သိပ္ပံ

ရိုဟ်ကၞက် သိပ္ပံ ကၠာအိုတ်ဂှ် ယဝ်ဒတောဝ်ဗက်မ္ဂး ကၠုင်နူ အဳဂျေပ်တြေံ ကေုာံ မေသဝ်ပဝ်တမဳယျာ (Mesopotamia) ပ္ဍဲခေတ် အကြာသၞာံ ၃၅၀၀ ကဵု ၃၀၀၀ ဘဳသဳ ဟီုမာန်ရ၊၊ ကွတ်သင်္ချာ၊ ကွတ်နက္ခတ်၊ ကေုာံ ကွတ်ဂဥုဲ မဒှ်အရာဒဿနသဘာဝ ဂကူဂရိတ်တြေံတြဟ်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒုင်သဇိုင် ကုဟိုတ်သဘာဝတုဲ ဖန်ဗဒှ် ဇၞော်မောဝ်ပတိုန် နကဵုမပသောင်ကလး မၞုံကဵုသက်သဳသာဓက ပ္ဍဲဂၠးကဝ်ရုပ္ပဗေဒရ၊၊ ကြဴနူ အေန်ပါယျာရဝ်မ ကရေက်ပလိုတ် သရိုဟ်လီုအာတုဲ လညာတ်ဂရိတ် မဆေင်ကဵု ဂၠးတိဂှ် လီုလာ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵုယူရောပ် ရးပလိုတ် ပ္ဍဲအခိင် အကြာ ခေတ်လဒေါဝ်လပါ်စ ပ္ဍဲအခိင် အကြာ အေဒဳ ၄၀၀ ကဵု ၁၀၀၀ ဂှ်ရ၊၊ဆဂး လညာတ်သိပ္ပံတအ်ဂှ် သှ်ေၜက်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဂၠးကဝ်မူသလေန် ပ္ဍဲခေတ်ထဝ် အေတ်သလာမ်ဂှ်ရ၊၊ လညာတ်သိပ္ပံ နူကဵု ဂၠးကဝ်မူသလေန်ဂှ် ကလေင်ဗၟံက်ပ္တိုန် ကေုာံ ကလေင်စိုပ် ရးယူရောပ်ပလိုတ်ပၠန်ဂှ် ဒှ်ပ္ဍဲအခိင် နူကဵု ၁၀ ကေုာံ ၁၃ ဗွဝ်ကၠံ မဒှ်အရာကလေင်ဇၞော်မောဝ်ပတိုန် ဒဿနမဆေင်ကဵုသဘာဝ (natural philosophy), နူဂှ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ၁၆ ဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် ပရေင်ပြံင်လှာဲမဆေင်ကဵုသိပ္ပံ (Scientific Revolution) ကတဵုဒှ်ကၠုင် နကဵု လညာတ်တၟိ ကေုာံ ပရေင်ဆဵုဂဗတၟိ နူကဵု ဗီုပြင်လညာတ်ဒဿနဂရိတ်တြေံတေအ်ရ၊၊ နဲကဲမလ္ၚတ် ပရေင်သိပ္ပံဂှ် ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲအရာမခၞံဗဒှ်ပတိုန် ပရေင်လညာတ်သမ္တီမွဲမွဲရ၊၊ ကၠာဟွံဂွံစိုပ် ၁၉ ဗွဝ်ကၠံဏီဂှ် ဒၞာဲဘာ ကေုာံ ကွတ်ပညာနာနာတအ်ဂှ် ဟွံဒုင်သဇိုင် ဟွံဒုင်ကေတ် နကဵုနဲကဲလ္ၚတ် မဆေင်ကဵုသိပ္ပံဏီရ၊၊နူဂှ် နူကဵု ဒဿနသဘာဝ (natural philosophy) ဂှ် ပြံင်လှာဲအာ နဒဒှ် သိပ္ပံသဘာဝ (natural science)ရ၊၊

သိပ္ပံခေတ်တၟိဏအ်ဂှ် ညးပါ်လဝ် လပါ်ဇၞော်ပိ၊ (၁) သိပ္ပံသဘာဝ (natural science) (မပ္တံကဵု ဇဳဝဗေဒ၊ ဓါတုဗေဒ၊ ကေုာံ ရူပဗေဒ) မလ္ၚတ် မဆေင်ကဵုသဘာဝ နကဵုဗွိုင်မလှဲလးအိုတ်ရ၊၊ (၂) သိပ္ပံပရေင်မၞိဟ် (social science) (မပ္တံကဵု ပရေင်ပိုန်ဒြပ်၊ စိတ္တဗေဒ၊ ပရေင်မၞိဟ်/မနုဿဗေဒ) မလ္ၚတ်ပရူ ပူဂိုလ် ကေုာံ ဂကောံမၞိဟ် ဗီုမၞိဟ်မွဲမွဲ ဗီုလဵုဆက်စပ် ဒၟံင်ကု မၞိဟ်ဂလိုင်(ဂကောံမၞိဟ်)၊ (၃) သိပ္ပံဗီုပြင် (formal science) (မပ္တံကဵု လဝ်ဂျေတ်၊ ဂၞန်သင်္ချာ၊ သိပ္ပံကောန်ပျူတာမဆေင်ကဵု တေသြရဳ (theoretical computer science) ဒဒှ် မလ္ၚတ် အရာမတၞဟ်ခြာရေင်သကအ်တအ်ရ၊၊ ဆဂး အရာလဵု မလုပ်လၟိဟ် သိပ္ပံ အရာလဵု မလုပ်လၟိဟ် သိပ္ပံဟွံသေင်တအ်ဂှ် ဝိဝါဒနွံဒၟံင်ရ၊၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် သိပ္ပံဗီုပြင်ဂှ် ၜိုန်ရ ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင်သိပ္ပံကီုလေဝ် အရာတအ်ဂှ် ဟွံတန်တဴဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု သက်သဳမချပ်ကေတ် (empirical evidence)ရ၊၊နကဵုဘာသာမ္ဂး သိပ္ပံမဆေင်ကဵု လညာတ်ပညာ သွက်ဂွံစကာ နတဲ ဗီုကဵု အေန်ဂျေန်နဳယျာ၊ ပညာဂဥုဲတအ်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် နဒဒှ် သိပ္ပံမစကာနတဲ (applied sciences)ရ၊၊

သိပ္ပံဂှ် ဒုင်သဇိုင် ကုပရေင်သုတေသန မဒှ်အရာမကၠောန်ပတိုန် နကဵုဂကောံတၠပညာ ကေုာံ ဌာနမလ္ၚတ်သုတေသနဂမၠိုင် မပ္တံကဵု ဂကောံအေဂျေန်သဳသၟိင်တၠ၊ ကေုာံ ကမ္မဏဳတအ်ရ၊၊ သုတေသန သိပ္ပံ မဒုင်သဇိုင် ကုပရေင်နတဲတအ်ဂှ် လ္ၚတ်ဂၠာဲသွဟ် သွက်ဂွံပါလုပ် ဖန်ဇန် ညံင်ဂွံဇၞော်မောဝ် ပခိုဟ်ပတိုန် ပ္ဍဲကဵု ကဏ္ဍမပ္တိတ်ကပေါတ် သွက်ပရေင်ပိုန်ဒြပ်၊ ကပေါတ်အရပ်အရာပၞာန်၊ လွဳလွတ်ပရေင်ထတ်ယုက် ကေုာံ မဂွံစဵုဒၞာဲ ပွဳပွူသဘာဝတအ်ရ၊၊