कञ्चनजङ्घा हिमाल नेपालमा अवस्थित विश्वको तेस्रो अग्लो हिमाल हो। यो हिमाल ८,५८६ मिटर (२८,१६९ फिट) अग्लो रहेको छ। पश्चिममा तमोर नदी, उत्तरमा ल्होनाक चु र जोङ्सोङ् ला र पूर्वमा टिस्टा नदीद्वारा कञ्चनजङ्घा हिमलको घेरिएको छ। यो भारत र नेपालको सिमानामा अवस्थित छ। यसका पाँच चुचुरामध्ये तीन वटा मुख्य, मध्य र दक्षिणमा सिधा सिमानामा पर्दछन्। यस हिमाल नेपालको ताप्लेजुङ जिल्लामा पर्दछ। यस हिमालको प्राचीन तथा मौलिक रैथाने नाम सेसेलुङ चन्जनलुङ भनिन्छ । उक्त प्राचीन नामलाई अप्रभङ्स गराई कञ्चनजङ्घा बनाइएको देखिन्छ ।
कञ्चनजङ्घा | |
---|---|
सर्वोच्च बिन्दु | |
उचाइ | ८,५८६ मी (२८,१६९ फिट) तेस्रा |
प्रमुखता | ३,९२२ मी (१२,८६७ फिट) २९औँ |
भिन्नता | १२४ किमी (७७ माइल) |
सूची |
|
निर्देशाङ्क | २७°४२′०९″उ॰ ८८°०८′४८″पू॰ / २७.७०२५०°N ८८.१४६६७°E ८८°०८′४८″पू॰ / २७.७०२५०°N ८८.१४६६७°E |
भूगोल | |
स्थान | ताप्लेजुङ जिल्ला, नेपाल; सिक्किम, भारत |
हिमशृङ्खला | हिमालय |
आरोहण | |
पहिलो आरोहण | सन् १९५५ को बेलायती कञ्चनजङ्घा अभियान अन्तर्गत २५ मे १९५५ मा, जो ब्राउन र जर्ज ब्यान्ड (प्रथम शितकालिन आरोहरण ११ जनवरी १९८६ मा, जर्जी कुकुज्का र क्राजिस्टफ वाइलिकिद्वारा) |
सबैभन्दा सजिलो मार्ग | हिमनदी/हिउँ/बरफको मार्ग |
सन् १८५२ सम्म कञ्चनजङ्घा विश्वको सबैभन्दा अग्लो हिमाल मानिएको थियो। तर, सन् १८४९ मा भारतको विशाल त्रिकोणमितिय सर्वेक्षणले गरेको विभिन्न पठन पाठन र मापनका आधारमा गरिएको हिसाबले त्यतिबेला शिखर पन्ध्र भनेर चिनिने सगरमाथा सबैभन्दा उच्च रहेको थियो भन्ने निष्कर्षमा पुगेको थियो। सबै हिसाबको थप प्रमाणीकरणको लागि अनुमति दिँदै सन् १८५६ मा आधिकारिक रूपमा कञ्चनजङ्घा विश्वको तेस्रो अग्लो हिमाल भनि घोषणा गरिएको थियो।
सन् १९५५ मा बेलायती कञ्चनजङ्घा अभियानमा रहेका भ जो ब्राउन र जर्ज ब्यान्डले २५ मे १९५५ मा पहिलो पटक कञ्चनजङ्घाको आरोहण गरेका थिए। धर्मराजलाई दिएको वाचा बमोजिमनै उनीहरूले हिमालको चुचुरो यथावत रहने गरी शिखरको काम रोकेका थिए। शिखरमा पुगेका हरेक आरोही वा आरोही समूहले यस परम्परालाई पछ्याएका थिए।
कञ्चनजङ्घाको नाम दुईवटा शब्द मिलेर बनेको छ। शेर्पा अर्थात् तिब्बती भाषामा कार्मा (སྐར་མ) जसको अर्थ तारा र जोङ्ङा(རྫོང་ལྔ) जसको अर्थ किल्ला पाँच हुन्छ। यहीँ कार्माजोङङा (སྐར་མ་རྫོང་ལྔ) नै आप्रवास भएर कञ्चनजङ्घा भएको मानिन्छ। किन भने अहिले सम्म त्यस हिमालको स्थायी पहिलै देखिको बसोबास र नाम शेर्पा बाहेक अरु कुनै को छैन। पा संस्कृत भाषामा कञ्चनको अर्थ सुन वा सुवर्ण भन्ने हुन्छ भने शब्द जङ्घा भोट-बर्मेली शब्द गोङ्गोङबाट आएको हो। कञ्चनजङ्घा नाम लिम्बू भाषावाट समेत आएको मानिन्छ।
हिमालयको कञ्चनजङ्घा हिमशृङ्खला नेपाल र भारतको सिमानामा रहेको छ र यसले ७,००० मिटर (२३,००० फिट) भन्दा बढी १६ वटा चुचुराहरूलाई समेटेको छ। उत्तरमा, यो ल्होनाक चु, गोमा चु र जोङ्सोङ ला र पूर्वमा टिस्टा नदीमा यो सीमित छ। पश्चिमी सीमा जोङ्सोङ ला देखि गिङ्साङ र कञ्चनजङ्घा हिमनदी र घुन्सा र तमोरका नदी हुँदै जान्छ। कञ्चनजङ्घा सगरमाथाको पूर्व-दक्षिणपूर्वमा लगभग १२५ किलोमिटर (७८ माइल) विशाल हिमालय हिमशृङ्खलाबाट लगभग २० किलोमिटर (१२ माइल) दक्षिणतिर उचालिएको छ। कञ्चनजङ्घाको दक्षिणी मोहडामा ३,०००–३,५०० मिटर (९,८००–११,५०० फिट) अग्लो सिङ्गलिला हिमशृङ्खला रहेको छ जसले सिक्किमलाई नेपाल र उत्तरी पश्चिम बङ्गालबाट अलग गर्दछ।
कञ्चनजङ्घा हिमशृङ्खला र यसका हिमालहरू विशाल पर्वतीय पिण्डहरू हुन्। यस हिमशृङ्खलाका पाँच उच्चतम शिखरहरू निम्न तालिकामा सूचीबद्ध गरिएका छन्।
शिखरको नाम | उचाइ (मिटर) | उचाइ (फिट) | अवस्थिति | प्रमुखता (मिटर) | प्रमुखता (फिट) | नजिकैको उच्च हिमाल | अवस्थिति (राजनीतिक) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
कञ्चनजङ्घा मुख्य | ८,५८६ | २८,१६९ | २७°४२′११″उ॰ ८८°०८′५२″पू॰ / २७.७०३०६°N ८८.१४७७८°E | ३,९२२ | १२,८६७ | सगरमाथा – उत्तरी क्षेत्र | सिक्किम, भारत / ताप्लेजुङ, कोशी प्रदेश, नेपाल |
कञ्चनजङ्घा पश्चिम (यालुङ याङ) | ८,५०५ | २७,९०४ | २७°४२′१८″उ॰ ८८°०८′१२″पू॰ / २७.७०५००°N ८८.१३६६७°E | १३५ | ४४३ | कञ्चनजङ्घा | ताप्लेजुङ, प्रदेश नंं.. १, नेपाल |
कञ्चनजङ्घा मध्य | ८,४८२ | २७,८२८ | २७°४१′४६″उ॰ ८८°०९′०४″पू॰ / २७.६९६११°N ८८.१५१११°E | ३२ | १०५ | कञ्चनजङ्घा दक्षिण | उत्तरी सिक्किम, सिक्किम, भारत / ताप्लेजुङ, कोशी प्रदेश, नेपाल |
कञ्चनजङ्घा दक्षिण | ८,४९४ | २७,८६७ | २७°४१′३०″उ॰ ८८°०९′१५″पू॰ / २७.६९१६७°N ८८.१५४१७°E | ११९ | ३९० | कञ्चनजङ्घा | उत्तरी सिक्किम, सिक्किम, भारत / ताप्लेजुङ, कोशी प्रदेश, नेपाल |
काङबाचेन | ७,९०३ | २५,९२८ | २७°४२′४२″उ॰ ८८°०६′३०″पू॰ / २७.७११६७°N ८८.१०८३३°E | १०३ | ३३७ | कञ्चनजङ्घा पश्चिम | ताप्लेजुङ, कोशी प्रदेश, नेपाल |
हिमालको मुख्य भाग उत्तर-उत्तरपूर्वदेखि दक्षिण-दक्षिणपश्चिमसम्म पुगेको छ र यसले विभिन्न हिमनदीहरूको सृजना गरेको छ। यस हिमशृङ्खलामा ६,००० देखि ८,५८६ मिटर (१९,६८५ देखि २८,१६९ फिट) अग्ला चुचुराहरू पाइन्छन्। उत्तरी भागमा यालुङ काङ, कञ्चनजङ्घा मध्य र दक्षिण, काङबाचेन, किराँत चुली र गिम्मीगेला चुली पर्छन् र जोङसाङ लासम्म फैलिएका छन्। सिक्किमको पूर्वी हिमखण्डमा सिनिओल्चु हिमाल पर्दछ। दक्षिणी खण्ड नेपाल-सिक्किम सीमासँगै चल्छ र यसमा काब्रु प्रथम देखि तृतीय भाग समावेश छ। यो हिमाल दक्षिणतर्फ सिङ्गलिला हिमशृङ्खलासम्म फैलिएको छ भने पश्चिमी क्षेत्र कुम्भकर्णमा समाप्त हुन्छ।
यस हिमशृङ्खलाबाट चार मुख्य हिमनदीहरू बनेका छन्। उत्तरपूर्वमा जेमु हिमनदी र दक्षिणपूर्वमा तालुङ हिमनदी टिस्टा नदीमा गएर मिसिन्छ भने दक्षिण-पश्चिममा यालुङ हिमनदी र उत्तर-पश्चिममा पर्ने काङ्चेन हिमनदी अरूण र कोशी नदीहरूमा गएर मिसिन्छन्। हिमनदीहरू लगभग ५,००० मिटर (१६,००० फिट) भन्दा माथिको क्षेत्रमा फैलिएका छन् भने हिमनदी क्षेत्रले जम्मा ३१४ बर्ग किलोमिटर (१२१ वर्ग माइल) ओगटेको छ। कञ्चनजङ्घा हिमालले १२० हिमनदीहरू बनाएको छ जसमध्ये १७ वटा भग्नावशेषले ढाकिएको छ। सन् १९५८ देखि १९९२ को बीचमा ५७ वटा परीक्षण गरिएका हिमनदीहरूमध्ये आधाभन्दा बढी नदीहरू सम्भवतः हावाको तापक्रम बढेकोले मासिन पुगेका थिए।
कञ्चनजङ्घा हिमशृङ्खला ब्रह्मपुत्र नदीको खाडीको उच्चतम उचाइ हो। यो दक्षिणपूर्वी एसियाली मनसुन निर्धारण गर्ने भाग हो र यो विश्वव्यापी रूपमा सबैभन्दा ठुलो नदीको खाडी मध्ये एक हो। कञ्चनजङ्घा कोशी नदीको खाडीमा अवस्थित ८,००० मिटर (२६,००० फुट) भन्दा माथिका ६ वटा चुचुराहरू मध्ये एक हो। यो गङ्गा नदीको सबैभन्दा ठुलो नदीमध्ये एक हो।
यो विश्वको तेस्रो सर्वोच्च शिखर भए तापनि कञ्चनजङ्घालाई भौगोलिक प्रतिष्ठाद्वारा २९औँ स्थानमा राखिएको छ। यो हिमालको स्वतन्त्र कदको नाप हो। कञ्चनजङ्घा लागि मुख्य ढलान ४,६६४ मिटर (१५,३०२ फिट) उचाइमा रहेको छ। यो तिब्बतमा अरुण र ब्रह्मपुत्र नदीहरूको बीचमा पानीको धाराको सीमासँगै रहेको छ। तथापि, यो सगरमाथापछि हिमालयको चौथो प्रमुख शिखर हो।
कञ्चनजङ्घा भू-भाग तीन अलग-अलग पर्यावरणीय क्षेत्रहरूको एक परिसर हो जसमा पूर्वी हिमालय र कोणधारी वन, पूर्वी हिमालय उच्च पर्वतीय झाडी र घाँसे मैदान र तराई-दुआर साभाना र घाँसेभूमि पर्दछन्। नेपाल, भारत, भुटान र चीनले कञ्चनजङ्घाको विशाल क्षेत्र वा भू-भागलाई बाँडफाँट गरेका छन् र यसमा जम्मा ६,०३२ वर्गकिलोमिटर (२,३२९ वर्ग माइल) संरक्षित १४ क्षेत्रहरू रहेका छन्।
यी संरक्षित क्षेत्रहरू गुराँस र सुनगाभा जस्ता विश्वव्यापी रूपमा महत्वपूर्ण वनस्पतिप्रजातिहरूका लागि आवास हुन् र खतरामा परेका थुप्रै प्रमुख प्रजातिहरू जस्तै हिम चितुवा, एसियाली कालो भालु, हाब्रे, सेतोकण्ठे कस्तुरी, चिलिमे र तीतर जस्ता प्राणीहरू यहाँ पाइन्छन्।
कञ्चनजङ्घा शिखरसम्म पुग्न चार वटा आरोहण मार्ग छन्। तीमध्ये तीन वटा नेपालका दक्षिणपश्चिम, उत्तर–पश्चिम र उत्तरपूर्वबाट छन् भने भारतको उत्तरपूर्वी सिक्किमबाट एकमात्र मार्ग उपलब्ध छ। अहिलेसम्म सिक्किमबाट आउने उत्तरपूर्वी मार्ग तीन पटक मात्र सफलतापूर्वक प्रयोग हुँदै आएको थियो। भारत सरकारले कञ्चनजङ्घामा गरिने अभियानलाई प्रतिबन्ध लगाएको छ, तसर्थ, यो मार्ग सन् २००० देखि बन्द गरिएको छ।
सन् १९५५ मा जो ब्राउन र जर्ज ब्यान्डले २५ मे मा पहिलो पटक कञ्चनजङ्घा आरोहण गरेका थिए। त्यसपछि २६ मे मा नर्मन हार्डी र टोनी स्ट्रेथर यसको आरोहण गरेका थिए। आरोहण टोलीमा जोन क्लेग, चार्ल्स इभान्स, जोन एन्जेलो ज्याक्सन, निल म्याथर र टम म्याककिन्नोन पनि समावेश थिए। आरोहणको क्रममा, एलेस्टर क्राउलीको १९०५ को मार्ग (सन् १९५४ को पुन: अनुसन्धानद्वारा निरीक्षण गरिएको) काम लाग्ने कुरा प्रमाणित भएको थियो। यो मार्ग यालुङ हिमनदीबाट चुचुरोको दक्षिण-पश्चिममा सुरु हुन्छ जुन ३,००० मिटर (१०,००० फिट) अग्लो छ। उनीहरूले आफ्नो आरोहण यात्रा अप्रिल १८ देखि सुरु गरेका थिए भने मे २८ सम्ममा सबै जना आधार शिविरमा फर्किएका थिए।
उन्नत आरोहण उपकरणको बावजुद कञ्चनजङ्घा पुग्न प्रयास गरेका आरोहीहरूको मृत्युदर धेरै छ। सन् १९९० को दसकदेखि कञ्चनजङ्घाको मुख्य चुचुरोमा चढ्दा २०% भन्दा बढी मानिसहरूको मृत्यु भएको थियो।
नेपालमा यसको विकट स्थान र भारतबाट त्यसको पहुँचमा कठिनाई हुने भएकाले कञ्चनजङ्घा क्षेत्रले पर्यटनमा न्युन मात्रा टेवा पुर्याएको छ। सिक्किममा पनि कञ्चनजङ्घा क्षेत्रमा पदयात्रा गर्न अनुमति दिइएको छ। गोएचा ला पर्यटकहरूमाझ लोकप्रिय हुँदै गएको छ। यो कञ्चनजङ्घा दक्षिणपूर्वको विशाल सतहको ठिक अगाडि अवस्थित गोएचा ला भन्ज्याङ हुँदै जान्छ।
This article uses material from the Wikipedia नेपाली article कञ्चनजङ्घा हिमाल, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). सामाग्री CC BY-SA 4.0 अनुसार उपलब्ध छ, खुलाइएको अवस्था बाहेकको हकमा। Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki नेपाली (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.