တိုင်းစစ်ဌာနချုပ်

တပ်မတော်တွင် ရာထူးခန့်အပ်သည့် ဝါစဉ်အရ တိုင်းစစ်ဌာနချုပ်များ၏ တိုင်းမှူးအသစ်များကို အစမ်းခန့်ကာလပြည့်မြောက်ပြီးသည့် ဒေသကွပ်ကဲရေးမှူး၊ တပ်မမှူး၊ စစ်ဆင်ရေးကွပ်ကဲရေးမှူးများအနက်မှ ဗိုလ်မှူးချုပ်အဆင့် အရာရှိကြီးတစ်ဦးဦးကိုသာ ရာထူးတိုးခန့်အပ်လေ့ရှိပြီး တိုင်းစစ်ဌာနချုပ်များ၏ ဒုတိယတိုင်းမှူးနှင့် တိုင်းဦးစီးချုပ်အဆင့်များသည် ဆက်လက်ရာထူးတိုးရန် အခွင့်အရေးအလွန်နည်းပါးသော ရာထူးများဖြစ်ကြသဖြင့် တိုင်းမှူးအဆင့်သို့ တိုးမြှင့်မခံရပေ။ တိုင်းမှူးသည် မိမိကွပ်ကဲမှုနယ်မြေအတွင်း စစ်ဆင်ရေးဆိုင်ရာ လေကြောင်းပစ်ကူတောင်းခံနိုင်သော အနိမ့်ဆုံးအာဏာပိုင်ဖြစ်ပြီး နီးစပ်ရာ လေတပ်စခန်းတစ်ခုခုသို့ တိုင်းမှူးကအကြောင်းကြားမှသာ လေကြောင်းပစ်ကူပေးလေ့ရှိသည်။ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး(Martial Law)ကြေညာထားသည့် အချိန်ကာလတွင် ၎င်းစစ်အုပ်ချုပ်ရေးကြေညာခြင်းခံရသော ဒေသကို ကွပ်ကဲသည့် သက်ဆိုင်ရာ တိုင်းစစ်ဌာနချုပ်၏ တိုင်းမှူးက အုပ်ချုပ်ရေး၊ တရားစီရင်ရေးနှင့် အမိန့်ထုတ်ပြန်နိုင်သည့်အာဏာ ရရှိသည်။ စစ်အုပ်ချုပ်ရေးတွင် တိုင်းမှူးက အတည်ပြု/ပြင်ဆင်နိုင်သည့် အမြင့်ဆုံးပြစ်ဒဏ်မှာ တစ်ကျွန်းထောင်ဒဏ်ဖြစ်သည်။

တိုင်းစစ်ဌာနချုပ်နယ်မြေများသည် စစ်ဘက်အုပ်ချုပ်ရေး၏ တိုင်းဒေသများဖြစ်ကြပြီး ၎င်းတို့အောက်တွင် တပ်မြို့၊ တပ်နယ်များခွဲခြားသတ်မှတ်ထားသည်။ တပ်မြို့ (သို့မဟုတ်) တပ်နယ်တစ်ခုတွင် ယင်း တပ်မြို့ (သို့မဟုတ်) တပ်နယ်အတွင်းရှိ တပ်ရင်း/တပ်ဖွဲ့/စခန်းများအနက်မှ ရာထူးအမြင့်ဆုံးအရာရှိသည် ယင်းတပ်နယ်၏ တပ်နယ်မှူး (အင်္ဂလိပ်: Garrison Commander) အဖြစ်လည်း တပ်နယ်အတွင်းရှိ တပ်အားလုံးကို အုပ်ချုပ်ရသည်။ (ဥပမာ - ခြေလျင်/ခြေမြန်တပ်ရင်း (၂) ရင်း၊ ကာကွယ်ရေးပစ္စည်းစက်ရုံ (၁) ရုံနှင့် တပ်မတော်တန်းမြင့်လေ့ကျင့်ရေးကျောင်း (၁) ကျောင်း ရှိသော တပ်နယ်တွင် တပ်မတော်တန်းမြင့်လေ့ကျင့်ရေးကျောင်း၏ တပ်မှူး ဗိုလ်မှူးချုပ်က ယင်းတပ်နယ်၏ တပ်နယ်မှူးပင်ဖြစ်သည်)

မြန်မာနိုင်ငံလွတ်လပ်ရေး ရပြီးချိန်ဖြစ်သော ၁၉၄၈ခုနှစ်တွင် တပ်မတော်၌ မြောက်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းဟူ၍ စစ်တိုင်း(၂)ခုသာရှိခဲ့သည်။ ထိုစဉ်က တပ်မတော်အကြီးအကဲများအဖြစ် ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး ဗိုလ်ချုပ်လကျ်ာ၊စစ်ဦးစီးချုပ် ဗိုလ်ချုပ်စမစ်ဒွန်း၊ မြောက်ပိုင်းတိုင်းမှူး ဗိုလ်မှူးချုပ် နေဝင်း၊တောင်ပိုင်းတိုင်းမှူး ဗိုလ်မှူးချုပ် စောကြာဒိုးတို့ဖြစ်သည်။ လွတ်လပ်ရေးရပြီး ၄လအကြာ ၁၄.၄.၁၉၄၈ခုနှစ်တွင် စစ်ဦးစီးချုပ်ရုံး (စစ်ရုံး)ကို စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့ရာ ဗိုလ်ချုပ်စမစ်ဒွန်းမှာ စစ်ဦးစီးချုပ်၊ ဗိုလ်မှူးချုပ်စောကြာဒိုးမှာ ဒုစစ်ဦးစီးချုပ်၊ မြောက်ပိုင်းတိုင်းမှူး ဗိုလ်မှူးချုပ်နေဝင်း၊ တောင်ပိုင်းတိုင်းမှူး ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်သင်းတို့က အကြီးအကဲများဖြစ်သည်။ဩဂုတ်လ ၁ရက်နေ့တွင် ပြည်သူ့ရဲအပါအဝင် အစိုးရလက်နက်ကိုင်အားလုံး တပ်မတော်အောက်ရောက်ရှိလာပြီး ဗိုလ်ချုပ်စမစ်ဒွန်းမှာ စစ်သေနာပတိ၊ဗိုလ်မှူးချုပ်နေဝင်းမှာ ဒုစစ်သေနာပတိ၊ ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်သင်းမှာ တောင်ပိုင်းတိုင်းမှူး၊ ဗိုလ်မှူးချုပ် လဇွန်တန်မှာ မြောက်ပိုင်းတိုင်းမှူးဖြစ်လာခဲ့သည်။၁၉၄၉ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီတွင် နိုင်ငံရေးအခြေအနေများအရ ဒုဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်းမှာ စစ်ဦးစီးချုပ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ တောင်ပိုင်းတိုင်းမှူးအဖြစ် ဗိုလ်မှူးချုပ်ကျော်ဇော၊ မြောက်ပိုင်းတိုင်းမှူးအဖြစ် ဗိုလ်မှူးချုပ် အေဒီဘလိတ်တို့က ဆောင်ရွက်သည်။၁၉၅၃ခုနှစ် ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှုတွင် တိုင်းမှူးများကို နေရာပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။၁၉၅၆ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်မှူးချုပ်ကျော်ဇောအား ဗကပနှင့် ဆက်သွယ်သည်ဟုဆိုကာ အနားပေးလိုက်ပြီး ၎င်းနေရာဖြစ်သော မြောက်ပိုင်းတိုင်းမှူးနေရာတွင် ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်ရွှေကို ခန့်ထားခဲ့သည်။

၁၉၅၉ ခုနှစ် အိမ်စောင့်အစိုးရဖွဲ့စည်းထားချိန်တွင် ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်မှာ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်း၊ ဒုကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်မှာ ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်ကြီး၊ မြောက်ပိုင်းတိုင်းမှူးမှာ ဗိုလ်မှူးချုပ်စန်းယု၊ တောင်ပိုင်းတိုင်းမှူးမှာ ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်ရွှေတို့ဖြစ်သည်။၁၉၆၀ရွေးကောက်ပွဲအပြီး၁၉၆၁ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်ရွှေကို ထုတ်ပယ်လိုက်ကာ ၎င်းနေရာတွင် ဗိုလ်မှူးချုပ် စိန်ဝင်းကို ခန့်ထားလိုက်သည်။

အိမ်စောင့်အစိုးရမှ ရွေးကောက်ခံ ဦးနုအစိုးရကို အာဏာပြန်လွှဲပြီးနောက် တပ်မတော်ကို အင်အားတိုးချဲ့ရန်အတွက် ၁၉၆၁ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် စစ်တိုင်း(၂)ခုအား စစ်တိုင်း (၅)ခုသို့ တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုစစ်တိုင်းများနှင့် တိုင်းမှူးများမှာ

• မန္တလေးအခြေစိုက် အနောက်မြောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် (နမခ)- ဗိုလ်မှူးချုပ်စန်းယု
• ရန်ကုန်မင်္ဂလာဒုံအခြေစိုက် အလယ်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် (လပခ) - ဗိုလ်မှူးချုပ်စိန်ဝင်း
• မော်လမြိုင်အခြေစိုက် အရှေ့တောင်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် (ရတခ) - ဗိုလ်မှူးကြီးသောင်းကြည်
• ပုသိမ်အခြေစိုက် အနောက်တောင်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် (နတခ) - ဗိုလ်မှူးကြီးကြည်မောင်
• တောင်ကြီးအခြေစိုက် အရှေ့ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် (ရပခ) - ဗိုလ်မှူးကြီးမောင်ရွှေ တို့ဖြစ်ကြသည်။

၁၉၆၂ခုနှစ်တွင် တပ်မတော်သည် နိုင်ငံတော်အာဏာကို အာဏာရဦးနုအစိုးရထံမှ  သိမ်းယူခဲ့ပြီး တော်လှန်ရေးကောင်စီအနေဖြင့် စတင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။၁၉၇၂ခုနှစ်တွင် အာဏာသိမ်းစစ်ခေါင်းဆောင် ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနေဝင်းက ၎င်း၏ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်နေရာကို ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစန်းယုအား လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ပြီး ဗိုလ်မှူးကြီးစိန်လွင်မှာ နမခတိုင်းမှူးဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထို့အပြင် တပ်မတော်စစ်တိုင်း (၄)ခုကို အသစ်ထပ်မံဖွဲ့စည်းရာ စုစုပေါင်း (၉)ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ အရပ်သတင်းများကမူ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်းသည် ၎င်း၏ အကြိုက်ဆုံး (၉)ဂဏန်းကို ဗေဒင်ကိန်းဂဏန်းများအရ ဖွဲ့စည်းသည်ဟု ပြောဆိုခဲ့ကြသည်။ စစ်တိုင်းများအပြင် တပ်မ(၇၇)၊ တပ်မ(၈၈)၊ တပ်မ(၉၉) စသည့် တပ်မ(၃)ခုကိုပါ စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။၁၉၇၂ခုနှစ်တွင် တပ်မတော် စစ်တိုင်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

• မြောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးထွန်းတင်
• အရှေ့မြောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးအေးကို
• အရှေ့ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးစံကြည်
• အရှေ့တောင်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးတင့်ဆွေ
• ရန်ကုန်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးကျော်ထင်
• အနောက်တောင်ပိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးသန်းတင်
• အနောက်မြောက်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးစိန်လွင်
• အလယ်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ် - ဗိုလ်မှူးကြီးခင်အုန်းတို့ဖြစ်ကြသည်။ဦးနေဝင်းသည် ၎င်းကြိုက်နှစ်သက်သူများကို အမြဲမပြတ် ပြောင်းလဲနေခဲ့၍ စစ်တိုင်းမှူးများမှာ အမြဲ ပြောင်းလဲနေခဲ့သည်။

၁၉၈၈ခုနှစ် တပ်မတော်အာဏာသိမ်းမှုအပြီးတွင် စစ်တိုင်းမှူး (၉)ဦးမှာ အာဏာသိမ်း နဝတအဖွဲ့တွင် အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် ပါဝင်ကြသည်။၁၉၉၀ခုနှစ်တွင် မန္တလေးအခြေစိုက် အနောက်မြောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်အား ၂ပိုင်းခွဲကာ နမခအား မုံရွာမြို့သို့ ပြောင်းရွှေ့အခြေစိုက်သည်။တောင်ငူအခြေစိုက် အလယ်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်အား မန္တလေးသို့ ပြောင်းရွှေ့အခြေစိုက်သည်။ တောင်ငူတွင် တောင်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်ဟူ၍ အသစ်တဖန်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၁၉၉၇ နဝတမှ နအဖသို့ ကူးပြောင်းချိန်တွင် စစ်တိုင်းမှူးများသည် တိုင်းနှင့်ပြည်နယ်ကောင်စီများ၏ ဥက္ကဋ္ဌများ ဖြစ်ကြသည်။ ကာချုပ် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေလက်ထက်တွင် အရှေ့ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်ကို ၁၉၉၆ခုနှစ်တွင် ကျိုင်းတုံအခြေစိုက် တြိဂံဒေသတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်၊၂၀၁၂ခုနှစ်တွင် ခိုလမ်မြို့အခြေစိုက်အရှေ့အလယ်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်များဖြင့် ခွဲထုတ်ကာ တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။မြိတ်မြို့အခြေစိုက် ကမ်းရိုးတန်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်၊ အမ်းမြို့အခြေစိုက် အနောက်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်များကိုလည်း ထပ်မံဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မှ နေပြည်တော်သို့ ပြောင်းရွှေ့ရုံးထိုင်ပြီးနောက် အလယ်ပိုင်းတိုင်းစစ်ဌာနချုပ်မှ ပျဉ်းမနားဒေသအားလည်း နေပြည်တော်တိုင်းစစ်ဌာနချုပ်အဖြစ် ခွဲထုတ်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ၁၉၄၈ခုနှစ်တွင် တပ်မတော်၌ တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် (၂)ခုသာရှိခဲ့ရာမှ ၂၀၂၁ခုနှစ်တွင် တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် (၁၄)ခုအထိရှိလာခဲ့သည်။

တိုင်းစစ်ဌာနချုပ် ၏ ယေဘူယျဖွဲ့စည်းပုံမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည် -

1. တိုင်းစစ်ဌာနချုပ်ရုံး
   1. တိုင်းမှူးရုံး
      1. ကိုယ်ရေးအရာရှိရုံး
      2. ရုံးအဖွဲ့
   2. ဒုတိယတိုင်းမှူးရုံး
      1. ကိုယ်ရေးအရာရှိရုံး
      2. ရုံးအဖွဲ့
   3. တိုင်းဦးစီးချုပ်ရုံး
      1. ကိုယ်ရေးအရာရှိရုံး
      2. စစ်ဦးစီးမှူး(ဗိုလ်မှူးကြီး)ရုံး
         1. စစ်ဦးစီးမှူး(ပထမတန်း၊ စစ်ဆင်ရေးဌာနခွဲ)ရုံး
         2. စစ်ဦးစီးမှူး(ပထမတန်း၊ တာဝန်နှင့်လေ့ကျင့်ရေးဌာနခွဲ)ရုံး
         3. စစ်ဦးစီးမှူး(ပထမတန်း၊ စစ်ဘက်ရေးရာလုံခြုံရေးဌာနခွဲ)ရုံး
         4. စစ်ဦးစီးမှူး(ပထမတန်း၊ ပြည်သူ့စစ်ဌာနခွဲ)ရုံး
      3. ဦးစီးအရာရှိ(ဗိုလ်မှူးကြီး၊ စစ်ရေးဌာန)ရုံး
         1. ဦးစီးအရာရှိ(ပထမတန်း၊ ငွေစာရင်းဌာနခွဲ)ရုံး
         2. ဦးစီးအရာရှိ(ပထမတန်း၊ မှတ်တမ်းဌာနခွဲ)ရုံး
      4. ဦးစီးအရာရှိ(ဗိုလ်မှူးကြီး၊ စစ်ထောက်ဌာန)ရုံး
         1. ဦးစီးအရာရှိ(ပထမတန်း၊ ဖြည့်တင်းရေးနှင့် ထိန်းသိမ်းရေးဌာနခွဲ) ရုံး
         2. ဦးစီးအရာရှိ(ပထမတန်း၊ ထောက်ပံ့ရေးနှင့် ပို့ဆောင်ရေးဌာနခွဲ) ရုံး
   4. စခန်းရုံး
      1. စခန်းမှူးရုံး
      2. လုံခြုံရေးတပ်ခွဲ
   5. လက်ထောက်စစ်ဥပဒေချုပ်ရုံး
      1. ဒုတိယလက်ထောက်စစ်ဥပဒေချုပ်ရုံး
2. ဒေသကွပ်ကဲမှုစစ်ဌာနချုပ်
   1. ဒေသကွပ်ကဲမှုစစ်ဌာနချုပ်ရုံး
   2. ကွပ်ကဲမှုအောက် ခြေလျင်/ခြေမြန်တပ်ရင်းများ
3. အခြေချစစ်ဗျူဟာအဖွဲ့များ
   1. အခြေချစစ်ဗျူဟာအဖွဲ့ရုံး
   2. ကွပ်ကဲမှုအောက် ခြေလျင်/ခြေမြန်တပ်ရင်းများ
4. စစ်ဗျူဟာအဖွဲ့များ (သို့) လှုပ်ရှား စစ်ဗျူဟာအဖွဲ့များ
   • လက်အောက်ခံ ခြေလျင်/ခြေမြန်တပ်ရင်းများ

• ဒေသကွပ်ကဲမှုစစ်ဌာနချုပ်