Moze 4 5-6-21. Lö fanuturu bakha ba Gamabu'ula Li Si Föföna hewisa wombagi fefu nisura ba da'ö tobali fulu goroisa. Molo'ö ondröita zatua (tradisi), fombagi goroisa ni'oguna'ö Gereja Katolik ba Lutheran no moroi khö Agustinus Hippo (354-430), samösa duha Gereja Latin, bakha ba mbukunia "Fanofu sanandrösa ba zura Moze 2 (Quaestionum in Heptateuchum libri VII, Buku II, Fanofu lxxi). Gereja Ortodoks ba oya gereja Protestan mangoguna'ö wombagi goroisa nifa'anö ndra tuha Gereja Yunani moroi ba nifotöi Kekristenan Timur. Fame'e nomoro dombua tradisi andre no fabö'ö ma'ifu, ba hiza substansinia fagölö, heŵa'ae so ösa ba gotalua ndra Protestan zifabö'ö zöndra. Fame'e nomoro molo'ö tradisi guru Yahudi fakhili ira ma'ifu tradisi Gereja Timur samurugö fefu goroisa sangositengagö ngawalö wangisö tobali sambua oroisa, ba hiza fabö'ö moroi ba ngawalö denominasi Kristen sanguma'ö wa fefu goroisa si föföna no tefurugö bakha ba wamasao goroisa nifotöi prolog.

Waö-waö

FG Lowalangi no tobali dane-dane moral ira agama Yahudi, Niha Keriso ba Islam. Oroisa andre tefarongogö si föföna sibai bakha ba mbuku Moze 2 me tetutunö wa Moze, molo'ö fametaro moroi khö Lowalangi, mangefa'ö ndraono Gizara'eli moroi ba wangosawuyu boto ba danö Miserayi (aefa da'a tasura manö Mesir). Molo'ö wamahaö Gereja, ibe Lowalangi sambua gamabu'ula li — samurugö fefu zi FG — göi ba wangefa'ö niha moroi ba wangosawuyu horö. So gere hikaya sanguma'ö wa da'a no "salua fondrege zebua bakha ba waö-waö ndraono Gizara'eli me föna."

Molo'ö Peter Kreeft, bakha ba wamaigi Gereja Katolik fa'atohare Yesu andrö no famalua gamabu'ula li Lowalangi khö niha Yahudi si no tetuyu ba "wangoroma'ö Lowalangi sindruhu ba gulidanö." Ifaduhu'ö Yesu Goroisa Lowalangi andrö ba ifaha'ö ndra nifaha'önia wolau si töra, ma ba wehede Kreeft, "fa'auri fa'alowalagi si töra moroi ba wa'alowalangi ndra ere daroma li ba ira niha Farisi." Ifaha'ö Gereja wa no i'efa'ö niha Yesu moroi ba wanöngöni "huku Yahudi (torah ma huku Moze) sabua si so 613 goi-goi si no fabö'ö-bö'ö [hiza] lö i'efa'ö ira moroi ba noro dödö wondrorogö FG Lowalangi", börö FG andrö no "tesura faoma 'tuturu Lowalangi', tenga si mane [ngawalö goi-goi] nisura Moze." Famahaö andre te'abölö'ö zui ba Konsili Trente (1545-1563) ba Konsili Vatikan II (1962-1965).

Heŵa'ae lö oroma sibai wetaro FG Lowalangi bakha ba liturgi Niha Keriso si föföna, so sa'atö sasi zura wa oi labaso goroisa andrö bakha ba liturgi ba la'oguna'ö ba wamaha'ö Niha Keriso. Duma-dumania Oroisa Lowalangi so bakha ba zura Kristen fondrege atua nifotöi didache ma Famahaö Ndra Nifahaö Si Felendrua. Molo'ö ira ere ifolakhömi Goroisa Lowalangi Gereja si föföna tobali furugö wondrakö Lowalangi. Faduhu dödö Klaus Bockmuehl, samösa ere Protestan, wa no ifagati Goroisa Lowalangi Gereja faoma angolifa gamuata si sökhi ba si lö sökhi, duma-dumania fitu horö solohe ba wa'amate, salua ba gotalua ndröfi 400 ba 1200. Ira akademisi tanö bö'ö mamaduhu'ö wa Oroisa Lowalangi no te'oguna'ö tobali lala ba wamareso tödö ba ato ere teologi zi no manura ya'ia. So sasi wa Oroisa Lowalangi no tobali faosatö katekese ba biara ba ba nahia bö'ö, ba hiza lö na sa ifa'anö Gereja metode khusus bakha ba wamahaö agama götö aefa ndröfia 1000 nifotöi Abad Pertengahan. Konsili Lateran IV (ndröfi 1215) no si föföna mangohalöŵögöi da'a. Sasi si so khöda iada'a manguma'ö wa so gohitö dödö mato ha'uga uskup wamatöfa gangetula konsili andrö fao ba da'ö wamatöfa Goroisa Lowalangi. Ha'uga ngaotu fakhe aefa da'ö, fo'amböta wamahaö Goroisa Lowalangi ba zi ha'uga keuskupan tobali dane-dane wolaŵa li Gereja moroi ba gotalua ndra samohouni Protestan.

Katekismus nifa'anö mato ha'uga keuskupan ba ndröfia 1300 no tobali dane-dane wama'anö katekismus resmi si föföna sibai ni'oguna'ö ba zi sagörö Gereja, ya'ia da'ö Katekismus Roma ba ndröfi 1566. Katekismus andrö tefa'anö molo'ö gangetula Konsili Trente, sanguma'ö ena'ö so "wamahuhuosi sindruhu ero goroisa" ba hiza so abölö abua ia ba wamahuhuosi zifitu sakramen, börö molo'ö wamati Katolik, fa'auri niha Keriso lö aefa moroi ba kharasi nitema moroi ba sakramen-sakramen nitema'ö Gereja Katolik. Folau simanö fabö'ö sibai ba nilau ndra niha Protestan si tumbu 200 fakhe aefa da'ö, ya'ia wa oroisa Lowalangi no börö kharasi. Sagötö we'asonia ba gulidanö famahaö resmi Gereja mangai dane-dane wamaha'ö goroisa Lowalangi bakha ba Mbuku Ni'amoni'ö ba ba ngawalö zura ndra bapa Gereja si föföna simane Origenes, Ireneus, ba Agustinus. Furi ö ira teolog simane Thomas Aquinas (Thomas Aquino) ba Bonaventura manura komentar soguna sibai sanandrösa Oroisa Lowalangi. Molo'ö Aquinas, samösa Guru Gereja (Pujangga Gereja), ngawalö goroisa andrö no "ngawua utama wa'atulö (keadilan) awö fefu wondrakö, ba ifaduhu'ö fangera-ngera (akal budi) wa sindruhu da'ö."

Ba Katekismus Gereja Katolik si bohou, si no tobali furugö resmi wamati Gereja, so waosatö sanau sanandrösa ba Goroisa Lowalangi, si tobali dane-dane wamahaö sosial Katolik. Molo'ö Katekismus andrö, no ibe'e nahia utama Gereja ba Zifulu Goroisa Lowalangi bakha ba wamahaö wamati i'otarai abad si-5. Ibotokhi Kreeft wa molo'ö Gereja, Oroisa andrö no "lala wa'auri", ba "lala sadölö ba wa'abebas" si hulö öli si fasui zekola sanaha ngawalö bahaya samesokho iraono zekola.

Oroisa si sara

So'aya Lowalangiu ndra'o sangefa'ö ya'ugö moroi ba danö Mesir, moroi ba nahia wangosawuyu. Böi so khöu lowalangi tanö bö'ö fönagu. Böi fazökhi khöu nadu si tobali khala-khala gofu hadia ia zi so ba mbanua yaŵa ba he zi so tou ba gulidanö ma zui zi so bakha ba nidanö. Böi folakhömi ia ma zui mangandrö'ö khönia.

Oroisa sisara, Katekismus Gereja Katolik

Molo'ö famahaö Gereja, eluaha Goroisa si sara ya'ia wa mangalulu ba mamolakhömi niha ha khö Lowalangi me ha samösa Lowalangi. Ba wamotokhi Katekismus ohitö dödö goroisa andre wa tebai mamolakhömi adu ba gofu hadia ia danö bö'ö simane famolakhömi ösi danö, bekhu, eheha zatua, kuaso, omasi'ö dödö, kefe, suku ma negara. Molo'ö Agustinus oroisa andre no hulö mangomasi'ö Lowalangi ba hiza mamalua gofu hadia ia zomasi ndra'ugö. Börö da'ö iŵa'ö Kreeft wa molo'ö niha Keriso, mamalua horö niha na tobali ira enoni lowalangi tanö bö'ö, na la'o'ö goroisa lowalangi bö'ö andrö. Ba hiza sindruhu mangomasi'ö Lowalangi ira na la'odödögö wamalua somasi Lowalangi.

No ifakhai Katekismus goroisa andre ba zi tölu faosatö nifotöi fa'asökhi dödö teologis. Si sara ya'ia da'ö famati, eluahania oroisa andre mamarou niha Katolik ena'ö aro dödöra khö Lowalangi ba la'aröu'ö ira moroi ba wamahaö si lö atulö, mondröi wamati ma zui mamazökhi angowuloa bö'ö. Si dua ya'ia da'ö fanötöna, eluahania oroisa andre mamarou niha Katolik ena'ö böi aetu wanötönara. Ba si tölu, ya'ia da'o fa'omasi, eluahania ifarou ita oroisa andre ba wangomasi'ö Lowalangi, mangandrö saohagölö khönia, mangaröu'ö moroi ba wa'areu, fa'afökhö dödö ba fayaŵasa dödö. Duma-duma gamuata si lö faudu ba goroisa andre molo'ö Katekismus: na faduhu dödö niha ba nifalua gafökha (takhayul), na mamati ira khö lowalangi soya (politeisme), na mangosiwawöi gofu hadia ia ni'amoni'ö (sakrilegi), mangositengagö Lowalangi (ateisme) ba fefu ngawalö wakelemusa. Baero da'ö fao göi wafaduhu dödö ba wetaro ndröfi (astrologi ma horoskop) ba fa'a (palmistri). Iŵa'ö Katekismus wa ngawalö gamuata safuria andrö no amuata ba wamatörö ginötö, waö-waö (sejarah) ba afuriatania niha bö'ö, ba no göi amuata ba wa'awösa ba wa'abölö si lö sökhi.

Gambara ba famaedo

Fulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik: Famee nomoro goroisa, Waö-waö, Oroisa si sara 
Lafahea Dawöla Gamabu'ula bakha ba Nomo Lowalangi ba Yerusalema

Itaria laŵa'ö niha wa lasömba gambara ira niha Katolik ba börö da'ö no mangosawöi goroisa si sara, ba hiza iŵa'ö Gereja wa lö faudu niŵa'ö niha andrö. Molo'ö Gereja, famosumange ngawalö gambara ni'amoni'ö no sambua wamosumange ba tenga fangalulu, me fangalulu ha khö Lowalangi tebe'e ia. Me ngaotu fakhe si-8, alua wasöndrata li sanandrösa ba hadia lö fatimba ba goroisa si sara nifotöi ikon (gambara) ni'amoni'ö. Fabu'asa zöndra andrö alua ha ba gotaluara nifotöi Gereja Timur. Ya'ira nifotöi ikonoklas molaŵa wangoguna'ö ikon, ba ya'ira ikonodul manohugö wamosumange ya'ia, simane ni'o'ö ira Gereja niftöi Gereja Barat. Ba Konsili Nicea II me 787, te'etu'ö wa famosumange ikon ba famaedo tanö bö'ö lö molaŵa goroisa si sara ba haniha zamosumange gambara no mamosumange nigambaraini bakha ba da'ö. Irugi iada'a fangoguna'ö gambara ba adu no tobali seni khas Gereja Barat, töra-töra Gereja Katolik. Börö da'a bakha ba Gereja Katolik asese tegambaraini waö-waö wangorifi moroi ba Zura Ni'amoni'ö, ba no tobali ia hulö sarana wamahaö ba zi möi bakha ba Gereja. Iŵa'ö Katekismus wa me tobali ia niha, Ono Lowalangi samösa no tobali gambara sibohou. Lowalangi samosa no itaögö tobali niha, irege tola la'ila hörö ba lababaya tanga ia niha. Na auri ia ba ginötö andre mena'ö ba so fotonia ba Facebook ma zui oroma ia ba Televisi ba tarongo linia ba radio. Ba na möi ia wanuriagö turia somuso dödö ba khöda toba ta'ohe dangania ba tafosumange ia.

Baero da'ö ba zi lalö asese te'oguna'ö ngawalö gambara ba nadu si so bakha ba Gereja ba wamotokhi Taroma Li Lowalangi. Hulö simane nifotöi alat peraga ni'oguna'ö guru ma'ökhö na mamahaö ira föna ndraono sekola. Ba hiza fefu gambara ba nadu si so bakha ba Gereja no gambara ba adu ni'amoni'ö samatörö'ö tödöda ba wa'aurira ni'amoni'ö ba gulidanö si tobali duma-duma khöda ba wolo'ö somasi Lowalangi. Famosumange ngawalö gambara ba nadu andrö no sondrou'ö ba wangomasi'ö Lowalangi.

Oroisa sidua

Böi tötöi döi Zo'aya Lowalangiu ba zi tenga ya'ia.

Oroisa sidua, Katekismus Gereja Katolik

Oroisa sidua manegu niha ba wangoguna'ö töi Lowalangi ba zi tenga ya'ia. Ba oya hada ndra niha me föna töi andrö no ni'amoni'ö; so hada sanegu wanötöi töi zi samösa niha ba ginötö si no tehonogöi. Ba Danö Niha tebai mutötöi döi niha ba wa'iraono na no mangowalu ba mo'ono ira. Injil Yohanes manutunö sambua zalua me edöna latebu kara Yesu ira niha Yahudi, börö me i'oguna'ö Yesu sambua döi Lowalangi ni'amoni'ö ba wanötöi ya'ia samösa. Molo'ö wamondrongora fehede Yesu andrö no samaduhugö wa'alowalanginia. Ba börö me lö faduhu döröra wa Yesu andrö no Lowalangi, terongo khöra wehede Yesu andrö hulö fangobousi töi Lowalangi (penghujatan), ba molo'ö huku Moze niha solau simanö lö tola lö'ö mubunu. Kreeft manura wa fefu döi si fakhai khö Lowalangi no ni'amoni'ö ba börö da'ö fefu döi andrö no terorogö ia ba goroisa sidua. Katekismus manura, "Mamolakhömi töi Lowalangi no göi sambua lala wamolakhömi sinangea mube'e khö misteri Lowalangi samösa ba khö fefu gofu hadia ia ni'amoni'ö börö misteri andrö." Katekismus manguma'ö göi wa moguna wamolakhömi döi-töi niha ba wamolakhömi nifotöi wetaro (martabat) niha andrö.

Niŵa'ö ba goroisa sidua andre tefa'oli bakha ba wangandrö He Ama Khöma nibörögö faoma, "He Ama khöma si so ba zorugo, yani'amoni'ö Döiu". Molo'ö Paus Benediktus XVI, me ifa'ele döinia Lowalangi khö Moze, ifazökhi göi gamakhaita ba niha fefu; Paus Benediktus manguma'ö wa fa'atobali niha Lowalangi (inkarnasi) no hogu sambua proses "nibörögö faoma fame töi wa'alowalangi andrö." Inönö na sa wanguma'ö Paus wa eluahania töi wa'alowalangi andrö tola göi te'oguna'ö ba zi tenga ya'ia ba wa fehede "ya ni'amoni'ö döiu" no fangandrö moroi khö Yesu ena'ö te'amoni'ö döi Lowalangi ba terorogö misteri döi andrö.

Molo'ö famaha'ö Katolik, oroisa andre lö manegu wangoguna'ö töi Lowalangi ba wahölusa nifalua otoritas. Ba hiza fahölusa ni'oguna'ö ba waya ma zui mangöndru döi Lowalangi ba wakelemusa ma zui ba wanguma'ö watiusa dödö, fefu da'a no horö fangobousi döi Lowalangi.

Oroisa sitölu

"Be ba dödöu ba amoni'ö ngaluo Sabato andrö! Önö ngaluo wa'ara mohalöŵö ndra'ugö ba ba wangawalisi fefu halöŵöu, ba hiza ngaluo si fitu no ngaluo Sabato Zo'aya, Lowalangiu; börö da'ö böi mohalöŵö ndra'ugö ba ngaluo andrö.

Oroisa Sitölu, Katekismus Gereja Katolik

Paus Benediktus XVI mangoguna'ö wehede moroi khö Jacob Neusner, samösa akademisi ba sondrönia'ö (ba Li Ibrani רב, rabbi) ba niha Yahudi, ba wamotokhi wa ohitö dödö Ndraono Gizara'eli wondrorogö goroisa andre tenga ha börö me si to'ölö ba agama ia; oroisa andre no sambua lala ba wolo'ö duma-duma Lowalangi soolombase ba ngaluo si fitu aefa wamazökhi ulidanö. Baero da'ö oroisa sitölu andre no tobali boto wama'oli niha mbanua nifotöi tatanan sosial ba Li Indonesia.

Heŵa'ae so denominasi Niha Keriso solo'ö niha Yahudi ba wangowasaini ngaluo Sabat ba ngaluo Sabtu, niha Katolik ba arakhagö fefu niha Keriso mangowasaini luo Migu tobali ngaluo khusus nifotöi "Ngaluo Zo'aya". Andrö wa fangandrö ba fanunö ba luo Migu bakha ba Gereja Katolik ba Danö Niha lafotöi Fangowasaini Luo Zo'aya. Folau simane no tefalua i'otarai mböröta Gereja, me faduhu dödö ndra niha Keriso wa maoso Yesu moroi ba gotalua zi mate ba luo Migu, si no ngaluo si föföna bakha ba zi samigu. Buku wamahaö ndra nifahaö nifotöi Didache mamarou niha Keriso ena'ö owulo ba Ngaluo Zo'aya ba wombagi roti ba ba wangandrö saohagölö. Tertulianus no si föföna sibai manguŵa'ö wa ngaluo Migu ba no ngaluo wolombase.

Ba ndröfia si-6, Sesarius moroi ba Arles mamaha'ö wa fefu golakhömi ngaluo Sabat Yahudi no tefawu'a ba ngaluo Migu, ba niha Keriso si lö tola lö'ö mondrorogö ngaluo Migu simane wondrorogö niha Yahudi ngaluo Sabat. Ba hiza Konsili Orléans III me 538 manegu zimane, börö me molo'ö konsili goi-goi Sabat no si fakhai ba Yahudi, ba börö da'ö tenga Kristen, ba börö da'ö göi goi-goi Sabat böi mufatörö ba wangowasaini luo Migu niha Keriso.

Ngaotu ndröfi aefa da'ö labörötaigö ira sondrönia'ö ba Gereja wamaogö folombase ba luo migu bakha ba wamahaö resmi Gereja ba ira samatörö negara-negara Kristen no la'odödögö ena'ö hari migu tobali ngaluo wolombase. Khö niha Katolik, famahaö Yesu wa "te'a'asogö luo Sabat soguna ba niha, tenga tewöwöi niha soguna ba luo Sabat" eluahania ngawalö mbua-bua si sökhi nifalua "ba ginötö la'andrö ia niha bö'ö" tola tobali föfö ngaluo wolombase. Katekismus mame'e goi-goi wangowasaini Luo Zo'aya, fao ba da'ö we'amöi ba Misa ba luo Minggu ba ngaluo gowasa bö'ö si lö tola lö'ö mu'owasaini. Ba ngaluo simane da'ö, heŵa'ae niha Katolik lö mamalua halöŵö ma aktivitas somba'agö liturgi, ba hiza tetehegö sa'atö "halöŵö wa'ahakhö dödö ba folombase si faudu ba wa'omuso dödö".

Molo'ö USCCB( Konferensi ndra uskup Amerika Serikat), oroisa andre "no tefalua ba gotalua niha Katolik" tobali sambua ba gotalua goi-goi Gereja. Latandrösaigö wanguŵa'öra andrö ba ensiklik Dies Domini:

Börö me niha samati si lö tola lö'ö möi ba Misa na lö taha-taha serius, no tobali noro dödö ndra pastor wame'e lala bö'ö ena'ö fefu niha tola mamalua goi-goi andrö... Ba hiza töra moroi ba ha goi-goi, fangowasaini Misa si lö tola lö'ö tobali nigohi dödö si tumbu moroi ba wa'auri niha Keriso. Moguna sibai wa fefu niha samati faduhu dödöra wa lö tola mowua ba wa'aurira wamati andrö ma zui lö tola fao ira bakha ba wa'auri komunitas niha Keriso, na lö fao-fao ira bakha ba wa'asambua ekaristi ba luo migu.

Oroisa si'öfa

Folakhömi namau ba inau, ena'ö anau nosou ba danö nibe'e Zo'aya Lowalangiu khöu.

Oroisa Si'öfa, Katekismus Gereja Katolik

Iŵa'ö Paus Benediktus XVI wa sinöndra Rabi Neusner "no fagöna sibai wa oroisa andre no same lö aetu auri dödö ndroto zato". Oroisa si'öfa mangabölö'ö gamakhaita ba gotalua götö (li Indonesaia, generasi) awö gamakhaita ba gotalua ndroto ngambatö ba ndroto zato, ba mangoroma'ö wa fongambatösa no somasi ba nirorogö Lowalangi Börö me fa'omasi si lö dali zatua khö ndraonora no sörömi wa'omasi Lowalangi ba börö me no tobali noro dödöra wanohugö famati khö ndraonora, iŵa'ö Katekismus wa ngambatö andrö no sambua "gereja domestik" ("gereja zoroi yomo"), sambua "komunitas istimewa" ba börö hunö wa'auri zato.

Molo'ö Katekismus oroisa si'öfa andre noro dödö ndraono khö zatuara:

  1. Famolakhömi zatua, ba ira talifüsö si sambua ama.
  2. Fangandrö saohagölö, simane niŵa'ö bakha ba Zura Sirakhi: "Törö tödöu wa onora ndra'ugö. Angeragö lala wanulöni gofu hadia zi no lalfalua khöu"
  3. Folo'ö satua ndrege wa toröi ndraono ba nomo zatuara na moguna ia ba wa'asökhi nösi nomo, ba hiza ha na lö mondrou'ö iraono wamalua amuata si lö sökhi.
  4. Mame'e fanolo he moril ba he göi materiil khö zatua si no alaŵa ndröfi, töra-töra ba ginötö mofökhö, lö awö-awö ma zui mangarö-ngarö ira.

Molo'ö Katekismus, ena'ö terorogö goroisa andre so göi noro dödö zatua khö ndraonora, ya'ia da'ö:

  1. "Famahaö amuata si sökhi, fomböi wa'auri fa'alowalangi ba fanuriaigö wamati" khö ndraonora
  2. Mamolakhömi ndraono sihulö ono Lowalangi ba niha sokhö nifotöi pribadi.
  3. Disiplin si faudu khö ndraono ba mengeregesi tödö ena'ö böi tumbu wofönu bakha ba dödöra.
  4. Mame'e ena'ö iraono samösa zangetu'ö haniha zomasi ira la'owalu ba hadia halöŵö somasi ira lahalö, heŵa'ae lö latimbagö mene-mene si sökhi moroi khö zatuara.
  5. "Tobali duma-duma si sökhi" khö ndraonora.
  6. "Mangku sala na so zi fasala ira" khö ndraonora ena'ö abölö aoha khöra wamatörö ba ba wangatulö'ö zi fasala ndraono.

Fangabakha'ö moroi khö Yesu

Itutunö Injil Matai'o wa me labalo-baloi walukhasata khö-Nia ira ina-Nia ba talifusö-Nia, itema Yesu, "Haniha nina-Gu? Ba haniha ndra talifusögu?" Ituturu khö ndra nifaha'ö-Nia ba imane, "Ya'ira andre nina-Gu ba ira talifusö-Gu. Börö gofu haniha zamalua zomasi nama-Gu ba zorugo, ya'ia andrö talifusö-Gu ira matua ba talifusö-Gu ira'alawe, ya'ia andrö ina-Gu." Iŵa'ö Paus Benediktus XVI wa fehede Yesus andre mangalaŵagö goroisa si'öfa. Ya'ira samalua zomasi Lowalangi tola tobali ndroto ngambatö universal Yesu. Eluahania, noro dödö si fao bakha ba goroisa si'öfa no te'alaŵa'ö irege mufaogö zato ba mbanua ba tobali famolakhömi nifotöi otoritas sosial. Itötöi Katekismus "noro dödö niha sato ba zi sambua negara", simane si no ifurugö Kreeft:

  1. "Folo'ö ba famolakhömi khö fefu niha si no manema otoritas moroi khö Lowalangi bakha ba mbanua".
  2. Noro dödö niha mbanua wamu'a pajak, möi fao ba wamili ba ba wobela negara.
  3. "Noro dödö ba wangelama ba böwö kritis", samarou niha ba wanguma'ö hadia ia zi lö faudu ba martabat niha awö niha sato.
  4. "Noro dödö ba wolaŵa" wamatörö otoritas sipil si lö faudu ba gangolifa moral.
  5. Molau halöwö wa'ahakhö dödö", si lö tola lö'ö lafalua ya'ira si no mowua halöŵö danga. Da'a no oroisa sosial fondrege zebua samarou niha ba wangomasi'ö Lowalangi ba awönia niha.
  6. "Manema niha bö'ö" sangalui fa'ahono moroi ba wogohi ba sangalui fa'auri si lö lasöndra ba negara niröira.
  7. "Noro dödö negara-negara so okhöta wanolo negara-negara si lö okhöta", töra-töra ba ginötö wa'afaki dödö.
  8. "Fanötöna wa ero ngambatö manolo ngambatö bö'ö".

Oroisa silima

Böi bunu niha.

Oroisa Silima, Katekismus Gereja Katolik

Oroisa silima mangotana wamolakhömi wa'auri niha ba börö da'ö abölö faudu na la'ali ia tobali "böi mamalua famunu niha nifa'anö ba molaŵa huku". Bakha ba Gereja Katolik so itaria nifotöi "keadaan" (li Indonesia) tola tetehegö mate niha. Ba hiza do'ölöania tebai. Inönö na sa Yesu me i'alakha'ö wönu si lö enahöi, fatiusa ba fa'afökhö dödö, ba ibe noro dödö niha Keriso wangomasi'ö nudura. Dane-dane fefu wamaha'ö Katolik si fakhai ba goroisa silima ya'ia da'ö nifotöi etika amonita wa'auri, niŵa'ö Kreeft molo'ö filosofi no fa'udu ba etika kualitas wa'auri. Molo'ö Kreeft filosofi andre muzara-zara bakha ba zinura Die Freigabe der Vernichtung des Lebensunwerten Lebens (Fanehegö Wame Mate Niha si Lö Faudu Auri) si no si föföna sibai "mame ena'ö latema'ö niha ... ira dokter Jerman föna Fasuwöta Gulidanö II — si tobali dane-dane praktik medis ndra Nazi." Famo'eluaha simane no göi latuwugö jurnal-jurnal medis modern samahuhuosi ngawalö dilema filosofi si fandraha khö ndra dokter si lö tola lö'ö mangai angetula auri ma mate. So ba gotalua ndra sondrou'ö bioetika sanguma'ö wa "analogi Nazi" andrö lö faudu lagöna'ö ba gangetula si fakhai ba kualitas wa'auri; iŵa'ö Arthur Caplan fanguma'ö simanö "fa'elungu same umuta". No aktif fao Gereja ba wasöndrata zöndra sanandrösa fangaekhugö nono (aborsi), huku wa'amate (hukuman mati) ba "eutanasia" (manehegö mate börö lö lala wa'auri) ba ba wanema'ö goi-goi awö ndra politikus sondrou'ö fa'auri (li Indonesia, pro-kehidupan).

Aborsi

Iŵaö ba Katekismus: "Fa'auri niha no ni'amoni'ö börö me i'otarai mböröta no fao womböi Lowalangi ba lö aetu so gamakhaitania khö zomböi ya'ia. ... lö niha si tola manguma'ö wa tola ia wangetu'ö fa'auri niha si lö sala gofu hewisa ia." Mamunu niha si lö sala no horö sebua. Abölö töra horö andrö na mamunu samösa moroi ba zi fatalifusö simane mamunu ono sawuyu, mamunu dalifusö, mamunu zatua, mamunu wo'omo ba mangaekhugö nono ba dalu."

Iŵaö Katekismus wa börö nono ba dalu nifotöi embrio no sa'ae fagölö ira samösa niha nifotöi pribadi. "Heŵa'ae lö nifaosatö Gereja hamega wa'auri niha sindruhu-ndruhu tebörögö, no i'o'ö Gereja wa fa'auri niha tebörögö moroi ba mbörö nono ba dalu ba ginötö fertilisasi; famolakhömi fa'auri gofu heza mbosinia no tobali konteks dokumen-dokumen Gereja.

Aborsi (mangaekhugö nono ba dalu) lö aetu ilaŵa Gereja i'otarai mböröta. Haniha zi fao ba wangaekhugö ono ba dalu göna ia nifotöi fanguhuku ekskomunikasi ba ginötö ifalua ia. Ifaduhu'ö Katekismus wa fanguhuku andre tenga ba womba'agö fa'ahakhödödö, bahiza ba wamaduhu'ö wa sindruhu lalö sebua ia ba wa lö lala wamuli fa'auri samösa nono si no tedudugö. Fefao ba aborsi tenga ha göna nina nono bahiza göna göi dokter, sanolo dokter ba fefu ira sanolo ba wanudugö ono andrö. Börö da'ö so göi ba Gereja ngawalö wanolo khö ndra niha si no göna huku andre ba sindruhu-ndruhu mangesa dödö.

Famahaö resmi Gereja manehegö nifotöi prosedur medis na so wa'amate nina nono na lö mufalua prosedur andrö, heŵa'ae na so risiko wamalua prosedur andrö irege adudu nono. Duma-dumania operasi fameta nifotöi tuba fallopi ma zui na manöi nono baero naha nono (nifotöi fanabina ektopik), operasi naha nono börö kanker ba ma zui operasi apendektomi.

Fangoguna'ö tanömö nono ba dalu ba wangosili ilmiah ma zui ba wamo'ono niha

Bakha ba United States Catechism for Adults, sambua katekismus khö niha Katolik ba Amerika Serikat, so sambua waosatö sanandrösa ba nifotöi "ono nifazökhi ba mbuli-buli", fangosisi'ö "sel tanömö" awö nifotöi kloning ba amakhaitania ba goroisa si lima. Fangosili ilmiah simane andre asese mangoguna'ö oya danömö nono nifotöi embrio ba oya ba gotaluania tetibo'ö tobali sasao. Bahiza ato niha sanguma'ö wa embrio andrö no ono, heŵa'ae ba dalu so ia nasa, ba börö da'ö na tetibo'ö ia ba proses wangosili ilmiah no fagölö ira wamunu niha. Ba famunu niha no horö sebua. Tola teŵa'ö wa fangosisi ilmiah sel tanömö moroi ba embrio no "sambua lala si lö faudu molo'ö moral ba wogamö bua si sökhi" ba "molo'ö moral lö tola tetema'ö." Ira uskup Amerika Serikat mamasugi niŵa'ö Congregatio pro Doctrina Fidei moroi ba Vatikan sanandrösa ba wamolakhömi wa'auri niha ba börötania awö wa moguna prokreasi (mangowalu ena'ö so nono): "Lö ohitö dödö fondrege ebua, simane harenia ba wangi'ila ba ginötö föna ma ba niha bö'ö, si tola manehegö wamalua eksperimen ba embrio niha sauri, he na tola auri ia ma zui lö'ö, bakha ba dalu ninania ma zui baero." Bahiza lafa'ema göi ira uskup andrö wa fangosisi sel tanömö nihalö moroi ba niha si no ebua-bua tola tetehegö molo'ö moral asala no fao dödö zokhö ya'ia.

Famunu ya'ia samösa awö eutanasia

Lö itehegö oroisa silima wamunu ya'ita samösa (li Indonesia bunuh diri) ma zui mamunu niha bö'ö moroi ba wa'ahakhö dödö (li Indonesia eutanasia) simane niha si so ba wa'amate, heŵa'ae ohitö dödö ba wangalösi fa'afökhö khö zarakhagö mate andrö. Molo'ö Gereja, molo'ö moral tebai mubatogö wanolo nibe'e khöra ya'ira si so ba zikho wa'amate. "Fanolo si to'ölö mufalua" ya'ia da'ö ö, idanö ba dalu-dalu, bahiza lö fao ba da'ö "fanolo si dörö töra" simane holo-holo gö (li Indonesia pipa makanan) ma zui mesin hanu-hanu, si ha te'a'asogö na so ba na aolo dödö. Lö molaŵa oroisa silima wanehegö khö niha sofökhö si tebai mudalu-daluni ena'ö edöna mate ira mangoguna'ö dalu-dalu sangalösi wa'afökhö si tola mangadogo'ö wa'aurira ma zui lö manehegö fanolo si dörö töra simane kemoterapi ma zui radiasi. Fefu da'a tola tetema'ö molo'ö moral ba lö mosiwawöi goroisa silima si faudu ba nifotöi prinsip lua-lua si dombua singa.

Fanguhuku fa'amate

Götö zi dua ngaotu fakhe si föföna, la'osilö'ögö ira niha Keriso wamunu bakha ba wa'asaradadu (li Indonesia militer), ba wolaŵa nudu (li Indonesia mempertahankan diri) ba bakha ba nifotöi sistem peradilan. Me si föföna sibai tefaduhu'ö Gereja tobali lembaga publik me döfi 313, fangosisö'ögö wanguhuku fa'amate andre tobali sambua wamalua toleransi, heŵa'ae lö adölö tetema'ö ia. So ösa ere teologi si föföna si fao tödö ba wanguhuku fa'amate, ba hiza so göi ba gotaluara simane Ambrosius samarou ndra ere (li Indonesia klerus) ena'ö böi lafa'olo ma lafalua wanguhuku fa'amate. Ibe'e wanema li Agustinus nifodane-dane bakha ba goroisa si sara ba mbukunia Banua Lowalangi (li Latin De civitate Dei, li Indonesia Kota Allah). Molo'ö Thomas Aquinas ba Duns Scotus itehegö Sura Ni'amoni'ö khö otoritas sipil wamalua wanguhuku fa'amate. Ena'ö tola alua rekonsiliasi faoma Gereja, ibe'e wareta Paus Innosensius III khö ndra Peter Waldo ba ira niha Keriso Waldens, ena'ö latema wa "samatörö sekuler, lö göna horö sebua, na lafalua wanguhuku faoma ndro, na fanguhuku andrö tefalua börö me fagöna (li Indonesia adil) ba tenga börö wa'afökhö dödö, ba tenga göi nilau ba wa'aukhu". Iŵa'ö Paul J. Surlis wa famahaö resmi Gereja lö sindruhu mangelifi ma zui mamarou wanguhuku fa'amate, fanehegö wamalua ya'ia no möi yaŵa möi tou götö ginötö. Inkuisisi no sambua duma-duma sasese latötöi tobali fanehegö Gereja wanguhuku fa'amate, heŵa'ae so ndra ere sejarah sanguma'ö wa ambö abölö ia moroi ba wanguhuku sekuler ba ginötö andrö..

Iŵa'ö Katekismus Gereja Katolik wa tetehegö wanguhuku fa'amate ba gamondregea zalua (li Indonesia kasus ekstrem). Tola alua ia na no sindruhu oroma "wamobahulu ba identitas niha si fasala" ba na lö sa'ae lala bö'ö ba wame'e ena'ö böi mosikho wa'auri niha bö'ö. Heŵa'ae simanö na so lala tanö bö'ö ba wobelegö wa'auri niha bö'ö ba abölö mutörö da'ö börö me mamolakhömi fa'auri niha ia (li Indonesia martabat manusia). Börö me no so khö niha mbanua modern lala wanenaŵa amuata si lö sökhi andrö lö moguna fanguhuku fa'amate (eksekusi). Iŵa'ö Katekismus wa "kasus-kasus si lö tola lö'ö aekhu ba wanguhuku fa'amate arakhagö lö'ö ma zui lö hadöi." Ifaehagö ba i'abölö'ö da'a göi Paus Yohanes Paulus II bakha ba Evangelium Vitae niraka me 1995.

Fa'owaöri mboto, amatela, fogo'o zi mate

Molo'ö wamahaö Gereja, famolakhömi wa'auri niha oroma ia ba wamolakhömi mboto samösa, ba wangositengagö amuata si lö atulö, ba wangoguna'ö si lö atulö gö, tuo, dalu-dalu, dalu-dalu si tebai mu'oguna'ö, ba wogambaraini uli (li Indonesia tato) awö wamanösö falölöŵa ba mboto (li Indonesia tindik). Ifangelama niha göi Gereja ena'ö böi molohi amuata solohi fondrege töra wa'owaöri ba fa'asökhi mboto, ba sangowalangigö we'amöna ba olahraga.

Fangoloi'ö niha, terorisme, famatörö niha ba wa'afökhö, fame'e ena'ö lö mo'ono niha (sterilisasi), fanaba tanga ma ahe niha, fogökhö ndroto-ndroto niha, fefu da'a lö itehegö Gereja. Molo'ö Katekismus, no noro dödö niha sato ena'ö tefa'anö kondisi wa'auri sowaöri ba zowanua fefu.

Börö me faduhu dödö Gereja ba wemaoso mboto, andrö wa lö tetehegö wanunu boto zimate (li Indonesia kremasi). Ba wamatöfa ya'ia (li Indonesia secara pastoral) ilulu ma'ifu goi-goi andre Konsili Vatikan II ba fulu ndröfia si-1960 asala ba wamalua kremasi andrö lö mutimbagö wamati ba wemaoso mboto. Ba hiza asese göi lö labe'e ba dödöra goi-goi andre ira ere

Molo'ö Katekismus, fananö niha si mate no halöŵö fa'ebua dödö si lö tola lö'ö molohe ba wamolakhömi ba ba wangomasi'ö boto. Andrö wa lö tetehegö kremasi awö wananö niha si mate ba lewatö si lö tandra.

Mamuala ndroto-ndroto mboto zi mate (li Indonesia donasi organ tubuh) awö wananö ndroto-ndroto mboto khö niha sauri (li Indonesia transplantasi organ tubuh) si manö göi fanaba boto zi mate (li Indonesia otopsi) börö huku ma zui fangosili ilmiah, fefu da'a tetehegö asala mubönökhi goi-goinia.

Awena irugi da'a zi no mu'ohalöŵögöigö. Edöna tetohugö...

Nitöngöni

Famotokhi ba gahe

Tags:

Fulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Famee nomoro goroisaFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Waö-waöFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Oroisa si saraFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Oroisa siduaFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Oroisa sitöluFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Oroisa siöfaFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Oroisa silimaFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik NitöngöniFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik Famotokhi ba gaheFulu Goroisa Molo'ö Teologi Katolik UmbuFulu Goroisa Molo'ö Teologi KatolikGereja Katolik

🔥 Trending searches on Wiki Li Niha:

TalöSowuluzukhuLaurufadoroFanika gera-era mböŵöTablet (dalu-dalu)FinoNagoleKuba Si'öliKa'ino ba HabeliHilimaenamölöKeleraBelandaMerekFaekhuMewoFulu Goroisa molo'ö teologi KatolikToruDie Heilkunde der NiasserMisionarisLi si bohouRigiManariLiliBanioBeluOn the Origin of SpeciesOlayamaAmaedola ba FaosatöniaKecamatanProvinsi Sumatra UtaraHikayaAmaedolaTambagöLi BugisKofiFangowai ba Fame'e Afo ba Danö NihaNi'owulariAsiaKuretaFrater CMMKueniMichael SchumacherHilihoruGazaTwitterMagiNiruTaksonomi (biologi)HilifaronoBoholuEropaSisobahili Iraono HuraInterlingueMalaysiaHilitobara, SusuaSuster SCMMSisarahili IIFetero mangositengagö YesuStamford RafflesHada Nono NihaTandraluo🡆 More