Buah Keras: Spesies tumbuhan

Kemiri Buah keras
Dedaun, bunga dan kekeras buah pokok kemiri
Pengelasan saintifik
Alam:	Tumbuhan
Divisi:	Magnoliophyta
Kelas:	Magnoliopsida
Order:	Malpighiales
Keluarga:	Euphorbiaceae
Genus:	Aleurites
Spesies:	A. moluccana
Nama binomial
Aleurites moluccana (L.) Willd., 1805

Taburan aslinya tidak dapat ditentukan dengan tepat kerana pokok ini awal-awal lagi telah disebarkan oleh manusia. Pokok ini kini ditemukan secara meluas di kawasan-kawasan tropika Dunia Baru dan Dunia Lama. Tumbuhan ini tersebar sejauh kepulauan Pasifik melalui perkenalan orang-orang Austronesia yang berlayar ke pulau-pulau ini.

Nama kemiri didapati di Sumatera dan Semenanjung Malaysia merupakan turunan akar Proto-Austronesia *kamiri yang turut sewarisan dalam bahasa-bahasa serumpun termasuk:

Nama buah keras pula didapati dalam dialek dituturkan di Kepulauan Riau serta terserap di Sumatera Barat (melalui buah kareh dalam bahasa Minangkabau) dan pulau Nias.

 

 

Pokok kemiri tumbuh sederhana sehingga boleh mencapai setinggi 40 meter dengan dahan-dahan yang merampak. Daun-daunnya sederhana dan berbentuk telur ringkas, dengan tiga lobus (kekadang lima, tetapi jarang) dan hujung yang tajam. Panjangnya 10-25 sentimeter dengan lebar 5-12 sm dengan warna yang hijau pucat. Keseluruhan daun muda dan ranting dilitupi bulu-bulu halus.

Buah yang dihasilkan dari pokok kemiri berupa suatu buah kekeras bulat, dengan diameter sebanyak 4-6 sentimeter; rasa dan tekstur buah kemiri lebih kurang sama dengan kacang macadamia (rasanya lebih "kasar"). Bijinya mempunyai kulit yang keras dengan isirong lembut dan kaya berminyak; sebanyak 60–66% minyak dapat diperoleh dari isirong sebiji kekeras ini.

Makanan

Ia sedikit beracun ketika mentah, dan sering dipergunakan dalam masakan serata kepulauan Melayu Nusantara. Isi kekeras dapat dijadikan pembuka selera, ditumbuk bersama sambal belacan mahupun dimasak dalam kari. Di Pulau Jawa, buah keras digunakan untuk membuat kuah yang pekat dan dimakan bersama-sama sayur dan nasi.

Di Hawaii, buah keras juga dipanggang dan dicampurkan dengan pes bergaram untuk menjadi perasa yang dikenali sebagai inamona. Inamona ialah ramuan utama dalam poke, makanan tradisional Hawaii. Pokok ini juga merupakan pokok rasmi Hawaii.

Perubatan

Banyak bahagian buah kemiri telah digunakan sebagai ubat tradisional di kebanyakan kawasan yang ia merupakan pokok asli. Minyaknya merupakan perengsa dan pencahar, dan kekadangnya digunakan seperti minyak jarak. Ia juga dipergunakan sebagai peransang rambut atau penambah kepada sistem-sistem rawatan rambut. Isirungnya boleh digunakan sebagai ubat julap manakala di Jepun, kulit batangnya telah dipergunakan untuk merawat tumor.

Di Sumatera, biji-bijinya ditumbuk lalu dibakar dengan arang untuk disapu pada bahagian pusat badan supaya dapat merawat cirit-birit manakala di Pulau Jawa pula, kulit batangnya dipergunakan untuk merawat cirit-birit dan disenteri. Isirung yang dijadikan pulpa atau daun-daun yang direbus digunakan di Malaysia sebagai tuam untuk merawat sakit kepala, demam, ulser, sendi bengkak, dan gonorea. Seduhan kulit kayu diminum untuk merawat sakit disenteri.

Kegunaan lain

Kandungan minyak dalam isirong buah kemiri banyak dimanfaatkan sejak dahulukala: masyarakat di Tonga menggunakan buah keras (tuitui) masak yang ditumbuk lumat (tukilamulamu) dan dipergunakan sebagai sabun atau syampu. Masyarakat Hawaii menggunakan biji-biji kemiri (kukui) pada batang pelepah kelapa yang dibakar sebagai jamung sehingga boleh dijadikan sukat mengukur masa - setiap biji buah keras dibakar habis setiap lebih kurang 15 minit; masyarakat Sulawesi Selatan turut mempunyai kegunaan sama.

Masyarakat orang Dusun di Sabah, pulau Borneo menggunakan buah kemiri sebagai bahan membuat cacahan.

Minyak buah keras atau kemiri dicatatkan sebagai antara minyak pelarut yang digunakan dalam mendapatkan warna daripada bahan semulajadi untuk tujuan mewarnakan kain. Sehingga hari inipun, pokok-pokok kemiri giat ditanam mendapatkan minyak yang boleh diusahakan dalam pembuatan cat, lilin dan varnis. Setiap pokok boleh menghasilkan 30–80 kilogram buah keras, dengan buah keras menghasilkan 15 - 20% minyak dari segi berat. Kebanyakan minyak digunakan dalam negeri dan tidak didagangkan di pasaran antarabangsa.

Di Hawaii, Pokok Buah Keras ialah lambang kesedaran, perlindungan dan keamanan. Pokok ini dianggap sebagai bentuk tubuh Kamapua'a, dewa babi. Salah satu legenda menceritakan tentang seorang wanita yang walaupun mencuba dengan sedaya upayanya untuk menyenangkan hati suami, selalu dipukul olehnya. Akhirnya, suami wanita itu membunuh dan mengebumikannya di bawah sebatang pokok buah keras. Sebagai seorang wanita yang baik hati dan adil, beliau diberikan hidup baru, sedangkan suaminya akhirnya dibunuh.

• Profil spesies di Sistem Maklumat Biokepelbagaian Malaysia
• Laman Fakta Risiko Ekosistem Kepulauan Pasifik
• Laman web Minyak-minyak Aloha — sebuah syarikat Hawaii yang menghasilkan keluaran-keluaran buah keras dan kacang macadamia dan yang memberikan banyak maklumat tentang kedua-dua bahan makanan ini dalam laman webnya
• Gambar Pokok Buah Keras