Eerpel
De eerpel of pieper (Solanum tuberosum) is n plaante die onder de grond n energieveurraod (zetmeel) anleegt in de vorm van n knolle, die meestentieds oek eerpels eneumd wörden.
De knollen wörden evormp an stengels die onder de grond zitten (stolonen eneumd). In de eerpel koemen twee types zetmeel veur, amylose en amylopektine, waorvan 10% amylose. In 2005 is veur t eerst n ras in de haandel ekeumen mit zwat 100% amylopektine.
De eerppel is wereldwied nao rieste, weite en mais t meest verbouwden voedselgewas.
Geschiedenisse
De eerpel kömp oorspronkelik uut Zuud-Amerika, en is naor Europa ebröcht deur ontdekkingsreizigers. De eerpels greuiden hoge op t Andesgebargte waor aandere plaanten niet greuien konnen. De eerpel vun zien weg naor t Westen deurdat Spaanse monniken de eerpel in de tunen plaanten. Al gauw wördden de eerpel erkend as voedsel en in de 17e eeuw wördden de eerpel in alle Europese laanden verbouwd. Deur zien hoge gehalte vitamine C wördden t vake gebruukt um scheurbuuk te bestriejen.
Teelt
De belangriekste teeltgebiejen van konsumpsie-eerpels in Nederlaand bin Flevolaand, Zeelaand en Noord-Braobaant. In de Veenkoloniën wörden veule fabriekseerpels veur de zetmeelwinning eteeld en in t noorden vanwegen minder luzen pooteerpels.
De eerpel hef 2n=48 chromosomen en is n autoploïde tetraploïd. Eerpels wörden zwat altied ekweekt as n enkele kloon mit zo goed meugelike genen. Alle 'bintjes' bin bieveurbeeld van een kloon aofkomstig.
Algemeen
In n bulte Europese en westerse laanden is de eerpel een van de baosisvoedingsmiddels: liek as rieste, pasta en brood is t n belangrieke bron van koolhydraoten.
De eerpel beheurt tot de nachtschaofamilie, liek as de tomaot, de paprika en tabak: de greune delen van de eerpelplaante bin giftig. Liek as aandere lejen van de nachtschaofamilie zitten der in de plaante alkaloïden. Eerpelplaanten kunnen naost knollen bezen vormen. Disse bezen bin in tegenstelling tot de bezen van de tomaot naor giftig. Tussen de verschillende eerpelrassen bin der grote verschillen in de vorming van bezen.
Gebruuk van eerpels
De hele eerpels (45%)
Tegenswoordig wörden der aordig wat eerpels gebruukt in de patatindustrie. In Groningen zegen ze as ze patat gaon haolen: even n vette bek hoaln.
- Chips
- Eerpelslaod
- Patat
- Rösti
- Vars (tafeleerpels)
Zetmeeleerpels (31%)
- Eerpelpuree
- grondstof veur de eerpelzetmeelindustrie
Pooteerpels (24%)
- Verkoop in binnen- en butenlaand as niej pootgoed
Rassen
|
|
|
|
Nedersaksies
|
|
Wikiweurdebook: eerpel - weurdebook, woordherkumste, variaanten| Bronnen / wellen: |
Uutgaonde verwiezing
 | Commons: Eerpel - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden. |
| | Commons: Eerpel - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden. |
Wikiweurdebook: eerpel - weurdebook, woordherkumste, variaanten | Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze. |
This article uses material from the Wikipedia Nedersaksisch article Eerpel, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). De inhold is beskikbår under de CC BY-SA 4.0 as der niks anders angeaven is. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Nedersaksisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.