ဝင်ဂကောံသင်ဗလိုက် ခရေတ်ယာန်မန်

ပ္ဍဲဂိတုသေတ်တေန်ပါ ၁၉ (သၞာံ ၁၈၁၁)ဂှ် နူကဵု ဂကောံဇၞော် အမေရိကာန် ကမ္မရှေန် ပတန်သာသနာ ပ္ဍဲဍုင်သအာင် (American Board of Commissioners for Foreign Missions) ခပတိုန် ယုဒသန် (Adoniram Judson) နဒဒှ် ညးမပတန်သာသနာ ပ္ဍဲရးဗမံက်ရ၊၊ ခြာဟွံလအ်ဂှ် ယုဒသန် ဖျေဟ်ဒၞာဲ ဒက်ပ္တန်အိန်ထံင် ကု Ann Hasseltine ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၅ သၞာံ ၁၈၁၂၊၊ ပ္ဍဲဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၉ ဂှ် ညး ကေုာံ သမ္ဘာညး စတိုန်ဂၠုင် သွက်ဂွံတိတ်တရဴ ပတန်သာသနာ၊၊ ဂိတုဂျောန် ၁၇ သၞာံ ၁၈၁၂ ဂှ် ညးတအ် စိုပ် ကာလ်ကာတ္တာ ဍုင်အိန္ဒိယ၊၊ ဆဂး ညးဒေသတအ်ကီု သီုကဵု သၟိင်တၠဗြိတိန်တအ် ဟွံဒးဂၞပ် ဟွံမဲပၟိက် ဨဝံဂလိအမေရိကာန် ပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒိယတုဲ သၞာံဂတဂှ် ညးတအ် တိတ်အာ ဍုင်ဗၟာ စိုပ်ဍုင်လ္ဂုင် ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာင် ၁၃ သၞာံ ၁၈၁၃ ဂှ်ရ၊၊ ယုဒသန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မစိုန်သကီု လတူအရေဝ်ဘာသာတုဲ ဒှ်မၞိဟ် မလေပ် အရေဝ်လေတ္တေန်၊ ဂရိတ်၊ ဟေဗြေဝ်တုဲ ညးစိုပ်ဍုင်ဗၟာဂှ် ညးစလ္ၚတ် အရေဝ်ဗၟာရ၊၊ တၞဟ်န ညးဂမၠိုင်ဂွံတီ ဒဒှ်ရ ညးဂှ် အစာဓရ်မွဲတုဲ ညးဗိုက်လတက် သ္ၚာ ဗီုလကျာ်မွဲရ၊၊ ဆဂး ဗွဲကြဴ ညးတီကေတ် ဒဒှ်ရ မလတက်သ္ၚာဂှ် ဟွံထေက်တန်တုဲ ပဟွံခိုဟ်တုဲ စၞးဂှ် ညးလတက်ယာတ်ဗုရ၊၊ လအ်ညိဂှ် ညးတီကေတ် ဒဒှ်ရ မၞိဟ်တအ် ဟွံစွံအာရီု လတူဗွိုက်လတက်တုဲ ညးကလေင်လတက် အတိုင်ဗီုတြေံပၠန်ရ၊၊

 

သၞာံ ၁၈၁၉ ဂှ် ညးသြိုင်ဇြပ် သွက်ဂွံဟီုတွဟ် ပရူသာသနာခရေတ်ရ၊၊ မၞိဟ်စိုတ်မလုပ်စ အောန်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊ ဆမၞိဟ် မွဲၜါတၠဟေင် ကၠုင်သၟာန်ဇာန်စ ပရူဓရ် နွံညိညရ၊၊ ကြပ်ပေင်မွဲဂိတုဂှ် မၞိဟ်သၟတ် သၟာဖျေဟ်ဆုမွဲတၠ အာယုက် ၃၅ မၞုံယၟု နာဲနဝ် စိုပ်ကၠုင်တုဲ သၟာန်စ ပရူတဝှ်ဍောင်ဓရ် ကေုာံ ပရူကျာ်ဂမျိုင်ရ၊၊ နာဲနဝ်ဂှ် နူကိုပ်ကၠာ ဒှ်သၟာတမ္ၚာမွဲတုဲ ဗွဲကြဴ ကၠောန်ကမၠောန် ဖျေဟ်ဆုရ၊၊ ရံင်နကဵုခေတ်မ္ဂး ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဟိုတ်နူကမ္မဏဳဆု အင်္ဂလိက် မပ္တိတ်ဆုကၠ နူဍုင်မန်ဗၟာတုဲ ကမၠောန်ဖျေဟ်ဆုဂှ် ကလိဂွံသြန် ဂၠိုင်နူ ကမၠောန်တမ္ၚာ ဟီုဂွံရ၊၊ မၞိဟ်သၟတ် နာဲနဝ်ဂှ် စိုတ်လုပ်စတုဲ ကၠုင်သၟာန်ဇာန်ဒၟံင် ပရူကျာ်ဂမျိုင် ကြပ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲရ၊၊ ဂိတုမေ ၜိုတ်လဒေါဝ်ဂှ် နာဲနဝ် စိုတ်လုပ်စ ဒုင်ကေတ် ဓဝ်ပတှ်ေ လတူ နာဲယေသှုခရေတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂိတုဂျောန် ၆ ဂှ် နာဲနဝ် ချူလိက် ဒဒှ်ရ ညးတေအ် ပတှ်ေကေတ် လတူနာဲယေသှုခရေတ်တုဲ မိက်ဂွံ ဒုင်မ္ၚဵုၜာတ္တိဇာံ ရ၊၊ နာဲနဝ်ဂှ် ဒှ်ဂကူမန်မွဲရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန် မဒးဒုင်သီလဝ်ကဵု သၟိင်ဗၟာ ဂွံဆ ၆၂ သၞာံညိကွေဟ်တုဲ မၞိဟ်ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ၜိုန်ရ စထုဲအာကဵုဗၟာကီုလေဝ် မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တအ်ဂှ် ဟီုဒၟံင် အရေဝ်မန်ဖိုဟ်ရ၊၊ နာဲနဝ်ဂှ် ဒှ်ဇာတိကွာန်(လှိုင်ဘောလယ်)ရ၊၊ ကွာန်လှိုင်ဘောလယ်ဂှ် နွံဇိုင်ကြုင်မခ (မြစ်မခ)၊၊ အခိင်လၟုဟ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲရးဇၞော်လ္ဂုင်၊ ပွိုင်ဍုင်(တိုက်ကြီး)၊၊ ရံင်နကဵု ပရေင်စိုတ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗွဲတၟေင် အကြာဂကူမန်တအ်ဂှ် ကုမၞိဟ်မကၠောန် ကမၠောန်တမ္ၚာတအ်ဂှ် ညာတ်ကေတ် ကမၠောန်ဂယိုင်လမျီုဟွံခိုဟ် (ဝါ) ဟွံဒှ် သမာအဇဳဝတုဲ ဒးဒုင်ဆက်ဆောံ မွဲဗီု မွဲပြကာရ၊၊ ပ္ဍဲကဵု တဝဟ် ဘာသာခရေတ်ဂှ် အလဵုဇကု နာဲယေသှုခရေတ် ဗတောန်ဖျေန် ညံင်ဂွံဂြာတ်က ဒၞာဲမဂွံကဂၠိုင်ရ၊၊ တုဲပၠန် ကမၠောန်တမ္ၚာဂှ်လေဝ် ဟွံစၟတ်သမ္တီလဝ် ကမၠောန်ဂယိုင်လမျီုဟွံခိုဟ် တုဲပၠန် ကုကောန်ဒုဟ်တအ်ဂှ် ယဝ်ရ စွံဓရ်ပတှ်ေ လတူကျာ်ဂမျိုင်မ္ဂး ကလိဂွံ ဟံင်ပြာ် နူကျာ်ဂမျိုင်တုဲ ဇၟာပ်ကောန်မၞိဟ်ဂှ် ဆက်ဆောံ နကဵုကဆံင်တုပ်၊ အရာတအ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မစပံက်ကဵုဂၠံင် မကဵုလျး ကုနာဲနဝ် ညံင်စိုတ်ဂွံလုပ်စ ပ္ဍဲသာသနာခရေတ်ယာန် ဒှ်မာန်ရ၊၊

ယုဒသန် ကၠာဲစၠောအ် သၠပတ် ခရေတ်ဝင်မာတ်သာဲ နကဵုဘာသာဗၟာ တုဲဒှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၇၊ တက်ပ္တိတ် လိက်ဂၠံင်တရဴ ဨဝံဂလိ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၈ တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၈၂၂ ဂှ် ကလိဂွံ ညးမဒုင်ကေတ်ဓရ်ပတှ်ေ လတူသာသနာခရေတ် သီုဖအိုတ် ၁၈ တၠရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၂၀ ဂှ် ယုဒသန် ဂွံဆဵု ကုဨကရာဇ်ဗၟာ ဘကြီးတော် သွက်ဂွံ ဂရင်ဗ္တီ ညံင်ကလိဂွံ အခေါင်တွဟ်ဓရ် အာကၠုင် ဗွဲမသၠးပွး ကေုာံ ညံင်ဂွံပလီုကဵု သၞောဝ်ဍုင် ဒုဟ်ဂမ္စိုတ် ကုညးမပြံင်လှာဲဘာသာတအ်ရ၊၊ ဆဂး ကာလ ညးအာဆဵု ကုဨကရာဇ် ဘကြီးတော်ဂှ် ဗီုညးတအ် မအာတ်မိက်ဂှ် ဟွံကလိဂွံ၊ ဨကရာဇ်ဘကြီးတော် ဗှ်ရံင် လိက်ခရေတ်ဝင် မွဲၜါပၞောန်တုဲဂှ် ထဝေင်ကၠဟ်ထောအ် လိက်ဂှ် ဂတမုက်ညးတအ်ရ၊၊ ညးတအ် ကလေင်စဴကၠုင် ဍုင်လ္ဂုင် သွက်ဂွံဆက်ပ္တန်အာ သာသနာပၠန်ရ၊၊ ဆဂး ကုမၞိဟ် မလုပ်ဘာသာခရေတ်တအ် အတိုင်သၞောဝ်ဍုင်ဗၟာမ္ဂး ဒးအမိင်ဂစိုတ်မာန်ဒၟံင်ရ၊၊ ယုဒသန် ဒးကေတ်အခိင် ပွိုင် ၁၂ သၞာံဂှ် ကလိဂွံ မၞိဟ်မလုပ် ဘာသာခရေတ် ၁၈ တၠဓဝ်ရ၊၊

စိုပ်သၞာံ ၁၈၂၄ ပၞာန် အင်္ဂလိက်-ဗၟာ ကတဵုဒှ်တုဲ သၟိင်ဗၟာ ရပ်ကြိုင်ထောအ် ယုဒသန် ရ၊၊ ပၞာန်ဗၟာကျပၞာန်တုဲ ယုဒသန် ဂွံတိတ်ဗၠး နူထံင်ရ၊၊ ဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ် မဒှ်ဒေသဍုင်မန်တြေံဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲအင်္ဂလိက်တုဲ ပရေင်ပတန်သာသနာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ကလိဂွံ ဗွဲမဗၠးၜးတုဲ ပရေင်ဇၞော်မောဝ်လေဝ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ၊၊ ဗွဲတၟေင် အကြာဂကူကရေင်တအ်ဂှ် မၞိဟ်လျိုင်ပတှ်ေ လတူသာသနာခရေတ် ဂၠိုင်ကွေဟ်ဟ်ရ၊၊

သင်ဗလိုက် စိုပ် ကျာ်ခမဳ၊ မတ်မလီု

ပၞာန်အကြာအင်္ဂလိက် ကဵု ဗၟာလေဝ်တုဲ မွဲလပါ်ပၠန် ဇြပ်တဝဟ်ဓရ်လေဝ် ပ္ဍဲအခိင်ပေါဲဗတိုက် အကြာ မန်ကဵုသၟိင်ဗၟာ ပ္ဍဲအခိင် မန်တအ် လုပ်သီလ္ဂုင် သွက်ဂွံကလေင်ဒက်ပ္တန် ဍုင်မန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် လီုအာတုဲရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကောံပ္တန်သာသနာခရေတ်တအ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံပြံင်ဏာ ဒတန်ဗဟဵု ပ္ဍဲအာမ်ဟာတ် (ကျာ်ခမဳ)ရ၊၊ ဂိတုဂျူလာင် ၂ သၞာံ ၁၈၂၆ ဂှ် ယုဒသန် စိုပ်ဍုင်ကျာ်ခမဳ၊၊ ကရောမ် ယုဒသန်ဂှ် မောင်ရွှေဗေ (Maung Shwe Bay) ကဵု မောင်အင် (Maung Ing)တအ် ပါကၠုင်ကီုရ၊၊ မောင်အင်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မရီု ယုဒသန် သွက်ဂွံ သြိုင်ဘာဗတောန်လိက်တုဲ မောင်ရွှေဗေဂှ် ဒှ်မၞိဟ် ဗက်တွဟ်ဓရ် အကြာကွာန် အကြာသ္ၚိဌာန်ရ၊၊ ဘာဗတောန်လိက် ညးဗြဴ ပ္ဍဲကျာ်ခမဳဂှ် သမ္ဘာ ယုဒသန် အာန် ယုဒသန် (Ann Judson) ဒှ်မၞိဟ် မဗတောန်လိက်ဂှ် အာန်ယုဒသန် စုတိအာတုဲ စၞးဂှ် ဝဒေ (Mrs. Wade) ဆက်ဗတောန်အာလိက်ရ၊၊ စိုပ်ဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗါဂှ် ဘာဂှ် ညးပြံင်ဏာ ဇရေင်မတ်မလီုဂှ် ပ္ဍဲဘာဂှ် ကွးဘာ သီုဖအိုတ် နွံ ၁၁ တၠ၊ သီုကွးဘာ ၁၁ တၠဂှ် ပြံင်ဗက်အာ ဘာဂှ်ကီုရ၊၊

ကြဴနူ ယုဒသန် မပြံင်စိုပ် ဍုင်မတ်မလီုတုဲ ညးဂွံတီကေတ် မၞိဟ်ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်တေအ်ဂှ် ကြဴနူ ဍုင်မန် မဒးဒုင်သီကဵုဗၟာတုဲ ဂကူမန်ကဵု ဂကူဗၟာဂှ် စပြံက်နှဴရေင်သကအ်တုဲ မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်ဗၟာ ဓလီုဂွံအာကီုလေဝ် ပ္ဍဲမတ်မလီုဂှ် ဂကူမန်ရ ဂၠိုင်၊၊ တုဲပၠန် ဂကူမန် ပ္ဍဲမတ်မလီုဂှ် ဟွံဒးစိုတ် ဗၟာ၊၊ အစာဓရ် မတွဟ်ဓရ် နကဵုဘာသာဗၟာဂှ်လေဝ် ညးတအ် ဟွံဒးစိုတ်၊၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲ နာဲနူ (Nai Nu) မၞိဟ်သ္ၚိဗဒါဲဇြပ် ကၠုင်သၟာန် မိက်ဂွံတီ ပရူဓရ်သင်ခရေတ်၊၊ ဒုင်ကဵု ညးလိက်သၠပတ် ဗီုဗၟာ၊၊ နာဲနူ ဟီု ＂အဲဗှ် လိက်မန်ရဒး၊ အဲဗှ်လိက်ဗၟာ ဟွံလေပ်၊၊＂ မၞိဟ်ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီုဂှ် ယဝ်ရ မၞိဟ်မွဲမွဲ ဗှ်ကဵုညးတအ် လိက်ဗၟာ ထတ်တ်မ္ဂး ညးတအ် ကၠိုဟ်၊ အလဵုဇကုညးတအ် ဗှ်ဟွံလေပ်၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကောံဘာကျာ်တအ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကဵု မောင်ရွှေဗေ ဗှ်လိက်သၠပတ်ထတ်တ် ပ္ဍဲကဵုဇြပ်၊၊ ညံင်ရဴ မပံက်လဝ် ဘာသွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴဂှ် ညးတအ် ဆက်ပံက် ဘာသွက်ကောန်ၚာ်တြုဟ်ကီုရ၊၊

စိုပ်သၞာံ ၁၈၂၈ ဂှ် မၞိဟ် ၃၁ တၠ ဒုင်ကေတ် မ္ၚဵုဗလိုပ် ပ္ဍဲမတ်မလီုရ၊၊ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဂကူဗၟာ မၞိဟ်တြုဟ် ဒစိတ် တၠ၊ မၞိဟ်ဗြဴ ပန်တၠ၊ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ၜါတၠ ကဵု မၞိဟ်ဗြဴမန် ၜါတၠ၊ ကောန်ၚာ်ဗြဴ ဗၟာ မွဲတၠ ကဵု ကောန်ၚာ်ဗြဴမန် ထပှ်တၠ၊ မၞိဟ်တြုဟ် ယခေင် မွဲတၠ ကဵု မၞိဟ်တြုဟ်အိန္ဒိယ ပန်တၠ၊၊ ပွိုင်ၜါသၞာံဂှ် ဘာကျာ် ပ္ဍဲမတ်မလီုဂှ် သြိုင်ဂွံ ပိမ၊၊ ဘာကျာ် သွက် ဂကူမန်-ဗၟာ ဂှ်မွဲ (သြိုင် ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေန်ပါ ၂၅ သၞာံ ၁၈၂၇)၊ သွက်ဂကူအင်္ဂလိက်ဂှ် မွဲမ၊ သွက်ဂကူအိန္ဒိယဂှ် မွဲမ၊၊ ပၞောဝ်မဒုင် မ္ၚဵုဗလိုပ်တအ်ဂှ် နာဲမျာတ်ကျဝ် (Nai Myat Kyaw) ညးမဒှ် ဒေအ် သၟိင်ဇၞော်ဍုင် ခရိုင်ပဉ္စလိုင် (Koung-zay-kyun District) ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညးကလိဂွံ အာယုက်ကြပ် ၅၀၊ မဒှ် ကောန်ဇာတ် နူညးဂမၠိုင် မရှ်ေသှ်ေ၊ ဒှ်မၞိဟ် မၞုံကဵု ဂုဏ်သိက္ခာမွဲတုဲ သီုလေပ်ကၠိုဟ်ခၠင် ပ္ဍဲလိက်ပတ်ပေင်င်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ညးလုပ်ဘာသာခရေတ်တုဲ မသ ကလောကောဒေအ်ညး ဝေင်ပါဲထောအ်ညးရ၊၊ ဆဂှ် သၟးဟွံသေင်ဏီ သမ္ဘာညးလေဝ် ပြးထောအ်ညးရ၊၊ ကောညးဟီု ယဝ်ရ ညးတေအ် အခေါင်ဂစိုတ်မၞိဟ်နွံမ္ဂး ညးဂစိုတ် နာဲမျာတ်ကျဝ် ကၠာအိုတ်ရ၊၊ နာဲမျာတ်ကျဝ် ဒေါအ်ဇူ နူကမၠောန် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် သီုဖအိုတ်တုဲ ညးကၠောန်ကမၠောန် ပတန်သာသနာခရေတ်ရ၊၊ ပ္ဍဲကဵုမန်မ္ဂး ညးဂှ် ဒှ်မၞိဟ်ယိုက်ဂၠေင် ဓလေင်ပတန်သာသနာခရေတ် ကၠာအိုတ်ရ၊၊ ခြာဟွံလအ်ဂှ် တြုဟ်ဗြဴၜါ နာဲမာံဗော် ကဵု မိဖွာတဳ (Nai Mehm Boke and Hpwe Tee) ဂကူမန်ၜါ လုပ်ဘာသာခရေတ်ယာန်တုဲ ဗြဴဂှ် ဒုင်မ္ၚဵုဗလိုပ် ပ္ဍဲဂိတုဒဳဇြေန်ပါ ၇ သၞာံ ၁၈၂၈၊ တြုဟ်ဂှ် ဒုင်မ္ၚဵုဗလိုပ် ပ္ဍဲဂိတုမေ ၂၉ သၞာံ ၁၈၂၉၊၊ ပၞောဝ်ကဵု ဂကူမန် မၞိဟ်မဒုင်ကေတ် သာသနာခရေတ်တအ်ဂှ် မၞိဟ်မမာန်လိက်မန် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ် ချူဒး ဗှ်ဒး ဇန်လိက်မာန်ဂှ် နာဲမာံဗော် ဒှ်ကၠာအိုတ်ရ၊၊ နာဲမာံဗော် စလုပ်ကၠုင်ဗက်ဂှ် ညးတေအ် စကၠာဲ လိက်ဒွက်ဓမ္မခရေတ်ယာန်ဂမၠိုင်တုဲ မၞိဟ်တအ် ဂွံလ္ၚောဝ်ကျာ် ဒယှ်ေဒွက် နကဵုဘာသာမန်ရ၊၊ တုဲဂှ် ညးတေအ် ဆက်ကၠာဲ သၠပတ်သမ္မာရ၊၊

သၟတ်ဗြဴမန်ပိတၠ မိတာန်ဂေါင် (Mee Tan Goung) မိနန်န (Mee Nen Mah) မိနန်ယေ (Mee Nen Yay) (တင်စၟတ် ယၟုတအ် ဗီုမန်/ဗၟာ ဇေတ်တ်ဂှ် ဟွံတီ ရံင်ကဵု ဗီုမချူလဝ် နကဵုအင်္ဂလိက်တုဲ ဖန်ချူလဝ်) ပ္ဍဲဂိတုအဝ်ဂေတ် ၃ သၞာံ ၁၈၂၈ ဂှ်ရ၊၊ သၟတ်ဗြဴတအ်ဂှ် ဒုင်ကေတ် မ္ၚဵုဗလိုပ်တုဲ တ္ၚဲယးဂှ် ညးမဒှ်မိအံက် မိတာန်ဂေါင်တအ် ကၠုင်ဘာ နူအခိင်ဂယးပြဟ် ကၠာအစာဘာတအ် ဟွံစိုပ်ဏီတုဲ ဟိုတ်နူ မဒုင်မ္ၚဵုဗလိုပ် (ဝါ) ဟိုတ်နူမလုပ်ဘာသာခရေတ်ဂးတုဲ ဓဇက် ၜုင်တက် မိတာန်ဂေါင် နကဵုက္ဍိုင်၊ ဘပဠ မိတာန်ဂေါင် ညးအာသွံထောအ် နဒဒှ်ဍိက်ရောင်ရ၊၊ တုဲဂှ် ညးအာ ဇရေင်ဖျာတုဲ ကရေဲဟီု ဒဒှ်ရ ကောန်ဝုတ်ညး လုပ်အာ ပ္ဍဲကဵု သာသနာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊၊ တုဲဂှ် ညးအာဆဵုကဵု မိအံက် မိနန်န၊၊ မိအံက် မိနန်နလေဝ် တိတ်ကၠုင် ဘာဗတောန်လိက်တုဲ ကရေဲလက် အစာၝောအ်ဝဒေ၊ တုဲ ဗက်ထဍေင်ရပ်ကေတ် ကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဂေက်သောက်တုဲ တက်ကဵု လေအ်ရ၊၊ ကောန်ၚာ်ဗြဴ သီုပိဂှ် ဒးဒုင်ကော်ဏာ ဇရေင်သ္ၚိတုဲ ဒးဒုင်ဘပဠ ၜေဟ်လက် ကုကလောမသ ဍေဟ်တအ်ရ၊၊ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကွးဘာသၟတ်ဗြဴ ဂကူဗၟာ မွဲတၠ ကဵု ဂကူမန် ထပှ်တၠ ဒုင်ကေတ် မ္ၚဵုဗလိုပ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ပရေင်ပညာဘာလကျာ်ရ နွံ ပ္ဍဲဒေသမန်တုဲ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂှ် ဆသၟတ်တြုဟ်ဟေင် အခေါင် မတိုန်ဘာ ဗတောန်လိက် နွံရ၊၊ နူကဵု ဂကောံသင်ဗလိုက် မစိုပ်ကၠုင်တုဲ ညးပံက်လဝ် သီုဘာသွက်သၟတ်ဗြဴရ၊၊ သၟတ်ဗြဴတအ် ဂွံအခေါင် ဗတောန်လိက်၊ ဂွံအခေါင် မဂွံဒုင်ပစၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် ကောန်မၞိဟ် ကဆံင်မတုပ် ကုမၞိဟ်တြုဟ် ဟီုဂွံရ၊၊ အရာဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မပံက်ကဵုလျး ညံင်သၟတ်ဗြဴမန်တအ် ဂွံလုပ်လျိုင်ပတှ်ေ လတူသာသနာ ခရေတ် ဒှ်မာန်ရ၊၊

သၞာံဂတ(၁၈၂၉)ဂှ် ပ္ဍဲဂိတုဂျောန် ၇ ဂှ် ဂကူမန် မိနော်လှ ဒုင်ကေတ် မ္ၚဵုဗလိုပ်ရ၊၊ ကောန်ဝုတ်ညး မိမင်း (Ma Min) ကေုာံ ဂမာန်ညးလေဝ် လုပ်ဘာသာခရေတ်ကီုရ၊၊ မိမင်းဂှ် ဒှ် မိအံက် ဒံက်တာရှဝ်လူ (Dr. Shaw Lu - Saul) ညးမကလိဂွံ ပညာဂဥုဲ နူတက္ကသိုလ်ဍုင်အမေရိကာန် ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာရ၊၊

စိုပ်သၞာံ ၁၈၃၅ ဂှ် ညးတၠသိက္ခာအစာ ဟသွေလ (Rev. James Madison Haswell) ကေုာံ သမ္ဘာညး စိုပ်ကၠုင် ဍုင်မတ်မလီုရ၊၊ အစာဟသွေလဝွံ ညးလေပ် အရေဝ်မန် လိက်မန်ခိုဟ်ဟ်တုဲ ကၠောန်ကၠုင် ကမၠောန်ပတန် သာသနာခရေတ် အကြာဂကူမန်တအ် စဵုကဵုလအိတ်လမျီုရ၊၊ ညးကဵု နာဲမာံဗော် ပံင်တောဲတုဲ ကၠာဲစၠောအ် သၠပတ်သမ္မာ နကဵု ဘာသာမန်ရ၊၊ ပါဲနူကဵု နာဲမာံဗော်တုဲ နာဲတာ ညးမဒှ်လကျာ်ရာံ နူကဵု ကွာန်ကၟာဝက် မဒုင်မ္ၚဵုဗလိုပ် ပ္ဍဲဂိတုမေ ၉ သၞာံ ၁၈၆၉ဂှ်လေဝ် ဒှ်အစာလိက်မန်တုဲ ညးကၠာဲစၠောအ် ဒွက်ဓမ္မခရေတ်ယာန် နကဵုဘာသာမန်ရ၊၊ ပါဲနူ နာဲတာတုဲ ညးဗြဴပိတၠ နူကွာန်ကၟာဝက်လေဝ် ဒုင်ကေတ် မ္ၚဵုဗလိုပ်ရ၊၊ ညးတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံသင်ဗလိုက် ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကွာန်ကၟာဝက်ရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ဟေင် ကောန်အစာဟသွေလ ကေုာံ ညးကောန်ကွာန်ကၟာဝက် မရှ်ေသှ်ေ ခရေတ်ယာန်တအ် သြိုင် ဘာကျာ်ခရေတ်ယာန် ပ္ဍဲကွာန်ကၟာဝက်ရ၊၊ ဘာကျာ်ခရေတ်ယာန်ဂှ် မ္ၚးဍုင်မတ်မလီုမ္ဂး ဒှ်ဘာကၠာအိုတ်ရ၊၊ အစာနာဲရေဗေန် (Akya Nai Reuben) ဒှ်အစာဓမ္မခရေတ်ယာန်ရ၊၊ နာဲယင်ကိန် (Nai Yan Kin 1797-1882) လေဝ် ပါလုပ်ကၠုင်ကီုရ၊၊ ကောန်ၚာ် မသ ကလောကောဒေအ်ညး သီုဖအိုတ်ဂှ် ပလံင်ဘာဗတောန်လိက် ခရေတ်ယာန်ဖအိုတ်ရ၊၊

နာဲအံင်မေန် (Nai Aung Min) လေဝ် လျိုင်ပတှ်ေ သာသနာခရေတ်တုဲ ဗွဲကြဴ ညးဒှ်အစာဓမ္မခရေတ်ယာန် ပ္ဍဲဘာကျာ် ဍုင်ကျာ်ခမဳ၊၊

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၉၆ ဂိတုမေဂှ် အစာနာဲလေဟ် ကေုာံ သမ္ဘာညး မိဖေတ် (Nai Leh, Mi Hpet) နကဵုစၞး ဂကောံသင်ဗလိုက် ဍုင်ဗၟာ သွက်ဂွံ ပ္တန်သာသနာခရေတ် ကုဂကူမန်ဍုင်သေံတုဲ တိတ်အာ ဍုင်က္ၜင်ကံက်ရ၊၊ ပရေင်ကမၠောန် ပ္တန်သာသနာညးတအ်ဂှ် ဂကူမန်ဍုင်သေံ ၂၀ တၠ ဒုင်ကေတ် သာသနာခရေတ်ရ၊၊ သၞာံ ၁၈၉၇ ဂှ် ဒံက်တာ သတေဝေန် (Dr. E. A. Stevens) ကေုာံ နာဲထဝ်ထောန်၊ နာဲယှိုဲဂျေ ကေုာံ နာဲဒဳ တိတ်အာ ဍုင်သေံတုဲ ညးတအ် ကေုာံ မန်ဍုင်သေံ ၂၅ တၠ သြိုင်ဘာကျာ်မွဲ ပ္ဍဲကွာန် Tapawlon ကွာန်ဂှ် နူဍုင်တြေံဒျူဒျာ လပါ်သၠုင်ကျာ ၁၀ တိုင်၊၊ အစာနဲလေဟ် ကလေင်စဴကၠုင် ဍုင်မန်တုဲ ဒၞာဲညးဂှ် ဂမာန်ညး နာဲဒဳ ဆက်ကေတ်အာတာလျိုင် နဒဒှ် အစာဓမ္မခရေတ်ယာန် စဵုကဵုစိုပ် သၞာံ ၁၉၀၅၊၊ အတိုင်စၟတ်သမ္တီမ္ဂး ပ္ဍဲဍုင်သေံဂှ် ပ္ဍဲကွာန် Tapawlon ဂှ် ဘာကျာ်မန် နွံၜါမ ပ္ဍဲက္ၜင်ကံက် နွံမွဲမ သီုဖအိုတ် ကောန်ဂကောံ နွံအကြာ ၄၀- ၅၀၊၊

ကြဴနူဂှ်ညိ သၞာံ ၁၉၀၂ ဂှ် ညးတၠသိက္ခာ အာရ်တုရ် ဒရ်ရောဝ် (Rev. Arthur C. Darrow) စိုပ်ကၠုင် ဍုင်မတ်မလီုတုဲ ကၠောန်ကမၠောန် ပရေင်သာသနာခရေတ် အကြာဂကူမန်ရ၊၊ ညးတၠသိက္ခာ အစာဒရ်ရောဝ် သြိုင်ဂၠုင်/က္ၜင်မွဲတုဲ ဂေတ်နကဵုက္ၜင်တုဲ ဗက်တွဟ်ဓရ်ရ၊၊ ညးသြိုင်သ္ၚိဒမံင်ကွးဘာ ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီုမွဲမတုဲ ကွးဘာမန် နူကဵု ဘာကျာ်နာနာ သီုဖအိုတ် ၂၅ တၠ ပဒတဴ ပ္ဍဲဘာဒမံင်ညးဂှ်ရ။ ကွးဘာတအ်ဂှ် တိုန်ဘာ A. B. M. Boys' Middle Scholol။ အစာဒရ်ရောဝ်ဂှ် သီုဒှ်အစာဓဇဲ ဒယှ်မွဲရ၊၊ ညးစကာ တၟအ်နူဒေသတုဲ ညးသြိုင်လဝ် ရုင်ဂဥုဲ ကေုာံ ဘာကျာ်မန် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီုရ၊၊ ညးမိက်ဂွံသြိုင်ဒဒန်တအ်ကီုလေဝ် ဟွံဂွံအခေါင် နူအလဵုအသဳတုဲ တင်ရန်တၟအ်ညး ဟွံဂွံကၠောန်ရ၊၊ မေဿတာဟဝ်လဳဒေ မပတန်ဒၟံင် သာသနာ ပ္ဍဲဍုင်ရေဝ်ဂှ် ကၠုင်ပံင်တောဲ ကုအစာဒရ်ရောဝ်ရ၊၊

ပ္ဍဲသဘင်ကောံဓရီုဇၞော် ဂကောံခရေတ်ယာန် ရးတၞင်သဳ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၇ ဂှ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကဵုအခေါင် ဂကောံသင်ဗလိုက်မန် ကဵုဒက်ပ္တန် နဒဒှ် ဂကောံတၞဟ်ခြာတုဲ ဂကောံသင်ဗလိုက် ခရေတ်ယာန်မန် (Mon Baptist Association) မံက်ဂတဝ်ကၠုင်ရ၊၊ သဘင်ကောံဓရီုဇၞော် အလန်ပထမ ဂကောံသင်ဗလိုက် ခရေတ်ယာန်မန် ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီု ပ္ဍဲ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၀-၂၁ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၈၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာကျာ် ဂကောံသင်ဗလိုက်မန် နွံ ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီု၊ ကၟာဝက်၊ မုဟ်ဍုင် ကေုာံ ကၠအ်သတ် သီုဖအိုတ် ပန်ဒၞာဲ ကောန်ဂကောံ နွံ ၃၁၀၊ အစာဓမ္မ မဟွံဂွံပတိုန်အစာဏီ ၃ တၠ၊ ညးမပတိုန်အစာတုဲ ၄ တၠ ကေုာံ မၞိဟ်ဗြဴအစာသၠပတ် မွဲတၠ။ အစာဒရ်ရောဝ် ကေုာံ ဂကောံသင်ဗလိုက်မန်တအ် ဆက်ဂစာန်အာကမၠောန် ပွိုင် ၂၀သၞာံဂှ် ကောန်ဂကောံ ဒှ်အာ ၈၀၀ ဘာလေဝ် ကတဵုဒှ် ဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ၊၊

စိုပ်သၞာံ ၁၉၃၂ ဂှ် အစာဒရ်ရောဝ် ဒးတိတ်နူဍုင်ဗၟာ ဟိုတ်နူကဵု ပရေင်ထတ်ယုက်၊ တုဲပၠန် မေဿတာဟဝ်လဳဒေ စုတိအာ ပ္ဍဲမတ်မလီု ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာင် ၁ သၞာံ ၁၉၃၃ ဂှ်ရ၊၊ သွက်ဘာကျာ်မန်ဂှ် နာဲချေတ်ဖျူ ဆက်ကေတ်အာ တာလျိုင်ရ၊၊ အစာဒရ်ရောဝ် ညးစိုပ်ဍုင်အမေရိကာန်တုဲ ဟိုတ်သံယောဇိုန် ဇၞော်လတူတိဍာ်မန် ဂကူမန်တုဲ ယၟုသ္ၚိညးဂှ် ကဵုလဝ် ယၟု ＂ဇိုင်ကျာ်"။