Tlahtoani Nezahualcoyotl

Nezahualcoyotzin (noihuan tlahcuilolli in iuh Netzahualcoyotl) (t. inic 1402 ^{(1 tōchtli)} - m. inic 1472 ^{(6 tecpatl)}) catca in itlahtohcauh in altepetl-tenapaloliztli Tetzcohco ipan in Mexihco huehueh. Quiyehyecoh in huelitiliztli ihuan mixcahuih mahuiztica in iuh tlahtollaliani, contocani ihuan calmanani. Otlacat inic 28 inic nauhtetl metztli (inpan occequintin, inic 4 inic ontetl metztli) inic 1402 ipan Tetzcohco, axcan ce topilehcan in Tenapaloliztli Mexihco. Yehhuatl yeya in inpiltzin in ic chicoacentetl inteuc in chichimecah Ixtlilxochitzin, iteuc in altepetl Texcohco, ihuan in tlahtohcacihuapilli Matlalcihuatzin, itecihuaconeuh in tlahtoani mexihcatl Huitzilihhuitl, inic ontetl teuctli Mexihco. Itoca ocatca Acolmiztli zatepan mopatla itoca ic Nezahualcoyotl.

Achto xihxihuitl

Itzin in macuilpohualxihuitl XV in (ic) quicempanhuia inic hueyi iyolloh in huelitiliztli ipan in ixomol in Mexihco yehhuatl yeya Azcapotzalco, intecuacan in tepanecah. In iteucyo tepanecatl itzintlan Tezohzomoc quimocuiliaya tlilli tlacacatzilpiani, ihuan zatepan ce tlatlecotlalilli nenquizaliztli teyaochiuhqui, ica ce tetlapiquiliztli tecpanchanyotl queuhtahciz itech Texcohco ihuan ahzo, inic quimacaz miquiliztli in Ixtlilxochitl, itahtzin in Nezahualcoyotl. Niman yehhuatli quimocuilih in inenehuianhuiliz inic mocepanicneliz ipan ce nenohnotlaliztli intloc in mexicah, ca, oc no inic omotzoncuiz itech imiquiliz in itahtzin, quihuelonihtahcic in huelitiliztli tepanecatl.

Ceppa ca quiyuhticauh in tlahtocatzatzaicpalli, Nezahualcoyotl tepan ihcaca ompa Texcohco. Noihuan, quicnopilhuih mahuizotl inic ixtlamatini ihuan macoc tenyoh iuhqui tlahtollaliani. Iizcaliloca neyoliximachilizotl motta amo zan ipan icalmanaliz in altepetl, zan yeh noihuan ipan itlachiuh tlahtollalilizotl ihuan tlacemmatilizotl. Nezahualcóyotl quiquetztahcic ce xochitlah pahixihmatilizotl tlacencauhtli ica iatezcauh in atl ihuan aohtli ipan Tetzcotzinco, in canin yeya ixtlamatiloni in innenechicoliz in tlahtollalianimeh ihuan momachtihqueh.

Cequintin tlahtolihcuiloanimeh oquitenextilih ca mahcihui in acolhuah quineltocayah in tlateotoquiliztli, yehhuatzin quipouhtitlan in imachiliz in icel izan teotl, in yehhuatl quitocayotia Tloqueh Nahuaqueh. Ixachi in itlahtollaliz itech cah axcan tlamahnahuatilli ipan itehtenan in iTlacehcentlaliloyan Tenapalohcayotl in Tlacanemiliztli ipan in Altepetl Mexihco:

Tetzcohco nozo in chichimecayaoyotl (inhuic in tepanecah)

Niman iconeyo ihuan inoc itelpochyo, Nezahualcóyotl quimonemactih ce teizcaltiliztli huel tlacencuilli pohuini itech ihuehuehmecayo. Momachtih achto ipan in tecpanchantli ica teizcaltianimeh tlatenehualli itechpa itahtzin, ihuan oc cencah tlahuehcahualiztica ipan in calmecac, itlamachtiloyan in nemachtiliztli tlapanahuih in canin yayah in itelpochhuan in tlamantiliztli huehcatecauhqui ihuan tepanihcac. Ic moyehyecoh ipan in tlahcuiloliztli; ipan itlamahuiztiliz ihuan itlamanitiliz techiuhcayotl in itechiuhcahuantzihtzin chichimecah-toltecah; ipan in tlahtollotl, in temachtilli ihuan in nemachtilli netlanemactilli intechpa in mexicah ihuan acolhuah huitzqueh itech mictlampa ihuan ipan in itlamatiliz in yaoyotl ihuan in tenapaloliztli, ca quimachtizquia inic quinapaloz in mahcehualli.

Mahcihui Nezahualcoyotl yeya in itlahtlacahcahhuilil piltilizotl in itlahtocayo in Texcohco, ahmo yolia in iuh ce tlahtohcapiltzintli itzalan in necencahualiztli ihuan neceltiliztli, yehica ipan inon xihxihuitl itahtzin quimoyaotiaya in inteihcaliliz in itepanecahuan in Azcapotzalco, in tetlahuelcuitiani itlahtohcauh, Tezohzomoc, ye oquipolohca Tenayohcan ihuan Colhuahcan, ihuan quimoihcoltiaya quitilanaz itepacholiz itlocpa in ihueitlal cetlan in hueyi atezcatl. In icealiz in Tezohzomoc yeya quimezmictiz in tlahtoani Ixtlilxóchitl ihuan in moch icencal inic quiantahciz in tlahtohcatzatzaicpal in Texcohco. Quin ihcuac, in tlahtocayotl texcohcah momatia caxahuac, ahmo quimmocuiliaya icneuhtin netlatenehuililtin, ahmo no quimocuiliaya in yehuatini yaotlatquitl ahno in teyaochiuhcayotl tetech monequini inic quihuapahuaz ce yaoyotl ihuan quimayahuiliz in tepehualtiliztli.

Inic 1418, in tepanecah quiyahualhuih in ialtepeuh in Texcohco inoc 30 tonalli. Itzintlan in temahmauhtiliz in miquiztli tlazalli itechpa Tezohzmoc, in tlahtoani Ixtlilxóchitl inic 54 xihuitl, ahhuic yani ihuan tlayanalli, itech monec quicahuaz itecpanchan. In oquic in iteyaochiuhcayo in Tezhozomoc quixtohtocaya ipan iyahualoloyan in altepetl inic quimixnepanoz in tlahtoani ihuan tlahtocapilli texcohcah, inihqueh momanihqueh ipan in ioztouh in Cualyacac ihuan Tzinacanoztoc, intzalan cemeh izquitohton netlacaneconimeh. Ahmo inic minaxtahci ompa cencah cahuitl, Ixtlilxóchitl quinahuatih in ipiltzin ca calaquini ipan in cuauhtlah, in oquic yehhuatzin ihuan cemeh izquitohton oquichtin quitzicohtitlaniah in ahtle mahcehualtiliztli in inehuicomaliz in iteahcicahuan. Tel, inihqueh quiachtopaittaqueh in iteihcaliliz ihuan ipan ahcic ipan in cuauhtlah. In tlahtohcapilli Nezahualcoyotl, tlainayalli itzalan in icuauhma in ce cuahuitl, tlaneltiliani catca in iuh itahtzin temaiztlacoh ixquichca huetziz tlahuelonilli ipampa in xichtli tepanecatl.

Tetohtocaliztli

 

Niman ic quittaz in iteezmictiliz in itahtzin, Nezahualcoyotl, ica quin ye 16 xihuitl, tzomocquiztehuac ihuan tetlacalhuih. Achtopa quinahuatih in itenematiliztocacahuan ca mocahuani in tlateliczaliztli ihuan ca, oquic, mopachoanih itech in tlaehelehuiliz in Tezohzómoc, in oquic yehhuatzin quitemoaya in intepalehuiliz in ocequintin mahcehualtin ihuan quiteonamiqui in inenemitiliz inic quimmaquixtih. Ceppa ca Tezozómoc can ahcic in altepetl, quinahuatih in itetlamaltiliz in Nezahualcoyotl ihuan quitemanilih ce ilhuilli ipal aquin maconi yolqui nozo micqui; quimatia ca in nelli tlahtohcapilli cahuililotani quiixiptlatia ce temahmauhtiliztli yehihca quimaquixtihtitlanizquia itlahtocayo.

Quinihcuac ihuan inoc in tetoquilih ome xihuitl, Nezahualcóyotl itech monec itech quehuaz in itetlayehualtiliz ihuan in itenahuallalililiz in itetohtocacahuan. Ichtaca, nehnen ixachi callah ica in cealiztli inic quimahcehuaz tetloc moquetzanimeh ihuan inic motlamachiztihtimani itechpa in inetalhuiliz in tlahtoani tetlaquixtiliani.

Ce cahuitl minaxtimocauh ipan Tlaxcallan, in canin panotahcic tlalcahualli tlanahualpahuilli iuhqui cuenchihuani. Inic oncan molinih ompa Chalco ihuan itech pachiuh iuhqui yaochiuhqui in iteyaochiuhcayo in chalcah, zan nextiloc ihuan calaquiloc iihtec ce totocalli. Toteotzintecuhtli, in tlahtocat ipan inon altepetl, quitzontequilih in miquiztli inic quimicniuhtiz ica in tepam motlalihqui Tezohzomoc. Tel, Quetzalmacatzin, iicneuh in tepan ihcac chalcatl, quicnoittac in Nezahualcóyotl ihuan quipalehuih inic chitontiquizaz, inic quipatla itlaquen ihuan inic mocallotia itlahtlacahualoyan ipan in totocalli. Nezahualcóyotl hualquixtahcic itech Chalco ihuan mohualcuepaz ompa Tlaxcallan in ahtle huel matiloz; In oquic, iteicnelihcauh mictiloc ipan itlahtlacahualoyan, tlateilhuilli ipampa tetlehcoaquiliztli.

Inecuepaliz ompa Tetzcohco

Yelohua ixquichca inic 1420 in ihcuac tzopi inin cahuitl ahhuic yani, niman ic ca in iahuihuan in Nezahualcoyotl, itecihuaconehuan in inantzin ihuan incihuahuan in intepan ihcacahuan in Tenochtitlan ihuan Tlatelolco, quitlahtlauhtih in tlahtoani tepanecatl in tetlapohpolhuiliztli ipal itelpoch machtli. Tezohzomoc quihuelcac ca Nezahualcóyotl nemini ipan Tenochtitlan, altepetl in oncan in tlahtocapilli in ahtle tlahtohcatzatzaicpalli tenacazittaliztica hualceliloc.

Inoc in tetoquilih chicuei xihuitl, ipampa in temalhuiliz in icencal nanyotl, Netzahualcoyotl huel quicemantahcic iizcaltiloca ihuan ineyehyecoliz yaochiuhcayotl, in tlein quimacahuilih ihciuhca mocuepaz teyaochihuani; ic quipix inehuehhuelililiz itech tlanahnamictiliztli ihuan itech in tlamatiliztli. Ipan inon xihxihuitl, Tezohzomoc quimonemactilih ce tecpanchantli ipan Texcohco ihuan quimacahuilih ohtocaz itzalan in ome altepetl. Tel, Nezahualcoyotl ahmo oquilcauhca nozo estética. in tlachihualiztli ca oconeuh itetohtocaliz. Yollohtetl inic quiyuhticahuaz itlahtocatzatzaicpal, quimolhuiaya in tlaihmatiliztli inic quineltiliz icealiz. Quin ihcuac, in huehueh Tezohzomoc, caxahuac ihuan netlanalhuiliztica cohcoxqui, chicotlamati itech itlanequiliztzin in Nezahualcoyotl ihuan, achi itlatzacualiz in miquiliztli, quintequiuhtih in etetl ipilhuantzihtzin Maxtla, Teyatzin ihuan Tlatohca Tlitzpaltzin quezmictiz in tlahtohcapilli tlatlaquixtililli.

Nezahualcoyotl, inic quimati in intlaihmatiliz in iyaohuan, momanih ipan Tenochtitlan itzintlan in iteicneliliz in itlahtzin, in tlahtoani Chimalpohpoca. Ce xihuitl zatepan mochiuh in imiquiliz in Tezohzomoc, ihuan Maxtla monemitih iyeyan in iuh itlahtohcauh in Azcapotzalco. Mahcihui quimatía in cealiztli inic quezmictiz, Nezahualcóyotl yah in imiccatlatlahtlauhtiliz in teyacanqui tepanecatl. In icahuililotahcauh in Tezohzomoc ahmo itech yeya tlatlamachhuiani inic quimacaz in itlahtohcatzatzaicpal in Texcohco in Nezahualcoyotl, ihuan quicentlalih quichihuaz tlaahxitl in Chimalpohpoca in iuh tlacuepcayotiliztli ihuic yehhuatl ipampa oquipalehuiz in iyaouh; ipan nenehuixqui cahuitl, quititlan ce incenquizaliz in tlaquehualtin inic quitemoz ihuan inic quimictiz in ahcan ixmahuini tlahtohcapilli.

Nezahualcoyotzin, inic quimocuepiliz in temahmauhtiliztli, ahcito ompa Azcapotzalco inic ipan tlahtoz in itemaquixtiliz in Chimalpohpoca. Maxtlatzin quimopiquih icnohuah yez, zan quezmictihtitlan tetlehcoaquiliztica. Nezahualcoyotl quiztahcic cehcemeltic ihuan chitontiquiz Texcohcopa. In ihcuac on Maxtla quichihchiuh ce yancuic tzonhuaztli inic quimictiz. Quiyollapan in Yancuiltzin, iconeuh yuhquizani in itahtzin in Nezahualcoyotl, ca quicoanotzayani in itlahco teconeuh ihuan ceppa ca itech yeni icalco icel quimictiayani. Tel, Nezahualcoyotl tlauhyotilo in tepatzmictih netlalhuiliztli itechpa ce icneuhtli ihuan, inic momaquixtiz in miquiliztli, quitenahuatih ca ce milchihuani quipatillotia inic yaz in itecoanotzaliz in Yancuiltzin. Oncan, in tlaixpanilli Nezahualcoyotl quechcotonalo ihuan icua maco in iuh tetlaxtlahuiliztli in Maxtla, in aquin momatia ca zatlatzonco otlayecohca ica in ahpehualoni tlahtocapilli. Tel, ahmo mohuehcauh itech momatiz ca Nezahualcoyotl oc itech yeya yolqui. Yollohpozonqui, Maxtla quimacac nahuatilli in iteyacatihcahuan teachcauhtin ca yanih ompa Texcohco inic quitemoa in Nezahualcoyotl ihuan quipoloayani in ahtle teicnomatiliztli.

Iteihcaliliz in Maxtlah

 

Yancuican, in tlahtohcapilli texcohcatl itech monec moyeltiz ce tecuani tetohtoquiliztli. Ipan miec nenehuianhuiliztli quiztahcic cehcemiltic itech in tenahuallalililiztli tlaachcauhtilli itechpa Maxtla. Yehhuatl, in ahmo quicnopilhuihtahciz in ialaztic moteixnamictiani, quichiuh inetzoncuiliz itech Chimalpohpoca ihuan icnopillahuelilocayotica quezmictih, in tlein quimacazquia ce pihpitzahuac nemalacacholiztli ipal Nezahualcoyotl, yehica in mexihcah, cualanqueh, quicentlalihqueh quitequiz inenohnotzaliz ica Azcapotzalco ihuan quiteneuhqueh in Izcóatl in iuh in yancuic tlahtoani. Inon quichiuh ca in altepetl Tenochtitlan yeyani tlayahualhuilli itechpa Maxtla.

In oquic, ica hueyi tlaihmatiliztli tlacanexqui, Netzahualcoyotl quicoconahuihtahcic iteicneliliz in occe ahaltepetl tlayolihtlacohtli ica in tepacholiztli tepanecatl ihuan quichihchiuh ce tlachihualiztli nepanotl, in ietiliz teyacatih huetzi inpan in tlaxcaltecah ihuan huexotzincah. In imacahxoni teyaochiuhcayotl tetloc moquetzani quixahcicaittac tetlaniliztli ipan Otompan ihuan Acolman achtopa inic quitzitzquiz Texcohco inic 1429.

Niman ic Netzahualcoyotl itech huetz inetlacuitlahuiliz inic tlaquixtiz Mexihco ihuan Tlatelolco. Ipan ce yaotlahueliloc neyaochihualiztli, tlaxitinih Azcapotzalco zatepan ce tlayahualhuilizti centetl cien caxtoltetl onnauhtetl ilhuitl. Maxtla mic imac in Nezahualcoyotl, in aquin, mocencahuani inic quichaliz ce cahuitl ica pehpetlaquiliztli ipan in Teotlalli Mexihco, quiyecohtahcic ce nenahuatiliztli netlanechicoltilizotl intloc Itzcoatl, inic tenochtitlan , ihuan Totoquiyauhtzin, teuctli inic Tlacopan, nenahuatiliztli tlaixihmachtli in iuh In Eppa Nenohnotzaliztli.

Miquiliztli ihuan tetoquiliani

In ihcuac inic 1472 mic Nezahualcoyotl, tlehcoc tlahtohcatzatzaicpalco ipiltzin Nezahualpilli, in aquin tepan ihcaca altepec ixquichca in xihuitl inic 1516, inic quicentoca in tlacaneciliztli tlacoyohuani tlapehualtilli itechpa itechiuhcauh

In itepan-ihcaliz in Nezahualcóyotl ahmo zan iyoh quixiptlatic ce neixcuiltil inic tepan-ihcaliztli ihuan teitquiliztli, in tlahtoani noihuan quipehualtih tlapanahuih nehnelhuiliztli inic calquetzaliztli ihuan calmanaliztli ipan Texcohco ihuan Tenochtitlan. Quimocuilih cecniquizqui neixpetzoliztli ipan in tlahtlachiuhtli inic tetlayecoltiliztli ihuan neyecquetzaliztli, ipampa in tlein quiquetz ahatzacualoyan, ahaohtli, tehtecpanchantli, tehteopancalli, tehtepetlacalli, ohochpantli ihuan xohxochitlah. Ipampa in itlachializ tlanahnamictilizotl, quitemoh quinahnamictih in nenahuatiliztli inic in tlatecpanaliztli altepeyotl ica in tlapanahuilizti yuhquizani itech in nemoayan.

Zan Yehhuan

Zan yehhuān
Īpal nemōhua
Ninēntlamatiya,
¿Āc ahzo aic īc?
¿Āc ahzo aic?
Nonāhuīya in tēnāhuacān.

In zan tictlazohtzetzeloā,
In motechpa yeh huītz in monecuiltōnōl,
¡Īpal nemōhua!
In ixquixōchihtli, cacahuaxōchihtli,
zan noconēlēhuiya,
zan ninēntlamatiya

In Centzontototl

Nehhuātl nictlazohtla in centzontōtōtl icuic,
nehhuātl nictlazohtla in chālchihuitl ītlapaliz
īhuān in nepapan ahhuiyāc xōchitl;
zan oc cencah nocnīuhtzin in tlācatl
nehhuātl nictlazohtla.

Niquihtoa

Niquihtoa neh Nezāhualcoyotl:
¿Cuix oc nelli nemōhua in Tlalticpac?
Ahnochipa Tlalticpac:
zan achica yeh nican.
Tēl cah chalchihuitl no xamani,
no teocuitlatl in tlapani,
no quetzalli poztequi.
Ahnochipa Tlālticpac:
zan achica yeh nican.

• Niquihtoa
• Xōpan cuīcatl
• Ēxcan tlahtōlōyan

• Xochicuicatl

Nemachiyōtīlli:Wikiquote Nemachiyōtīlli:Wikisource

• Poemas de Nezahualcóyotl
• Corredor turístico Texcoco
• Antología Poética de Nezahualcóyotl