Sarawak: Negeri Malaysia di pulau Borneo

Sebelum pembentukan Persekutuan Malaysia, Sarawak bebas dari kolonial British pada 22 Julai 1963. Pada peringkat awalnya, Sarawak merupakan sebuah negeri Borneo yang bergabung bersama-sama Sabah (dahulu dikenali Borneo Utara), Singapura dan Tanah Melayu membentuk Persekutuan Malaysia pada 16 September 1963. Akibat masalah ekonomi dan politik, idea penggabungan diterima oleh masyarakat Sarawak. Sarawak memiliki kawasan yang terbesar di Malaysia. Sarawak, Labuan dan Sabah dikenali sebagai Malaysia Timur.

Sarawak سراوق
Negeri
Negeri Sarawak
Bendera Jata
Nama panggilan: Bumi Kenyalang
Cogan kata: Bersatu, Berusaha, Berbakti
Lagu: Ibu Pertiwiku
Sarawak di    Malaysia
Koordinat: 2°48′N 113°53′E / 2.800°N 113.883°E / 2.800; 113.883 113°53′E / 2.800°N 113.883°E / 2.800; 113.883
Ibu Negeri	Kuching
Bahagian	Senarai Betong Bintulu Kapit Kuching Limbang Miri Mukah Samarahan Sarikei Serian Sibu Sri Aman
Pentadbiran
• Yang di-Pertua Negeri	Wan Junaidi Tuanku Jaafar
• Premier	Abang Johari Openg (GPS-PBB)
Keluasan
• Jumlah	124,450 km2 (48,050 batu persegi)
Penduduk  (2022)
• Jumlah	2,975,900
• Kepadatan	24/km2 (62/batu persegi)
Demonim	Rakyat Sarawak
Indeks Pembangunan Manusia
• IPM (2021)	0.776
Zon waktu	UTC+8 (MST)
Poskod	93xxx kr 98xxx
Kod panggilan	082 hingga 086
Kod ISO 3166	K (MY-13, 50–53)
Pendaftaran kenderaan	QA hingga QT
Kerajaan sendiri	22 Julai 1963
Perjanjian Malaysia	16 September 1963
Laman sesawang	Tapak web rasmi

Penghunian manusia yang paling awal di Sarawak di Gua Niah bermula pada 40,000 tahun adalah kaum asal Borneo sendiri. Ini berdasarkan keputusan hasil kajian ke atas tengkorak purba dan tulang paha yang berusia 40,000 dipercayai ada kaitan dengan orang asli Borneo sendiri berdasarkan hasil kajian deep skull dan tulang paha dengan orang asli wanita Iban.

Malahan penemuan Tembikar Iban Nuan atau Penuan di Gua Niah Sarawak yang berusia lebih 1000 tahun juga telah membuktikan tentang Peradaban awal manusia di Pulau Borneo yang sama dengan tembikar tanah buatan Iban sendiri.

Satu siri seramik Cina bertarikh dari abad ke-8 hingga ke-13 Masihi telah ditemui di tapak arkeologi Santubong. Wilayah pesisir Sarawak berada di bawah pengaruh Empayar Brunei pada abad ke-16. Pada tahun 1839, James Brooke, seorang penjelajah British, tiba di Sarawak. Beliau dan keturunannya memerintah negeri itu dari 1841 hingga 1946. Semasa Perang Dunia II, ia diduduki oleh Jepun selama tiga tahun. Selepas perang, Rajah Putih yang terakhir, Charles Vyner Brooke, menyerahkan Sarawak ke Britain, dan pada tahun 1946 ia menjadi Koloni Mahkota British. Pada 22 Julai 1963, Sarawak diberikan kerajaan sendiri oleh British dan kemudiannya menjadi salah seorang anggota pengasas Persekutuan Malaysia, yang ditubuhkan pada 16 September 1963. Namun, persekutuan itu ditentang oleh Indonesia yang membawa kepada konfrontasi selama tiga tahun. Penciptaan Persekutuan juga mengakibatkan pemberontakan komunis yang berlangsung hingga tahun 1990.

Ketua negeri Sarawak adalah Gabenor, juga dikenali sebagai Yang di-Pertua Negeri, manakala ketua kerajaan adalah Premier. Sarawak dibahagikan kepada bahagian pentadbiran, dan daerah-daerah, yang dikawal oleh sebuah sistem yang dimodelkan dengan teliti pada sistem parlimen Westminster dan merupakan sistem perundangan negeri terawal di Malaysia.

Kerana sumber semula jadinya, Sarawak mengkhususkan dalam eksport minyak dan gas, kayu dan kelapa sawit, tetapi juga memiliki sektor perkilangan, tenaga dan pelancongan yang kuat. Ia bersifat etnik, budaya, dan linguistik; terdiri daripada kumpulan etnik utama termasuk Iban, Cina, Melayu, Melanau, Tutong, Bidayuh, Kenyah, dan Orang Ulu. Bahasa Inggeris dan Bahasa Melayu adalah dua bahasa rasmi bagi negeri ini. Dan Sarawak adalah negeri yang tidak ada agama rasmi, kerana Sarawak masih mengamalkan kebebasan beragama bagi agama-agama lain seperti Kristian, Islam, Buddha, Sikh, Taoisme, dan lain-lain.

 

Penjelasan yang diterima umum dari nama negara adalah bahawa ia berasal dari perkataan Melayu Sarawak serawak, yang bermaksud antimoni. Penjelasan alternatif yang popular adalah penguncupan empat kata Melayu yang kononnya diucapkan oleh Pangeran Muda Hashim (paman kepada Sultan Brunei), "Saya serah pada awak", ketika beliau memberikan Sarawak kepada James Brooke, seorang penjelajah Inggeris pada tahun 1841. James Brooke kemudian menjadi yang pertama dari dinasti Rajah Putih untuk mengawal Sarawak. Walau bagaimanapun, penjelasan yang kedua adalah tidak betul: wilayah itu telah pun dinamakan Sarawak sebelum ketibaan James Brooke, dan perkataan awak itu bukan dalam perbendaharaan kata Bahasa Melayu Sarawak sebelum pembentukan Malaysia.

Sarawak digelar Bumi Kenyalang. Burung-burung ini adalah simbol-simbol budaya yang penting bagi masyarakat Dayak, yang mewakili semangat Tuhan. Ia juga dipercayai bahawa jika sebuah tanduk kelihatan terbang di atas kediaman, ia akan membawa nasib baik kepada masyarakat setempat. Sarawak mempunyai lapan daripada lima puluh empat spesis tanduk di dunia, dan Burung Enggang Badak adalah burung negeri Sarawak.

Lihat juga: Sejarah Sarawak

Ahli gabungan sejarah

  Kesultanan Brunei Abad ke-15–1841

  Kerajaan Sarawak 1841–1941; 1945–1946
  Empayar Jepun 1942–1945
  Tanah Jajahan Mahkota Sarawak 1946–1963

  Malaysia 1963–kini

 

Diketahui bahawa adanya penduduk yang tinggal di sekitar mulut barat Gua Niah (terletak 110 kilometer di barat daya Miri) 40,000 tahun yang lalu. Tengkorak manusia moden yang terdapat berhampiran Gua Niah adalah manusia tertua yang masih terdapat di Malaysia dan tengkorak manusia moden yang tertua dari Asia Tenggara. Seramik Cina yang berasal dari dinasti Tang dan Song (8 hingga 13 abad Masihi, masing-masing) ditemui di Santubong (berhampiran Kuching) yang menandakan kepentingannya sebagai pelabuhan.

Empayar Brunei ditubuhkan di kawasan pesisir Sarawak pada pertengahan abad ke-15, dan kawasan Kuching dikenali oleh kartografer Portugis semasa abad ke-16 sebagai Cerava, salah satu daripada lima pelabuhan besar Borneo. Menjelang abad ke-19, Empayar Brunei semakin menurun, mengekalkan pegangan kecil di sepanjang kawasan pantai di Sarawak yang dikawal oleh pemimpin Melayu separuh bebas. Jauh dari pantai, perang wilayah berlaku antara Iban dan persekutuan Kenyah-Kayan.

Penemuan bijih antimoni di rantau Kuching yang membawa Pangeran Indera Mahkota, wakil Sultan Brunei, untuk meningkatkan pembangunan di wilayah antara 1824 dan 1830. Peningkatan pengeluaran antimoni di rantau ini menyebabkan Kesultanan Brunei menuntut cukai yang lebih tinggi, yang akhirnya Membawa kepada pergolakan awam. Pada tahun 1839, Sultan Omar Ali Saifuddin II (1827-1852) menugaskan pamannya, Pengiran Muda Hashim untuk memulihkan ketertiban, tetapi ketidakupayaan Pengiran Muda Hashim untuk melakukan itu menyebabkan beliau meminta bantuan pelaut British, James Brooke. Kejayaan Brooke dalam menghancurkan pemberontakan itu dihadiahi dengan antimoni, harta dan gabenor Sarawak, yang pada masa itu hanya terdiri daripada kawasan kecil yang berpusat di Kuching.

 

 

Keluarga Brooke, yang kemudiannya dipanggil Raja Putih, mula memperluaskan wilayah yang telah diserahkan kepada mereka. Dengan perluasan ini ada perlunya tadbir urus yang cekap dan dengan itu, bermula pada tahun 1841, Sarawak dipisahkan menjadi bahagian pentadbirannya yang pertama dengan mata wang sendiri iaitu dolar Sarawak mula beredar pada tahun 1858. Pada tahun 1912, Sarawak terbahagi kepada lima bahagian. masing-masing diketuai oleh seorang Residen.

Keluarga Brooke pada dasarnya mengamalkan bentuk kerajaan paternalistik dengan birokrasi yang minimum, tetapi digesa untuk menubuhkan beberapa bentuk rangka kerja undang-undang. Memandangkan mereka tidak mengetahui adat istiadat tempatan, kerajaan Brooke menubuhkan Majlis Penasihat Tertinggi yang kebanyakannya terdiri daripada ketua-ketua Melayu untuk memberi bimbingan. Majlis ini adalah dewan perundangan tertua di Malaysia, dengan mesyuarat Majlis Agung pertama yang berlangsung di Bintulu pada tahun 1867. Pada tahun 1928, Pesuruhjaya Kehakiman, Thomas Stirling Boyd, dilantik sebagai hakim terlatih yang pertama. Sistem yang sama yang berkaitan dengan perkara-perkara mengenai pelbagai masyarakat Cina juga dibentuk.

Ahli-ahli masyarakat tempatan digalakkan oleh rejim Brooke untuk menumpukan perhatian kepada fungsi-fungsi tertentu di dalam wilayah: orang-orang Iban dan orang-orang Dayak lain diupah sebagai militia manakala orang Melayu terutama pentadbir. Kaum Cina, baik tempatan dan imigran, kebanyakannya bekerja di ladang, lombong dan sebagai birokrat. Usaha memperluaskan perdagangan membawa kepada pembentukan Borneo Company Limited pada tahun 1856. Syarikat itu sehingga kini masih terlibat dalam pelbagai perniagaan di Sarawak termasuk perdagangan, perbankan, pertanian, penerokaan mineral, dan pembangunan.

 

Antara tahun 1853 dan 1862, terdapat beberapa pemberontakan terhadap kerajaan Brooke tetapi semua berjaya ditampung dengan bantuan suku-suku tempatan. Untuk mencegah pemberontakan masa depan, serangkaian kubu dibina untuk melindungi Kuching, termasuk Fort Margherita, yang siap pada tahun 1871. Pada masa itu kawalan Brooke terhadap Sarawak adalah seperti pertahanan yang tidak perlu.

Charles Anthoni Brooke menggantikan bapa saudaranya pada tahun 1868 sebagai Raja Putih seterusnya. Di bawah pemerintahannya, Sarawak memperoleh Limbang dan lembah Baram dan Trusan daripada Sultan Brunei, kemudian menjadi tanah naungan pada 1888 dengan Britain mengendalikan hal ehwal luar negeri tetapi kerajaan Brooke mengekalkan kuasa pentadbiran. Di dalam negeri, Brooke menubuhkan Muzium Sarawak, muzium tertua di Borneo, pada tahun 1891, dan menegakkan keamanan di Marudi dengan mengakhiri perang antara suku di sana. Pembangunan ekonomi diteruskan, dengan usaha menggali minyak dari tahun 1910 dan pembukaan Brooke Dockyard dua tahun kemudian. Anthony Brooke, yang menjadi Rajah Muda pada tahun 1939, dilahirkan pada tahun 1912.

 

 

Perayaan 100 tahun Brooke di Sarawak diadakan pada tahun 1941. Sempena itu, satu perlembagaan baru diperkenalkan untuk menghadkan kuasa Rajah dan memberi rakyat Sarawak peranan yang lebih besar dalam kerajaan. Walau bagaimanapun, perlembagaan ini tidak pernah dilaksanakan sepenuhnya kerana pendudukan Jepun. Pada tahun yang sama, pasukan British menarik balik angkatan udara dan lautnya yang mempertahankan Sarawak ke Singapura. Dengan keadaan Sarawak yang ketika ini tidak dikawal ketat, rejim Brooke mengamalkan dasar "bumi hangus" di mana pemasangan minyak di Miri akan dimusnahkan dan lapangan terbang Kuching diadakan selama mungkin sebelum dimusnahkan. Walau bagaimanapun, satu pasukan pencerobohan Jepun yang diketuai oleh Kiyotake Kawaguchi mendarat di Miri pada 16 Disember 1941 dan menakluki Kuching pada 24 Disember 1941, dengan tentera darat British berundur ke Singkawang di kejiranan Belanda Borneo. Selepas sepuluh minggu bertarung di sana, pasukan bersekutu menyerah pada 1 April 1942. Charles Vyner Brooke, Rajah terakhir Sarawak, menuju ke Sydney, Australia, sementara para pegawainya ditangkap oleh orang Jepun dan diasingkan di kem Batu Lintang.

Sarawak tetap menjadi sebahagian daripada Empayar Jepun selama tiga tahun dan lapan bulan. Pada masa ini ia dibahagikan kepada tiga wilayah - Kuching-shu, Sibu-shu, dan Miri-shu - masing-masing di bawah Gabenor masing-masing. Orang Jepun memelihara struktur pentadbiran Brooke dan melantik orang Jepun ke jawatan penting kerajaan. Angkatan Berikat kemudian menjalankan Operasi Semut untuk mensabotaj operasi Jepun di Sarawak. Semasa pertempuran Borneo Utara, pasukan Australia mendarat di kawasan Lutong-Miri pada 20 Jun 1945 dan menembusi sejauh Marudi dan Limbang sebelum menghentikan operasi mereka di Sarawak. Selepas Penyerahan kalah Jepun, orang Jepun menyerah diri kepada pasukan Australia di Labuan pada 10 September 1945. Sarawak segera ditempatkan di bawah Pentadbiran Tentera British dan dikendalikan oleh Pasukan Imperial Australia (AIF) sehingga April 1946.

 

Kekurangan sumber untuk membina semula Sarawak selepas perang, Charles Vyner Brooke memutuskan untuk menyerah Sarawak sebagai Jajahan Mahkota British dan Rang Undang-Undang Sidang ditubuhkan di Majlis Negeri (kini Dewan Undangan Negeri Sarawak), yang dibahaskan selama tiga hari. Rang undang-undang itu disahkan pada 17 Mei 1946 dengan majoriti sempit (19 berbanding 16 undi). Ini menyebabkan beratus-ratus penjawat awam Melayu meletak jawatan sebagai protes, mencetuskan gerakan anti-pengasingan dan pembunuhan gabenor penjajah kedua Sarawak Sir Duncan Stewart. Walaupun rintangan, Sarawak menjadi jajahan British pada 1 Julai 1946. Anthony Brooke menentang penyerahan Sarawak kepada Mahkota British, yang mana beliau diusir dari Sarawak oleh kerajaan kolonial. Beliau hanya dibenarkan kembali 17 tahun kemudian setelah Sarawak menjadi sebahagian daripada Malaysia. Pada tahun 1950, semua pergerakan anti-pengasingan di Sarawak berhenti selepas ditumpaskan oleh kerajaan penjajah.

 

Pada 27 Mei 1961, Tunku Abdul Rahman, perdana menteri Persekutuan Tanah Melayu, mengumumkan rancangan untuk membentuk persekutuan yang lebih besar bersama-sama dengan Singapura, Sarawak, Sabah dan Brunei, yang akan dipanggil Malaysia. Pada 17 Januari 1962, Suruhanjaya Cobbold ditubuhkan untuk mengukur sokongan Sarawak dan Sabah untuk rancangan itu; Suruhanjaya melaporkan 80 peratus sokongan untuk persekutuan. Pada 23 Oktober 1962, lima parti politik di Sarawak membentuk satu barisan bersatu yang menyokong pembentukan Malaysia. Sarawak secara rasmi diberikan kerajaan sendiri pada 22 Julai 1963, dan menjadi persekutuan dengan Malaya, Borneo Utara (sekarang Sabah), dan Singapura untuk membentuk persekutuan Malaysia pada 16 September 1963.

Kerajaan Filipina dan Indonesia menentang pertubuhan persekutuan, seperti juga Parti Rakyat Brunei dan kumpulan komunis yang berpangkalan di Sarawak, dan pada tahun 1962, berlaku pula Pemberontakan Brunei. Presiden Indonesia Sukarno bertindak balas dengan menggerakkan sukarelawan bersenjata dan, kemudian, angkatan tentera ke Sarawak. Ribuan anggota komunis Sarawak pergi ke Borneo, Indonesia Borneo, dan menjalani latihan dengan Partai Komunis Indonesia. Pertunangan yang paling penting dalam konfrontasi itu bertempur di Plaman Mapu pada April 1965. Kekalahan di Plaman Mapu akhirnya mengakibatkan jatuhnya Sukarno dan ia digantikan oleh Suharto sebagai presiden Indonesia. Rundingan dimulakan semula antara Malaysia dan Indonesia dan membawa kepada berakhirnya konfrontasi pada 11 Ogos 1966.

Sejumlah kumpulan komunis wujud di Sarawak, yang pertama di mana, Liga Pemuda Demokrat Cina Luar Negara Sarawak, dibentuk pada tahun 1951. Satu lagi kumpulan, Parti Komunis Kalimantan Utara (NKCP) (juga dikenali sebagai Organisasi Komunis Klandestin (CCO) oleh sumber kerajaan) secara rasmi ditubuhkan pada tahun 1970. Weng Min Chyuan dan Bong Kee Chok adalah dua pemimpin komunis yang lebih terkenal yang terlibat dalam pemberontakan itu. Ketika suasana politik berubah, semakin berkembang semakin sulit bagi komunis untuk beroperasi. Ini membawa kepada perbincangan pembukaan Bong dengan ketua menteri Abdul Rahman Ya'kub pada tahun 1973 dan akhirnya menandatangani perjanjian dengan kerajaan. Weng yang berpindah ke China pada pertengahan 1960-an tetapi tetap mengekalkan kawalan ke atas CCO, menolak perjuangan bersenjata yang berterusan terhadap kerajaan walaupun perjanjian ini. Konflik itu berterusan kebanyakannya di rantau Sungai Rajang tetapi akhirnya berakhir apabila, pada 17 Oktober 1990, NKCP menandatangani perjanjian damai dengan kerajaan Sarawak.

Kerajaan

 

Ketua wilayah Sarawak ialah Yang di-Pertua Negeri (juga dikenali sebagai TYT atau Gabenor Sarawak), kedudukan yang paling simbolik yang dilantik oleh Yang di-Pertuan Agong (Raja Malaysia) atas nasihat kerajaan persekutuan Malaysia. Sejak 2014 jawatan ini dipegang oleh Abdul Taib Mahmud. TYT juga melantik Premier Sarawak, yang kini dipegang oleh Abang Johari Tun Openg (GPS), sebagai ketua kerajaan Sarawak. Secara amnya, pemimpin parti yang memerintahkan majoriti Dewan Undangan Negeri dilantik sebagai Premier Sarawak; Wakil yang dipilih secara demokratik dikenali sebagai ahli Dewan Undangan Negeri (ADUN). Majlis Mesyuarat Kerajaan Sarawak berhak meluluskan undang-undang mengenai subjek yang tidak berada di bawah bidang kuasa Parlimen Malaysia seperti pentadbiran tanah, pekerjaan, hutan, imigresen, perkapalan saudagar dan perikanan. Kerajaan negeri dibentuk oleh Premier Sarawak, Timbalan Premier, menteri-menteri kabinet, timbalan-timbalan menteri, serta ahli-ahli Senator DUN Sarawak.

Untuk melindungi kepentingan rakyat Sarawak di persekutuan Malaysia, perlindungan khas telah dimasukkan ke dalam Perlembagaan Malaysia. Ini termasuk: mengawal imigresen masuk dan keluar negeri serta status kediaman bukan orang Sarawak dan bukan rakyat Sabah, batasan mengenai amalan undang-undang kepada peguam pemastautin, kemerdekaan Mahkamah Tinggi Kerajaan Sarawak dari Mahkamah Tinggi Semenanjung Malaysia, Satu keperluan bahawa Premier Sarawak akan dirujuk sebelum pelantikan ketua hakim Mahkamah Tinggi Kerajaan Sarawak, kewujudan Mahkamah Anak Negeri di Sarawak dan kuasa untuk mengenakan cukai jualan. Masyarakat peribumi Sarawak juga menikmati semua keistimewaan yang lebih baik seperti kuota khas dalam jawatan-jawatan kerajaan Sarawak, peluang pekerjaan yang lebih baik dalam perkhidmatan awam Sarawak serta syarikat-syarikat swasta, bantuan biasiswa, penempatan pelajar Sarawak di semua kolej dan universiti seluruh Malaysia, program keusahawanan belia & wanita, hak pemilikan perniagaan, hak permit perniagaan, dan banyak lagi keistimewaan yang dinikmati oleh masyarakat peribumi Sarawak. Kerajaan tempatan di Sarawak dikecualikan daripada undang-undang majlis tempatan yang digubal oleh Parlimen Malaysia.

 

Parti-parti politik utama di Sarawak boleh dibahagikan kepada tiga kategori: parti politik Bumiputera Sarawak (PBB dan PBM), parti politik Dayak Sarawak (PRS, PDP, PBDSB, dll.), dan parti politik bukan Bumiputera Sarawak (SUPP, PSB, PBK, dll.); Pihak, bagaimanapun, juga boleh memasukkan anggota dari lebih dari satu kumpulan. Parti politik pertama, Parti Rakyat Bersatu Sarawak (SUPP), ditubuhkan pada tahun 1959, diikuti oleh Parti Negara Sarawak (PANAS) pada tahun 1960 dan Parti Kebangsaan Sarawak (SNAP) pada tahun 1961. Parti-parti politik utama seperti Parti Pesaka Sarawak (PESAKA) muncul pada tahun 1962. Parti-parti ini kemudian menyertai gabungan negara Parti Perikatan. Parti Perikatan (kemudiannya berkumpul di Barisan Nasional) telah memerintah Sarawak sejak pembentukan Malaysia. Pembangkang di Sarawak secara konsisten mendakwa bahawa gabungan pemerintah menggunakan pelbagai jenis taktik membeli undi untuk memenangi pilihan raya. Stephen Kalong Ningkan merupakan Ketua Menteri Sarawak pertama dari 1963 hingga 1966 selepas kemenangannya dalam pilihan raya majlis tempatan. Walau bagaimanapun, beliau digulingkan oleh Tawi Sli pada tahun 1966 dengan bantuan kerajaan persekutuan Malaysia, menyebabkan krisis perlembagaan Sarawak 1966.

 

Wan Junaidi Tuanku Jaafar, Yang di-Pertua Negeri Sarawak terkini.

 

Abang Johari Tun Openg, Premier Sarawak terkini.

Pada tahun 1969, pilihan raya negeri pertama Sarawak diadakan, dengan anggota Majlis Negeri dipilih secara langsung oleh para pengundi. Pilihan raya ini menandakan permulaan penguasaan etnik Melanau di politik Sarawak oleh Abdul Rahman Ya'kub dan Abdul Taib Mahmud. Pada tahun yang sama, terbentuknya Parti Komunis Kalimantan Utara (NKCP) yang kemudian melancarkan perang gerila terhadap kerajaan negeri Sarawak yang baru dipilih. Parti itu dibubarkan selepas menandatangani perjanjian damai pada tahun 1990. 1973 menyaksikan penubuhan Parti Pesaka Bumiputera Bersatu (PBB) berikutan penggabungan beberapa parti. Parti ini kemudian menjadi tulang belakang gabungan BN Sarawak. Pada tahun 1978, Parti Tindakan Demokratik (DAP) merupakan parti pertama yang berpusat di Malaysia Barat untuk membuka cawangannya di Sarawak.

Sarawak pada mulanya mengadakan pilihan raya negeri bersama dengan pilihan raya parlimen negara. Bagaimanapun, ketua menteri itu Abdul Rahman Ya'kub menangguhkan pembubaran dewan negeri setahun untuk mempersiapkan cabaran yang ditimbulkan oleh parti-parti pembangkang. Ini menjadikan Sarawak satu-satunya negeri di Malaysia untuk mengadakan pilihan raya negeri yang berasingan daripada pilihan raya parlimen negara sejak tahun 1979.Pada tahun 1983, SNAP mula pecah menjadi beberapa pihak serpihan kerana krisis kepimpinan yang berulang. Iklim politik di negeri ini stabil sehingga Urusan Mahkamah Ming 1987, sebuah rampasan kuasa politik yang dimulakan oleh paman Abdul Taib Mahmud untuk menggulingkan gabungan BN yang dipimpin oleh Taib. Walau bagaimanapun, rampasan kuasa tidak berjaya dan Taib mengekalkan kedudukannya sebagai ketua menteri.

Sejak pilihan raya tahun 2006, Parti Tindakan Demokratik (DAP) memperoleh majoriti sokongannya dari pusat-pusat bandar dan menjadi parti pembangkang terbesar di Sarawak. Pada tahun 2010, DAP membentuk gabungan Pakatan Rakyat dengan Parti Keadilan Rakyat (PKR) dan Parti Islam Se-Malaysia (PAS); kedua-dua parti ini mula aktif di Sarawak antara 1996 dan 2001. Sarawak adalah satu-satunya negeri di Malaysia di mana parti-parti komponen berpusat di Malaysia dalam gabungan BN, terutamanya UMNO, tidak aktif dalam politik negeri.

Kerajaan Sarawak

Sarawak ditadbir oleh Dewan Undangan Negeri dan Majlis Mesyuarat Kerajaan Sarawak. Dewan Undangan Negeri Sarawak merupakan kuasa tertinggi dalam menetapkan polisi di dalam negeri. Ahli Dewan Undangan Negeri bertanggungjawab kepada Dewan Undangan Negeri yang diwakili oleh pelbagai orang yang dilantik setiap lima tahun. Ia diketuai oleh Yang di-Pertua Negeri yang dilantik oleh Yang di-Pertuan Agong Malaysia. Jabatan Premier Sarawak adalah tiang pentadbiran wilayah yang meletakkan Pejabat Premier Sarawak, Pejabat Setiausaha Kerajaan Sarawak, serta jabatan-jabatan kerajaan Sarawak yang lain.

Bahagian dan daerah

Tidak seperti negeri-negeri di Semenanjung Malaysia, Sarawak dibahagikan kepada bahagian, 12 dalam semua, serta daerah, masing-masing diketuai oleh penduduk yang dilantik.

Bahagian dibahagikan kepada daerah, masing-masing dipimpin oleh seorang pegawai daerah, yang kemudiannya dibahagikan kepada subdaerah, masing-masing dipimpin oleh seorang Pegawai Pentadbiran Sarawak (SAO). Terdapat juga seorang pegawai pembangunan untuk setiap bahagian dan daerah untuk melaksanakan projek pembangunan. Kerajaan negeri melantik seorang ketua (dikenali sebagai ketua kampung atau penghulu) untuk setiap kampung. Terdapat sejumlah 26 daerah di seluruh Sarawak di bawah bidang kuasa Kementerian Kerajaan Tempatan dan Pembangunan Masyarakat Sarawak. Senarai bahagian, daerah, dan subdaerah ditunjukkan dalam jadual di bawah:

 

Limbang

Miri

Bintulu

Kapit

Sibu

Mukah

Sarikei

Betong

Sri Aman

Samarahan

Kuching

Serian

  Limbang

  Miri

  Bintulu

  Kapit

  Sibu

  Mukah

  Sarikei

  Betong

  Sri Aman

  Samarahan

  Kuching

  Serian

Senarai TYT Yang di-Pertua Negeri

Lihat juga: Yang di-Pertua Negeri Sarawak

Angkatan bersenjata paramiliter pertama di Sarawak, sebuah rejimen yang dibentuk oleh rejim Brooke pada tahun 1862, dikenali sebagai Sarawak Rangers. Rejimen, yang terkenal dengan kemahiran mengesan hutan, berkhidmat dalam kempen untuk mengakhiri peperangan antara kaum di Sarawak. Ia juga terlibat dalam peperangan gerila melawan Jepun, di Darurat Tanah Melayu (di Malaysia Barat) dan Pemberontakan Komunis Sarawak terhadap komunis. Berikutan pembentukan Malaysia, rejimen itu diserap ke dalam angkatan tentera Malaysia dan kini dikenali sebagai Rejimen Renjer Diraja.

Pada tahun 1888, Sarawak, bersama-sama dengan kejiranan Borneo Utara dan Brunei menjadi naungan Inggeris, dan tanggungjawab terhadap dasar luar diserahkan kepada British sebagai pertukaran untuk perlindungan ketenteraan. Sejak pembentukan Malaysia, kerajaan persekutuan Malaysia bertanggungjawab sepenuhnya terhadap dasar dan tentera asing di negara ini.

Pertikaian wilayah

Kerajaan Malaysia mempunyai beberapa pertikaian sempadan dengan negara-negara jiran, di mana beberapa keprihatinan Sarawak. Ini termasuk pertikaian tanah dan maritim dengan jiran Brunei. Pada 2009, Perdana Menteri Malaysia Ke-5 pada ketika itu, Iaitu Tun Abdullah Ahmad Badawi , mendakwa bahawa di-dalam pertemuan beliau dengan

Sultan Brunei, Brunei Negara Brunei Darussalam bersetuju untuk menggugurkan tuntutannya atas Limbang. Bagaimanapun, ini ditolak oleh Menteri Luar Negeri Brunei yang kedua, Lim Jock Seng, yang menyatakan isu itu tidak pernah dibincangkan semasa mesyuarat itu. Beting Serupai dan Beting Raja Jarum, pulau-pulau di Laut China Selatan, jatuh dalam zon ekonomi eksklusif Sarawak, tetapi telah terjadi dan timbul isu kebimbangan mengenai khabar angin-khabar angin menyatakan bahawa telah terjadi serangan dilakukan pihak China (Cina: 中国), lebih dikenali dengan nama sebenar Republik Rakyat China (Cina: 中华人民共和国), ialah sebuah negara di Asia Timur yang merupakan negara paling ramai penduduknya di dunia dengan diduduki lebih 1,300 juta orang, iaitu kira-kira satu perlima manusia di bumi. China diperintah oleh Parti Komunis China di bawah sistem satu parti, dan berbidang kuasa di 22 wilayah (provinsi), lima kawasan berautonomi, empat perbandaran tadbiran langsung (Beijing, Tianjin, Shanghai, dan Chongqing), dan dua kawasan pentadbiran khas yang berautonomi tinggi (Hong Kong dan Makau). Ibu negara RRC ialah Beijing.

Geografi

Lihat juga: Bahagian di Sarawak dan Geografi Sarawak

 

 

Jumlah kawasan tanah Sarawak hampir 124,450 kilometer persegi, yang membentuk 37.5 peratus daripada keseluruhan kawasan Malaysia. Sarawak terletak di antara latitud 0° 50' hingga 5° utara dan longitud 109° 36' hingga 115° 40' timur. Jaraknya sejauh 750 kilometer dicelah di utara dengan kira-kira 150 kilometer pantai Brunei. Sarawak dipisahkan dari Kalimantan Indonesia dengan sebahagian banjaran gunung dan bukit yang terdapat merentasi Borneo. Makin di utara makin tinggi, lebih-lebih lagi berhampiran punca Sungai Baram di curam Gunung Batu Lawi dan Gunung Mulu. Gunung Murud merupakan puncak tertinggi di Sarawak.

Sarawak mempunyai geografi tropika dengan iklim khatulistiwa dan mengalami dua musim monsun: monsun timur laut dan monsun barat daya. Monsun timur laut berlaku antara bulan November dan Februari, membawa hujan lebat manakala monsun barat daya, yang berlaku antara bulan Mac dan Oktober, membawa sedikit hujan. Iklimnya stabil sepanjang tahun kecuali sewaktu dua monsun, dengan purata suhu harian yang berbeza-beza antara 23° C pada waktu pagi hingga 32° C pada waktu petang di kawasan pantai. Miri mempunyai suhu purata paling rendah berbanding bandar utama lain di Sarawak dan mempunyai waktu siang yang paling lama (lebih daripada enam jam sehari), manakala kawasan lain menerima sinar matahari selama lima hingga enam jam sehari. Kelembapan biasanya tinggi, melebihi 68 peratus, dengan hujan tahunan yang berbeza-beza antara 330 sentimeter dan 460 sentimeter sehingga 220 hari setahun. Di kawasan tanah tinggi, suhu boleh berubah dari 16° C ke 25° C pada siang hari dan serendah 11° C pada waktu malam.

Sarawak terbahagi kepada tiga ekorantau. Kawasan pantai agak rendah dan rata dengan kawasan rawa dan persekitaran lembap yang lain. Pantai di Sarawak termasuk Pasir Panjang dan pantai Damai di Kuching, Tanjung Batu di Bintulu, dan Tanjung Lobang dan pantai Hawaii di Miri. Kawasan padat penduduk di mana kebanyakan bandar dan bandar dijumpai rata-ratanya tanah berbukit-bukau. Pelabuhan Kuching dan Sibu dibina beberapa jarak dari pantai di sungai manakala Bintulu dan Miri dekat dengan pantai di mana bukit membentang ke Laut China Selatan. Rantau ketiga adalah kawasan pergunungan sepanjang sempadan Sarawak - Kalimantan, di mana terletaknya beberapa kampung seperti Bario, Ba'kelalan, dan Usun Apau Plieran. Sebilangan sungai mengalir melalui Sarawak, dengan Sungai Sarawak menjadi sungai utama yang mengalir melalui Kuching. Sungai Rajang merupakan sungai terpanjang di Malaysia, berukuran 563 kilometer termasuk anak sungai, Sungai Balleh. Di utara, Baram, Limbang dan Sungai Trusan mengalir ke Teluk Brunei.

 

Sarawak boleh dibahagikan kepada dua zon geologi: iaitu Plat Sunda, yang menjangkau barat daya dari Sungai Batang Lupar (berhampiran Sri Aman) dan membentuk hujung selatan Sarawak; dan wilayah geosinklin yang meluas ke timur ke Sungai Batang Lupar, membentuk Kawasan tengah dan utara Sarawak. Jenis batu yang tertua di selatan Sarawak terbentuk dalam zaman Karbon dan Permian Terendah, manakala batu terbiar yang paling muda di rantau ini, andesit, boleh didapati di Sematan. Pembentukan geologi di kawasan tengah dan utara bermula pada lewat tempoh Zaman Batu Kapur. Batu-batu jenis lain yang boleh ditemui di Sarawak tengah dan utara adalah syal, batu pasir, dan ceri. Jumlah tanah Sarawak yang signifikan adalah lithosol, sehingga 60 peratus, dan podsol, sekitar 12 peratus, manakala tanah aluvial yang banyak terdapat di kawasan pantai dan sungai. 12 peratus tanah Sarawak diliputi oleh hutan paya gambut.

Terdapat tiga taman negara, Di antaranya ialah Niah dengan gua-gua eponim, ekosistem yang sangat maju di sekitar Bukit Lambir, dan Tapak Warisan Dunia Gunung Mulu. Yang terakhir mengandungi Ruang Sarawak, salah satu ruang bawah tanah terbesar di dunia, Gua Rusa, laluan gua terbesar di dunia, dan Gua Air Jernih, sistem gua terpanjang di Asia Tenggara.

• Lanskap Sarawak
•  
  Puncak di Taman Negara Gunung Mulu
•  
  Hutan Sarawak
•  
  Sebahagian dari Taman Negara Bako
•  
  Pemandangan Laut China Selatan dari Sarawak

Biodiversiti

Sarawak mengandungi hutan hujan tropika yang besar dengan spesies tumbuhan yang pelbagai, malah ada sebahagian besar daripada hutan ini yang dikaji untuk tujuan perubatan. Hutan bakau dan nipah yang menggarisi muara-muara terdiri daripada 2% daripada kawasan hutannya, hutan paya gambut di sepanjang bahagian lain di sepanjang pantai meliputi 16%, hutan Kerangas meliputi 5% dan hutan Dipterocarpaceae meliputi kebanyakan kawasan pergunungan. Pokok-pokok utama yang terdapat di hutan muara termasuk bako dan nibong, sementara hutan paya gambut termasuk ramin (Gonystylus bancanus), meranti (Shorea), dan medang jongkong (Dactylocladus stenostachys).

 

Spesies haiwan juga sangat bervariasi, dengan 185 spesies mamalia, 530 spesies burung, 166 spesies ular, 104 spesies cicak, dan 113 spesies amfibia, di mana 19 peratus daripada mamalia, 6 peratus daripada burung, 20 peratus ular dan 32 peratus cicak adalah endemik. Spesies ini sebahagian besarnya ditemui di Kawasan Perlindungan Menyeluruh. Terdapat lebih daripada 2,000 spesies pokok di Sarawak. Tumbuhan lain termasuk 1,000 spesis orkid, 757 spesis pakis, dan 260 spesis sawit. Negeri ini adalah habitat haiwan yang terancam, termasuk gajah pigmi borneo, kera bekantan (monyet belanda), orang utan dan badak Sumatera.

Pusat Hidupan Liar Matang, Rizab Semula Jadi Semenggoh dan Tempat Perlindungan Hidupan Liar Lanjak Entimau terkenal kerana program perlindungan orang utan mereka. Taman Negara Talang - Satang terkenal dengan inisiatif pemuliharaan penyu. Aktiviti pemerhatian burung adalah aktiviti umum di pelbagai taman negara seperti Taman Negara Gunung Mulu, Taman Negara Lambir Hills, dan Taman Negara Similajau. Miri - Taman Negara Sibuti terkenal dengan terumbu karangnya dan Taman Negara Gunung Gading terkenal kerana bunga Rafflesia. Taman Negara Bako, taman negara tertua di Sarawak, terkenal dengan 275 kera bekantan, dan Taman Periuk Padawan untuk pelbagai tanaman periuk kera karnivor.

Pada tahun 1854, Alfred Russel Wallace melawat Sarawak. Setahun kemudian, beliau merumuskan "Undang-undang Sarawak" yang menggambarkan penggubalan teori evolusi beliau (dan Darwin) melalui pemilihan semula jadi tiga tahun kemudian.

Kerajaan negeri Sarawak melaksanakan beberapa undang-undang untuk melindungi hutan dan membahayakan spesies hidupan liar. Beberapa spesies yang dilindungi ialah orangutan, penyu laut hijau, lemur terbang Sunda, dan tanduk enggang. Di bawah Ordinan Perlindungan Hidupan Liar 1998, orang asli Sarawak diberi keizinan untuk memburu pelbagai jenis haiwan liar yang terhad di dalam hutan tetapi tidak mempunyai lebih daripada 5 kilogram (11 lb) daging. Jabatan Hutan Sarawak ditubuhkan pada tahun 1919 untuk memelihara sumber hutan di negeri ini. Berikutan kritikan antarabangsa mengenai industri pembalakan di Sarawak, kerajaan negeri memutuskan untuk memansuhkan Jabatan Hutan Sarawak dan mewujudkan Perbadanan Perhutanan Sarawak pada tahun 1995. Pusat Biodiversiti Sarawak ditubuhkan pada tahun 1997 untuk pemuliharaan, perlindungan, dan pembangunan biodiversiti lestari di negeri ini.

Isu pemuliharaan

 

Hutan hujan Sarawak terutamanya diancam oleh industri pembalakan dan ladang kelapa sawit. Isu hak asasi manusia Penan dan penebangan hutan di Sarawak menjadi isu alam sekitar antarabangsa apabila aktivis Switzerland Bruno Manser melawat Sarawak secara teratur antara tahun 1984 dan 2000. Penebangan hutan telah menjejaskan kehidupan puak-puak pribumi, terutamanya Penan, yang mata pencariannya sangat bergantung kepada hasil hutan. Ini menyebabkan beberapa sekatan oleh puak-puak pribumi pada tahun 1980-an dan 1990-an terhadap syarikat pembalakan yang menceroboh tanah mereka.

Terdapat juga kes-kes di mana tanah Hak Adat Orang Asli (NCR) diberikan kepada syarikat-syarikat perkayuan dan perladangan tanpa kebenaran penduduk tempatan. Orang asli telah menggunakan cara yang sah untuk mengembalikan semula NCR mereka. Pada tahun 2001, Mahkamah Tinggi Sarawak mengembalikan sepenuhnya tanah NCR yang dituntut oleh orang-orang Rumah Nor, tetapi ini dibatalkan sebahagiannya pada tahun 2005. Walau bagaimanapun, kes ini dijadikan preseden yang menyebabkan lebih banyak NCR ditegakkan oleh Mahkamah Tinggi dalam tahun-tahun berikutnya.

Dasar empangan mega Sarawak, seperti Empangan Bakun dan projek Empangan Murum, telah menenggelamkan ribuan hektar hutan dan memaksa beribu-ribu orang orang asli berpindah. Sejak 2013, projek Empangan Baram yang dicadangkan ditangguhkan berikutan protes berterusan dari suku kaum tempatan. Sejak 2014, kerajaan Sarawak di bawah ketua menteri Adenan Satem mula mengambil tindakan terhadap pembalakan haram di negeri ini dan mempelbagaikan ekonomi negeri itu. Melalui tahun 2016 lebih daripada 2 juta ekar hutan, kebanyakannya di habitat orangutan, telah diisytiharkan sebagai kawasan perlindungan.

Terdapat percanggahan maklumat mengenai kadar pembasmian hutan Sarawak: bekas ketua menteri Abdul Taib Mahmud mengumumkan bahawa kawasan hutan menurun dari 70% hingga 48% antara 2011 dan 2012, Jabatan Hutan Sarawak dan Kementerian Perancangan Sumber dan Alam Sekitar kedua-duanya berpendapat bahawa ia kekal pada 80% pada 2012, dan Wetlands International melaporkan bahawa ia jatuh sebanyak 10% antara tahun 2005 dan 2010, 3.5 kali lebih cepat daripada yang lain di Asia.

 

Secara bersejarah, ekonomi Sarawak tidak berubah semasa pemerintahan tiga Rajah putih terdahulu. Selepas pembentukan Malaysia, kadar pertumbuhan KDNK Sarawak telah meningkat berikutan peningkatan pengeluaran petroleum dan kenaikan harga petroleum global. Bagaimanapun, ekonomi negara kurang kepelbagaian dan masih banyak bergantung kepada eksport komoditi utama berbanding Malaysia secara keseluruhan. KDNK per kapita di Sarawak lebih rendah daripada purata kebangsaan dari 1970 hingga 1990. Sehingga 2021, jurang pendapatan bandar-luar bandar, kadar kemiskinan penduduk yang tinggi, dan krisis inflasi barangan asas pengguna kekal menjadi masalah utama di Sarawak.

Di Sarawak banyak terdapat sumber asli, dan industri utama seperti perlombongan, pertanian, dan perhutanan menyumbang 32.8% daripada ekonomi pada tahun 2013. Ia juga mengkhusus dalam pembuatan makanan dan minuman, produk berasaskan kayu dan rotan, produk logam asas, dan petrokimia, serta kargo dan perkhidmatan udara dan pelancongan. Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) negeri meningkat sebanyak 5.0% setahun dari 2000 hingga 2009, Tetapi menjadi semakin tidak menentu, dari -2.0% pada 2009 kepada 15% pada tahun 2021. Sarawak menyumbangkan 14.2% daripada KDNK Malaysia dalam sembilan tahun menjelang 2013, menjadikannya penyumbang ketiga terbesar selepas Selangor dan Kuala Lumpur. Dari tahun 2015 hingga 2021, industri minyak dan gas menyumbang 56.8% hasil kerajaan Sarawak. Ia menarik pelaburan asing sebanyak RM 80 bilion (AS$ 17.28 bilion), dengan 95% menuju ke Koridor Tenaga Diperbaharui Sarawak (SCORE), koridor ekonomi kedua terbesar di Malaysia.

Ekonomi berorientasikan eksport didominasi oleh gas asli cecair (LNG), yang menyumbang lebih separuh daripada jumlah eksport. Petroleum mentah menyumbang 20.7%, manakala minyak sawit, sawlog, dan kayu gergajian mengumpul 12% secara kolektif. Kerajaan menerima royalti 15% daripada Petronas menerusi penerokaan minyak di perairan wilayahnya. Sebahagian besar deposit minyak dan gas terletak di luar pantai sebelah Bintulu dan Miri di lembah Balingian, lembangan Baram, dan sekitar Luconia Shoals.

Sarawak adalah salah satu daripada pengeksport kayu kayu tropika terbesar di dunia, yang membentuk 65% daripada jumlah eksport log Malaysia pada tahun 2000. Statistik Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu pada tahun 2001 menganggarkan eksport sawlog Sarawak pada purata 14,109,000 meter padu (498,300,000 cu ft) setahun antara 1996 dan 2000.

Pada tahun 1955, OCBC menjadi bank asing pertama yang beroperasi di Sarawak, dengan bank-bank luar negara yang lain berikutan tuntutan. Lain-lain syarikat terkenal di Sarawak termasuk: Cahya Mata Sarawak Berhad, Naim Holdings, dan Rimbunan Hijau.

Tenaga

 

Elektrik di Sarawak, yang dibekalkan oleh Sarawak Energy Berhad (SEB) milik negeri, didatangkan terutamanya dari loji janakuasa arang batu tradisional dan stesen janakuasa menggunakan LNG, Tetapi sumber dan hidroelektrik yang berasaskan diesel juga digunakan. Terdapat 3 empangan hidroelektrik setakat 2015 di Batang Ai, Bakun, dan Murum, dengan beberapa orang yang sedang dipertimbangkan. Pada awal 2016, SEB menandatangani perjanjian eksport tenaga pertama Malaysia untuk membekalkan elektrik ke kejiranan Kalimantan Barat di Indonesia.

Pada tahun 2008, SCORE telah ditubuhkan sebagai satu rangka kerja untuk membangunkan sektor tenaga di negeri ini, terutamanya Empangan Murum, Baram, dan Baleh serta loji kuasa berpusat berasaskan arang batu, dan 10 industri keutamaan tinggi hingga 2030. Lembaga Pembangunan Koridor Serantau adalah agensi kerajaan yang bertanggungjawab untuk mengurus SCORE. Seluruh kawasan tengah Sarawak dilindungi di bawah SCORE, termasuk kawasan seperti Samalaju (berhampiran Bintulu), Tanjung Manis, dan Mukah. Samalaju akan dibangunkan sebagai taman perindustrian, dengan Tanjung Manis sebagai hab makanan halal, dan Mukah sebagai pusat pentadbiran untuk SCORE dengan tumpuan kepada penyelidikan dan pembangunan berasaskan sumber.

Pelancongan

 

Pelancongan memainkan peranan penting dalam ekonomi negara, menyumbang 13.5% daripada KDNK negeri Sarawak pada tahun 2021. Pelancong asing ke Sarawak kebanyakannya dari Brunei, Indonesia, Filipina, Singapura, Hong Kong, Taiwan, Australia, China, dan Belgium. Sejumlah organisasi, baik negeri dan swasta, terlibat dalam promosi pelancongan di Sarawak: Lembaga Pelancongan Sarawak adalah badan negeri yang bertanggungjawab untuk promosi pelancongan di negeri ini, pelbagai kumpulan pelancongan persendirian bersatu di bawah Persekutuan Pelancongan Sarawak, dan Biro Konvensyen Sarawak bertanggungjawab untuk menarik konvensyen, persidangan, dan acara korporat yang diadakan di Pusat Konvensyen Borneo di Kuching. Badan-badan awam dan swasta di Sarawak mengadakan acara dua kali untuk menganugerahkan Anugerah Pelancongan Sarawak Hornbill, anugerah untuk pencapaian dalam pelbagai kategori, untuk mengiktiraf perniagaan dan individu untuk usaha mereka dalam pembangunan pelancongan dalam negeri.

Festival Muzik Hutan Hujan Dunia adalah acara muzik utama di rantau ini, yang menarik lebih dari 50,000 orang setiap tahun. Acara lain yang diadakan secara rutin di Sarawak ialah Festival Filem Antarabangsa ASEAN, Festival Muzik Asia, Festival Jazz Borneo, Festival Kebudayaan Borneo, dan Festival Layang-Layang Antarabangsa Borneo. Kompleks membeli-belah utama di Sarawak termasuk The Spring, Boulevard, Pusat Hock Lee, pusat beli-belah One City di Kuching, dan Bintang Megamall, Boulevard, Imperial Mall, dan pusat membeli-belah Miri Plaza di Miri.

Pembangunan Infrastruktur di Sarawak diawasi oleh Kementerian Pembangunan Infrastruktur dan Pengangkutan, pengganti Kementerian Pembangunan Infrastruktur dan Komunikasi (MIDCom) setelah namanya diubah pada 2016. Walaupun pengawasan menteri ini, infrastruktur di Sarawak masih kurang berkembang berbanding dengan Semenanjung Malaysia.

Pada tahun 2010, 95% daripada bandaraya Sarawak dibekalkan dengan elektrik, tetapi hanya 72% kawasan luar bandar yang mempunyai elektrik. Walau bagaimanapun, ini telah meningkat kepada 97% menjelang 2021. Menurut artikel 2015, penembusan internet isi rumah di Sarawak lebih rendah daripada purata negara Malaysia, 41.2% berbanding 58.6%, dengan 58.5% penggunaan internet berada di kawasan bandar dan 29.9% di kawasan luar bandar. Sebagai perbandingan, pengambilan telekomunikasi mudah alih di Sarawak adalah setanding dengan purata kebangsaan, 93.3% berbanding purata kebangsaan 94.2%, setanding dengan negeri jiran Sabah. Infrastruktur telekomunikasi mudah alih, menara siaran khas, dibina dan diuruskan oleh Sacofa Sdn Bhd, yang menikmati monopoli di Sarawak selepas syarikat itu diberikan perjanjian eksklusif selama 20 tahun mengenai penyediaan, penyelenggaraan dan penyewaan menara di negeri ini.

Sejumlah badan yang berbeza menguruskan bekalan air bergantung kepada tanggungjawab wilayah mereka, termasuk Lembaga Air Kuching (KWB), Lembaga Air Sibu (SWB), dan LAKU Management Sdn Bhd, yang mengendalikan bekalan air di Miri, Bintulu dan Limbang masing-masing, dan Jabatan Bekalan Air Luar Bandar yang menguruskan bekalan air untuk kawasan selebihnya. Setakat 2014^{[kemas kini]}, 82% daripada kawasan luar bandar mempunyai bekalan air bersih.

Pengangkutan

 

Sama seperti banyak bekas wilayah British, Sarawak menggunakan jalan raya kembar dengan pemanduan di sebelah kiri. Sehingga 2013, Sarawak mempunyai sejumlah 32,091 kilometer jalan raya yang bersambung, dengan 18,003 kilometer laluan negara berturap, 8,313 kilometer trek kotoran, 4,352 kilometer jalan kelikir, dan 1,424 kilometer lebuh raya persekutuan berturap. Laluan utama di Sarawak ialah Lebuhraya Pan Borneo, yang beroperasi dari Sematan, Sarawak, melalui Brunei ke Tawau, Sabah. Walaupun menjadi lebuh raya utama, keadaan Pan Borneo yang buruk menyebabkan banyak kemalangan dan kematian. Kontrak bernilai 16 bilion ringgit telah diberikan kepada beberapa syarikat tempatan pada Disember 2016 untuk menambah jambatan kenderaan dan jambatan pejalan kaki, persimpangan dan tempat perlindungan bas ke lebuh raya sebagai sebahagian daripada projek multi-fasa.

Pernah ada landasan kereta api sebelum perang, tetapi akhirnya dileraikan pada tahun 1959. Projek kereta api diumumkan pada tahun 2008 untuk selaras dengan keperluan pengangkutan SCORE, tetapi kerja pembinaan belum bermula walaupun tarikh siap dijangka pada tahun 2015. Pada 2017, kerajaan Sarawak mencadangkan sistem rel ringan (Laluan Kuching) yang menghubungkan bahagian Kuching, Samarahan dan Serian dengan jangkaan siap pada awal tahun 2026. Pada masa ini, bas adalah mod pengangkutan awam utama di Sarawak dengan perkhidmatan antaranegara yang menghubungkan negeri ini dengan Sabah, Brunei, dan Malaysia Pontianak (Indonesia).

Sarawak dihubungkan oleh beberapa lapangan terbang dengan Lapangan Terbang Antarabangsa Kuching, yang terletak di barat laut Kuching, menjadi yang terbesar. Penerbangan dari Kuching adalah terutamanya ke Kuala Lumpur tetapi juga ke Johor Bahru, Pulau Pinang, Sabah, Kelantan, Singapura dan Pontianak, Indonesia. Lapangan terbang kedua di Lapangan Terbang Miri mengendalikan penerbangan terutamanya ke negara-negara Malaysia yang lain serta perkhidmatan ke Singapura. Lapangan terbang lain yang lebih kecil seperti Lapangan Terbang Sibu, Lapangan Terbang Bintulu, Lapangan Terbang Mukah, Lapangan Terbang Marudi, Lapangan Terbang Mulu, dan Lapangan Terbang Limbang menyediakan perkhidmatan domestik di Malaysia. Terdapat juga beberapa jalur udara terpencil yang berkhidmat untuk masyarakat luar bandar di negeri ini. Tiga syarikat penerbangan berkhidmat di Sarawak, Penerbangan Malaysia, Air Asia, dan MASwings yang menggunakan Lapangan Terbang Kuching sebagai hab utama mereka. Hornbill Skyways milik kerajaan negeri adalah sebuah syarikat penerbangan yang sebahagian besarnya menyediakan penerbangan sewa dan perkhidmatan penerbangan swasta untuk penjawat awam.

 

Sarawak mempunyai empat pelabuhan utama yang terletak di Kuching, Sibu, Bintulu, dan Miri. Pelabuhan paling sibuk di Bintulu adalah di bawah bidang kuasa kerajaan persekutuan Malaysia dan kebanyakannya mengendalikan produk LNG dan kargo biasa. Pelabuhan yang tinggal adalah di bawah pihak berkuasa pelabuhan negeri masing-masing. Pengambilan gabungan empat pelabuhan utama adalah 61.04 juta ton berat barang (FWT) pada tahun 2013. Sarawak mempunyai 55 saluran sungai yang dilayari dengan panjang gabungan 3,300 kilometer. Selama berabad-abad sungai-sungai Sarawak menjadi alat pengangkutan utama serta laluan untuk kayu dan barang-barang pertanian lain yang bergerak di bawah air untuk dieksport di pelabuhan utama di negara ini. Pelabuhan Sibu, yang terletak sejauh 113 kilometer dari mulut sungai, merupakan hab utama di sepanjang Sungai Rajang terutamanya mengendalikan produk kayu. Walau bagaimanapun, pengeluaran pelabuhan Sibu telah berkurangan selepas bertahun-tahun selepas Pelabuhan Perindustrian Tanjung Manis (TIMP) mula beroperasi terus ke arah bawah.

Penjagaan kesihatan

 

Penjagaan kesihatan di Sarawak disediakan oleh tiga hospital kerajaan utama, Hospital Umum Sarawak, Hospital Sibu, dan Hospital Miri, dan juga beberapa hospital daerah, klinik kesihatan awam, klinik 1Malaysia, dan klinik desa. Selain hospital dan klinik milik kerajaan, terdapat beberapa hospital swasta di Sarawak seperti Pusat Pakar Perubatan Normah, Pusat Pakar Perubatan Timberland, dan Pusat Perubatan Pakar Sibu. Hospital-hospital di Sarawak biasanya menyediakan pilihan penjagaan kesihatan penuh, dari triage hingga penjagaan paliatif untuk penyakit yang teruk. Pada tahun 1994, Jabatan Kesihatan Radioterapi, Onkologi & Penjagaan Paliatif Hospital Sarawak telah mengadakan rawatan di rumah, atau penjagaan hospis, program untuk pesakit kanser. Persatuan Hospis Sarawak tidak ditubuhkan pada tahun 1998 untuk mempromosikan program ini. Berbanding dengan jumlah kemudahan perubatan lain, kesihatan mental hanya diservis oleh satu kemudahan, Hospital Sentosa. Pelbagai perkhidmatan perubatan ini telah menjadikan Sarawak destinasi pelancongan perubatan untuk pelawat dari negara jiran Brunei dan Indonesia.

Berbanding dengan kelaziman perkhidmatan kesihatan di kawasan bandar, kebanyakan kawasan pedalaman Sarawak hanya boleh diakses oleh pengangkutan sungai, yang menghadkan akses. Kawasan pedalaman yang jauh di luar kawasan klinik kesihatan, kira-kira 12 kilometer, dan tidak dapat diakses oleh tanah atau sungai yang diservis oleh perkhidmatan penerbangan terbang bulanan, yang ditubuhkan pada tahun 1973. Program promoter kesihatan desa, di mana sukarelawan disediakan dengan latihan perubatan asas, ditubuhkan pada tahun 1981 tetapi sukar untuk menyediakan bekalan perubatan ke kampung-kampung terpencil, serta kurangnya insentif, mengakibatkan penurunan program.

Banyak amalan perubatan tradisional masih digunakan oleh pelbagai komuniti di Sarawak untuk menambah amalan perubatan moden tetapi amalan ini juga merosot. Walau bagaimanapun, sejak tahun 2004, terdapat kebangkitan semula ubat tradisional di Malaysia yang membawa kepada pembentukan bahagian perubatan tradisional di dalam Kementerian Kesihatan. Program kerajaan tahun 2006 untuk mengadakan hospital bersepadu menyebabkan banyak universiti memulakan program untuk mengajar perubatan tradisional dan hospital-hospital besar, termasuk Hospital Umum Sarawak, menyediakan terapi tradisional.

Pendidikan

 

Pendidikan di Malaysia terletak di bawah dua kementerian persekutuan; Kementerian Pendidikan Malaysia bertanggungjawab untuk pendidikan rendah dan menengah, manakala Kementerian Pengajian Tinggi Malaysia mempunyai pengawasan terhadap universiti awam, politeknik dan kolej komuniti. Pendidikan awal kanak-kanak tidak dikawal secara langsung oleh Kementerian Pendidikan kerana pendidikan rendah dan menengah. Walau bagaimanapun, kementerian mengawasi pelesenan tadika swasta, bentuk utama pendidikan awal kanak-kanak, mengikut Standard Kualiti Pra Sekolah Sekolah yang dilancarkan pada tahun 2013.

Sekitar masa Persekutuan, literasi keseluruhan di Sarawak agak rendah. Pada tahun 1960, kadar celik huruf keseluruhannya adalah 25%, dengan kadar celik yang tinggi terhadap penduduk Cina, 53%, berbanding dengan penduduk pribumi yang jauh lebih rendah, hanya 17%. Menjelang tahun 2007, literasi keseluruhan pada orang dewasa berumur 15 dan ke atas telah meningkat dengan ketara kepada 92.3% dan pada tahun 2012, ini telah meningkat kepada 96%.

Terdapat 1480 sekolah di Sarawak pada tahun 2014, di mana 1271 adalah sekolah rendah, 202 sekolah menengah dan 7 sekolah menengah vokasional atau teknikal. Antaranya adalah beberapa sekolah yang bermula dari era Brooke, termasuk Sekolah St. Thomas (1848), Sekolah St Mary Kuching (1848), dan Sekolah St Joseph Kuching (1882). Selain sekolah-sekolah kerajaan, terdapat empat sekolah antarabangsa: Sekolah Tunku Putra, sekolah rendah dan menengah yang menawarkan kurikulum kebangsaan dan Cambridge, Sekolah Antarabangsa Sekolah, yang juga terbuka kepada pelajar tempatan dan menggunakan kedua-dua sistem British dan Cambridge, Kidurong International Sekolah, yang dimiliki oleh Shell dan menawarkan pendidikan rendah terutamanya kepada anak-anak pekerja tetapi kanak-kanak tempatan boleh memasuki bergantung kepada ketersediaan ruang, dan Tenby International School, yang dibuka pada tahun 2014 dan terbuka kepada kanak-kanak tempatan dan ekspatriat. Terdapat juga 14 buah sekolah menengah kebangsaan Cina di Sarawak yang mengajar dalam bahasa Cina sebagai bahasa pengantar dan bukan bahasa Inggeris atau Melayu. Sebelum ini, hanya pelajar Cina yang mendaftar di sekolah-sekolah ini, tetapi mobiliti tenaga kerja membawa kepada peningkatan jumlah pelajar kerana ibu bapa berpindah ke kawasan lain untuk bekerja. Ini pula membawa kepada peningkatan bilangan pelajar bumiputera yang mendaftar di sekolah Cina.

Sarawak ialah kediaman kepada tiga universiti awam utama – Universiti Malaysia Sarawak, Universiti Teknologi Mara di Kota Samarahan, dan Universiti Putra Malaysia – Serta Universiti Curtin, Malaysia dan Universiti Teknologi Swinburne Kampus Sarawak. Dua yang terakhir adalah kampus satelit Universiti Curtin di Perth dan Universiti Teknologi Swinburne di Melbourne, Australia.

Dengan penubuhan SCORE dan potensi bersekutu sebanyak 1.6 juta lebih banyak pekerjaan pada tahun 2030, kerajaan negeri memperuntukkan RM1 bilion dari 2016 hingga 2020 kepada Tabung Pembangunan Kemahiran untuk pendidikan vokasional. Pada tahun 2015, Petronas menyediakan biasiswa vokasional kepada 150 pelajar Sarawak yang kurang bernasib baik sebagai sebahagian daripada program Penajaan dan Latihan Institusi Vokasional, walaupun dikritik kerana kurang mewakili pelajar tempatan dalam peruntukannya yang terdahulu; syarikat itu juga memberi sokongan kepada pusat pendidikan vokasional Sarawak yang lain.

Banci tahun 2022 melaporkan jumlah penduduk 2,975,900 di Sarawak, menjadikannya negeri keempat paling ramai penduduknya. Walau bagaimanapun, populasi ini diedarkan ke kawasan yang besar sehingga menyebabkan Sarawak mempunyai kepadatan penduduk yang paling rendah di negara ini dengan hanya 20 orang setiap km2. Walaupun ia mempunyai kepadatan penduduk yang rendah, purata kadar pertumbuhan penduduk 1.8%, dari tahun 2000 hingga 2010, sangat dekat dengan purata kebangsaan 2.0%. Pada tahun 2014, 58% daripada penduduk tinggal di kawasan bandar dengan bakinya di kawasan luar bandar, tetapi dalam tempoh 10 tahun akan datang ia diramalkan bahawa populasi bandar akan meningkat kepada 65%. Setakat 2011^{[kemas kini]}, kadar kelahiran kasar di Sarawak adalah 16.3 setiap 1000 individu, kadar kematian kasar adalah 4.3 bagi setiap 1000 penduduk, dan kadar kematian bayi adalah 6.5 setiap 1000 kelahiran hidup.

Populasi bandar terdiri daripada orang Melayu, Cina, Melanau, dan sebahagian besar komuniti Iban dan Bidayuh yang berpindah dari kampung halaman mereka yang mencari pekerjaan. Dua etnik ini adalah antara lebih daripada 40 kelompok etnik di Sarawak, yang kebanyakannya masih tinggal di kawasan terpencil dan dirujuk sebagai Orang Asal. Orang Asal, dan orang Melayu, Semenanjung Malaysia, Sarawak dan Sabah disebut secara kolektif sebagai Bumiputera. Klasifikasi ini memberikan mereka keistimewaan istimewa dalam pendidikan, pekerjaan, kewangan, dan kedudukan politik.

Pendaftaran dan pengeluaran kad pengenalan nasional, dokumen yang diperlukan secara sah untuk mengakses pelbagai perkhidmatan, kepada suku-suku terpencil ini telah bermasalah selama bertahun-tahun, dan pada masa lalu bahkan telah mengakibatkan sejumlah besar orang dari kumpulan etnik Penan yang menjadi tidak berkuat kuasa secara berkesan. Dalam tahun-tahun kebelakangan ini, isu ini telah menyaksikan peningkatan progresif dengan pelaksanaan sistem seperti unit pendaftaran bergerak.

Sarawak mempunyai tenaga kerja imigran yang besar dengan seramai 180,000 pekerja asing asing berdaftar yang bekerja sebagai pekerja rumah tangga atau di ladang, pembuatan, pembinaan, perkhidmatan dan pertanian. Walau bagaimanapun, penduduk berdaftar secara sah dibayangi oleh penduduk yang besar di antara 350,000 hingga 400,000 pekerja haram.

Kumpulan etnik

 

Sarawak mempunyai enam kumpulan etnik utama, Iban, Cina, Melayu, Bidayuh, Melanau, dan Orang Ulu, serta beberapa kumpulan etnik dengan populasi yang lebih kecil tetapi masih banyak, seperti Kedayan, Jawa, Bugis, Murut, dan India. Pada tahun 2015, Bidayuh dan Iban, kedua-dua kumpulan etnik pribumi terbesar Sarawak, secara rasmi diiktiraf oleh kerajaan Malaysia sebagai terdiri daripada bangsa Dayak. Sebanyak 1,219,874 penduduk berbangsa Dayak di Sarawak, berdasarkan statistik tahun 2021, menjadikannya kumpulan etnik terbesar di negeri ini. Iban adalah, pada masa lalu, sebuah masyarakat yang memberikan perhatian khusus kepada status sosial, terutama kepada mereka yang mempamerkan kecakapan militer serta mereka yang menunjukkan kepakaran dalam pelbagai bidang seperti pertanian dan pidato. Istilah khusus digunakan untuk merujuk kepada mereka yang dipunyai oleh strata sosial tertentu, seperti raja berani (kaya dan berani), orang mayuh (orang biasa), dan ulun (hamba). Walaupun pengaruh moden, Iban masih melihat banyak ritual tradisional mereka seperti Gawai Antu (perayaan orang mati) dan Gawai Dayak (Pesta Menuai).

Walaupun kehadiran orang Cina di Sarawak bermula pada abad ke-6 ketika peniaga pertama kali datang ke negeri ini, penduduk China hari ini sebahagian besarnya terdiri daripada masyarakat yang berasal dari pendatang semasa era Brooke. Penghijrahan ini didorong oleh peluang pekerjaan di lombong-lombong emas di Bau. Orang Cina Sarawak terutamanya Buddha dan Kristian, dan bercakap banyak dialek: Kantonis, Fuzhou, Hakka, Hokkien, Teochew, dan Henghua (orang Putian). Mereka menyambut perayaan-perayaan kebudayaan utama seperti Festival Hantu Lapar dan Tahun Baru Cina seperti nenek moyang mereka lakukan. Penduduk Cina di Sarawak tidak terhad kepada mana-mana kawasan. Mereka yang menetap di Kuching begitu dekat dengan Sungai Sarawak di kawasan yang kini dikenali sebagai Chinatown. Pendatang dari Fujian, diketuai oleh Wong Nai Siong pada 1901, menetap di sepanjang Sungai Rajang dalam apa yang sekarang Sibu, manakala mereka yang tiba di Miri mencari kerja di lombong arang batu dan medan minyak.

Semasa era Brooke era, Melayu Sarawak kebanyakannya nelayan, yang membawa kepada kampung-kampung mereka tertumpu di sepanjang tebing sungai. Bagaimanapun, dengan kemunculan pembangunan bandar, ramai orang Melayu telah berhijrah untuk mencari pekerjaan di sektor awam dan swasta. Secara tradisinya, mereka terkenal dengan kraf perak dan tembaga, ukiran kayu, dan tekstil.

Melanau adalah penduduk asli Sarawak yang tinggal di kawasan terutama di sekitar kota moden Mukah, di mana mereka bekerja sebagai nelayan dan pengrajin serta pembina bot terkenal. Secara historis, Melanau mempraktikkan Animisme, kepercayaan bahawa roh-roh menghuni benda-benda di alam sekitar mereka, dan sementara ini masih diamalkan hari ini, kebanyakan Melanau telah diubah menjadi Kristian dan Islam.

Kaum Bidayuh merupakan orang Sarawak selatan, yang dirujuk oleh peneroka awal Eropah sebagai Dayak Tanah kerana mereka secara tradisinya hidup di gunung batu kapur yang curam. Mereka menyumbang 8.4 peratus daripada populasi Sarawak dan merupakan yang kedua paling ramai orang Dayak orang asli, selepas Iban. Bidayuh adalah asli bagi kawasan-kawasan yang terdiri daripada bahagian-bahagian moden di Kuching dan Samarahan. Walaupun dianggap satu orang, bahasa mereka secara serentak menghasilkan dialek yang tidak dapat difahami oleh Bidayuh dari luar kawasan terdekat, mengakibatkan Bahasa Inggeris dan Bahasa Melayu menjadi bahasa lingua franca. Seperti kebanyakan orang asli lain, majoriti Bidayuh telah ditukarkan kepada Kristian, tetapi masih tinggal di kampung-kampung yang terdiri daripada rumah panjang, dengan penambahan baruk bulat yang tersendiri di mana perhimpunan komunal diadakan.

Banyak puak yang tinggal di pedalaman Sarawak seperti Kenyah, Kayan, Lun Bawang, Kelabit, Penan, Bisaya, dan Berawan secara kolektifnya dirujuk sebagai Orang Ulu. Dalam bahasa Iban, nama ini bermaksud "Orang-orang Penghala", yang mencerminkan lokasi puak-puak ini; Kebanyakan mereka berada berhampiran dengan lembangan saliran Sungai Baram. Kedua-dua kerajinan kayu dan kesenian adalah aspek yang sangat terlihat dari kebudayaan Orang Ulu yang dicontohkan oleh rumah panjang berteduh mural, perahu kayu ukir, dan cacahan (tatu). Instrumen muzik terkenal dari Orang Ulu adalah kugiran Kayan sapeh dan Kenyah sampe' dan kugiran buluh Lun Bawang. Orang Kelabit dan Lun Bawang dikenali kerana pengeluaran beras wangi mereka. Seperti kebanyakan penduduk asli Sarawak, majoriti Orang Ulu adalah orang Kristian.

Agama

Walaupun Islam adalah agama rasmi persekutuan, Sarawak merupakan wilayah yang tidak mempunyai mana-mana agama rasmi. Walau bagaimanapun, semasa pengetua Abdul Rahman Ya'kub, Perlembagaan Sarawak telah dipinda untuk menjadikan Yang di-Pertuan Agong sebagai ketua Islam di Sarawak dan memberi kuasa kepada dewan negeri untuk menyebarkan undang-undang mengenai urusan Islam. Dengan peruntukan sedemikian, dasar Islam dapat dirumuskan di Sarawak dan penubuhan agensi negara Islam adalah mungkin. Rang Undang-undang Majlis Islam 1978 membolehkan pembentukan Mahkamah Syariah di Sarawak dengan bidang kuasa ke atas hak penjagaan anak perempuan, hak asuh kanak-kanak, pertunangan, warisan, dan jenayah di negeri ini. Mahkamah Rayuan dan Mahkamah Kadi juga dibentuk.

Sarawak adalah satu-satunya wilayah Borneo di Malaysia di mana orang Kristian mengalahkan umat Islam. Mubaligh Kristian terawal di Sarawak adalah Mazhab Gereja England (Anglikan) pada tahun 1848, diikuti oleh Roman Katolik beberapa tahun kemudian, dan Methodis pada 1903. Penginjilan pertama berlaku di kalangan pendatang Cina sebelum menyebarkan kepada animis asli. Denominasi Kristian di Sarawak ialah Misi Evangelikal Borneo (atau Sidang Injil Borneo), dan Baptis. Orang asli seperti Iban, Bidayuh, dan Orang Ulu telah mengadopsi agama Kristian walaupun mereka menyimpan beberapa upacara keagamaan tradisional mereka. Ramai umat Islam datang dari kumpulan etnik Melayu, Melanau, dan Kayan. Agama Buddha, Taoisme, dan agama Cina kebanyakannya diamalkan oleh rakyat Cina Malaysia. Agama minor lain di Sarawak adalah Baha'i, Hinduisme, Sikhisme, dan animisme.

• Tapak keagamaan di Sarawak
•  
  Katedral St. Joseph
•  
  Masjid Negeri Sarawak Lama
•  
  Kuil Hong San Si

Bahasa

 

Bahasa Inggeris adalah bahasa rasmi Sarawak dari tahun 1963 hingga 1974 kerana bantahan dari Ketua Menteri Sarawak Pertama Stephen Kalong Ningkan untuk penggunaan bahasa Melayu di Sarawak. Pada tahun 1974 Ketua Menteri yang baru, Abdul Rahman Ya'kub mengiktiraf bahasa Melayu bersama Bahasa Inggeris sebagai bahasa rasmi Sarawak. Status baru yang diberikan kepada bahasa Melayu ini diperkuat lagi oleh standard pendidikan baru yang melancarkan kurikulum kepada bahasa Melayu. Pada tahun 1985 bahasa Inggeris hilang status bahasa rasmi, hanya tinggal bahasa Melayu. Walaupun dasar rasmi, ahli-ahli pembangkang Sarawak berhujah bahawa bahasa Inggeris kekal sebagai bahasa rasmi de facto di Sarawak. Bahasa Inggeris masih dituturkan di mahkamah undang-undang, dan dewan perundangan negeri. Pada tahun 2015, Ketua Menteri Adenan Satem mengumumkan bahawa bahasa Inggeris akan dikembalikan semula sebagai bahasa rasmi.

Walaupun dialek Melayu rasmi Bahasa Malaysia dituturkan oleh pentadbiran kerajaan, ia jarang digunakan dalam perbualan bahasa. Dialek tempatan Bahasa Sarawak menguasai bahasa vernakular. Bahasa Sarawak adalah bahasa yang paling lazim bagi orang-orang Melayu Sarawak dan puak-puak pribumi yang lain. Bahasa Iban adalah bahasa ibunda yang paling banyak digunakan, dituturkan dalam pelbagai bentuk dialek oleh 60 peratus penduduk Sarawak sebagai bahasa pertama. Bahasa Bidayuh, dengan enam dialek utama, dituturkan oleh 10 peratus penduduk. Orang Ulu mempunyai kira-kira 30 dialek bahasa yang berbeza. Walaupun etnik Cina berasal dari pelbagai latar belakang dan bercakap banyak dialek berbeza seperti Hokkien, Hakka, Fuzhou, dan Teochew, mereka juga bercakap dalam Bahasa Mandarin.

 

 

 

Lokasi dan sejarah Sarawak telah menghasilkan kepelbagaian etnik, budaya dan bahasa yang luas. Antara penduduk asli Sarawak, pengaruh luar telah membawa banyak perubahan dari masa ke masa. Kebudayaan suku Iban di Sarawak berpusat pada konsep pahlawan dan keupayaan memenggal kepala dari suku-suku lain dalam pertempuran. Amalan yang terpusat kepada orang Iban ini diharamkan di bawah pemerintahan James Brooke dan akhirnya memudar walaupun peringatan amalan masih dilihat di beberapa rumah panjang. Dua orang suku bangsa lain di Sarawak Highlands, Kelabit dan Lun Bawang, telah melihat perubahan mendasar kepada identiti etnik mereka sebagai hasil langsung dari penukaran mereka kepada agama Kristian. Satu perubahan besar ialah peralihan di titik fokus interaksi sosial mereka dari rumah panjang tradisional ke gereja tempatan. Kesetiaan agama mereka juga membantu membentuk pandangan dunia mereka di luar kampung mereka, terutamanya sebagai tindak balas kepada perubahan. Bagi kaum Penan, salah satu puak terakhir yang masih mengamalkan gaya hidup nomad di dalam hutan, pengaruh luar, terutamanya pendidikan, menyebabkan penurunan yang ketara dalam penduduk yang mengamalkan gaya hidup nomad. Orang lain menetap setelah berinteraksi dengan anggota suku kaum yang berbeza, seperti Orang Ulu. Hasil langsung dari kepelbagaian ini dalam budaya, yang dibuktikan oleh dasar toleransi kepada semua kaum, adalah peningkatan jumlah suku bangsa yang berkahwin bukan sahaja suku kaum lain di Sarawak, tetapi juga kepada orang Cina, orang Melayu serta warganegara keturunan Eropah atau Amerika.

Suku-suku pribumi Sarawak secara tradisional menggunakan pidato untuk meneruskan budaya mereka dari satu generasi ke generasi seterusnya; contoh-contoh amalan tradisional termasuk tarian Ngajat Iban, Renong (penyataan suara vokal Iban), Ensera (naratif lisan Iban), dan cerita bercerita epik oleh Kayan dan Kenyah.

Pada tahun-tahun sebelum persekutuan, kerajaan penjajah mengakui bahawa pendidikan Inggeris dan budaya pribumi mempengaruhi generasi baru guru Iban. Oleh itu, pada 15 September 1958, Biro Kesusasteraan Borneo dirasmikan dengan piagam untuk memupuk dan menggalakkan literatur tempatan sambil menyokong kerajaan dalam pembebasan dokumentasinya, khususnya dalam manuskrip teknikal dan instruksional yang akan diedarkan kepada penduduk asli Sarawak Dan Sabah. Selain bahasa asli, dokumen juga akan diterbitkan dalam bahasa Inggeris, Cina dan Melayu. Pada tahun 1977, biro itu berada di bawah kuasa agensi perancangan dan pembangunan bahasa persekutuan, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP), yang menganjurkan penerbitan hanya dalam bahasa Melayu akhirnya menyebabkan terkuburnya sastera pribumi.

Ia adalah beberapa dekad sebelum media cetak mula muncul di Sarawak. Warta Sarawak, yang diterbitkan oleh kerajaan Brooke, mencatatkan pelbagai berita berkaitan dengan ekonomi, pertanian, antropologi, arkeologi, mula beredar pada tahun 1870 dan terus dalam zaman moden. Walau bagaimanapun, dalam dekad yang berikut persekutuan, undang-undang yang ketat dan sambungan kepada perniagaan bermakna bahawa media adalah sebahagian besar syarikat milik negara. Salah satu penerbitan teks paling awal di Borneo, Hikayat Panglima Nikosa pertama kali dicetak di Kuching, pada 1876.

Terdapat beberapa muzium di Sarawak yang mengekalkan dan mengekalkan artifak-artifak budaya Sarawak. Di kaki Gunung Santubong, Kuching, adalah Kampung Budaya Sarawak, sebuah "muzium hidup" yang mempamerkan pelbagai kumpulan etnik yang menjalankan aktiviti tradisional di rumah masing-masing tradisional. Muzium Negeri Sarawak menempatkan koleksi artifak seperti tembikar, tekstil, dan alat ukiran kayu dari pelbagai suku kaum di Sarawak, serta bahan-bahan etnografi budaya tempatan. Sapeh Orang Ulu (sejenis alat muzik petik) adalah alat muzik tradisional yang paling terkenal di Sarawak dan dimainkan untuk Ratu Elizabeth II semasa lawatan rasmi beliau ke Sarawak pada tahun 1972.

Rakyat Sarawak mengamati beberapa cuti dan perayaan sepanjang tahun. Selain sambutan Hari Merdeka kebangsaan dan Hari Malaysia, negeri ini juga meraikan Hari Kerajaan Sarawak pada 22 Julai dan hari keputeraan Gabenor Negeri. Kumpulan etnik juga meraikan perayaan mereka sendiri. Tradisi rumah terbuka membolehkan kumpulan etnik lain untuk menyertai perayaan. Sarawak adalah satu-satunya negeri di Malaysia untuk mengisytiharkan perayaan Gawai Dayak sebagai cuti umum.

Masakan terkenal di Sarawak termasuk  laksa Sarawak, mi kolo, dan ayam pansuh. Negeri ini juga terkenal dengan kek lapis Sarawak.

Sarawak menghantar pasukan sendiri untuk mengambil bahagian dalam Sukan Komanwel dan Empayar British 1958 dan 1962, dan Sukan Asia 1962; Selepas 1963, rakyat Sarawak bertanding sebagai sebahagian daripada pasukan Malaysia. Sarawak menganjurkan Sukan Malaysia (SUKMA) pada tahun 1990 dan 2016, dan juara keseluruhan dalam pertandingan SUKMA tahun 1990, 1992, dan 1994. Sarawak menjadi juara keseluruhan selama 11 tahun berturut-turut di Sukan Para Malaysia sejak tahun 1994.