Хүчил

Хүчлүүдийн усан уусмал нь хүчиллэг амттай, цочроох үйлчилгээтэй, индикаторуудын өнгийг өөрчилдөг, химийн ижил төстэй шинж чанаруудтай.

• Хүчилтөрөгчийн агуулгаар нь
  • хүчилтөрөгчгүй (HCl, H₂S);
  • хүчилтөрөгчтэй (HNO₃,H₂SO₄).
• Суурьлаг чанараар нь — устөрөгчийн хүчиллэг атомын тоо
  • Нэг (дан) суурьт (HNO₃);
  • Хоёр (давхар) суурьт (H₂SeO₄, давхар суурьт ханасан карбон хүчлүүд);
  • Гурван суурьт (H₃PO₄, H₃BO₃).
  • Олон суурьт (Амьдралд бараг таардаггүй).
• Чадлаар нь
  • Хүчтэй — бүрэн дисоциацилагддаг, диссоциацийн тогтмол 1X10⁻³-с их (HNO₃);
  • Сул — диссоциацийн тогтмол 1X10⁻³-с бага (цууны хүчил K_д= 1,7X10⁻⁵).
• Тогтвортой байдлаар нь
  • Тогтвортой (H₂SO₄);
  • Тогтворгүй (H₂CO₃).
• Ангилалаар нь (Химийн нэгдлийн ангилал)
  • Органик бус (HBr);
  • Органик (HCOOH,CH₃COOH);
• Дэгдэмхий чанараар нь
  • Дэгдэмхий (H₂S, HCl);
  • Дэгдэмхий бус (H₂SO₄) ;
• Усанд уусах чанараар нь
  • Уусдаг (H₂SO₄);
  • Уусдаггүй (H₂SiO₃);

• Суурь ислүүдтэй урвалд орж давс ба усыг үүсгэнэ:

${\displaystyle {\mathsf {CaO+2HCl\longrightarrow CaCl_{2}+H_{2}O}}}$ 

• Амфотер ислүүдтэй урвалд орж давс ба усыг үүсгэнэ:

${\displaystyle {\mathsf {ZnO+2HNO_{3}\longrightarrow Zn(NO_{3})_{2}+H_{2}O}}}$ 

• Шүлтүүдтэй харицан үйлчлэлцэж давс ба усыг үүсгэх урвал (саармагжуулах урвал):

${\displaystyle {\mathsf {NaOH+HCl\longrightarrow NaCl+H_{2}O}}}$ 

• Уусдаггүй сууриудтай харилцан үйлчлэлцэж давс ба усыг үүсгэх урвал:

${\displaystyle {\mathsf {Cu(OH)_{2}\downarrow +H_{2}SO_{4}\longrightarrow CuSO_{4}+2H_{2}O}}}$ 

• Давсуудтай харилцан үйлчлэлцэх (тунадас эсвэл хий ялгарч байдал):

${\displaystyle {\mathsf {BaCl_{2}+H_{2}SO_{4}\longrightarrow BaSO_{4}\downarrow +2HCl\uparrow }}}$ 

• Хүчтэй хүчлүүд өөрөөсөө сулыг тэдгээрийн давсаас шахан гаргадаг:

${\displaystyle {\mathsf {K_{3}PO_{4}+3HCl\longrightarrow 3KCl+H_{3}PO_{4}}}}$ 

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}CO_{3}+2HCl\longrightarrow 2NaCl+H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}}$ 

(энэ тохиолдолд тогтворгүй нүүрсний хүчил ${\displaystyle ~H_{2}CO_{3}}$  үүсэж, тэр нь шууд ус ба нүүрсхүчлийн хийг үүсгэн задрана)

• Металлуудын идэвхийн жагсаалтанд, устөрөгчөөс өмнө орох металлууд нь хүчлээс устөрөгчийг шахан гаргадаг. Жич: дурын агууламжтай азотын хүчил ${\displaystyle ~HNO_{3}}$  ба концентрацижиулсан хүхрийн хүчил ${\displaystyle ~H_{2}SO_{4}}$  энд хамаарахгүй:

${\displaystyle {\mathsf {Mg+2HCl\longrightarrow MgCl_{2}+H_{2}\uparrow }}}$ 

• Азотын ба хүхрийн хүчилтэй уурвал өөрөөр явагддаг:

${\displaystyle {\mathsf {Mg+2H_{2}SO_{4}\longrightarrow MgSO_{4}+SO_{2}\uparrow +2H_{2}O}}}$ 

• Органик хүчлүүд спирттэй харилцан үйлчлэлцэж нийлмэл эфир ба усыг үүсгэнэ (этерфикацийн урвал):

${\displaystyle {\mathsf {R_{1}-COOH+R_{2}-OH\longrightarrow R_{1}-COO-R_{2}+H_{2}O}}}$ 

Жишээ нь:

${\displaystyle {\mathsf {CH_{3}COOH+C_{2}H_{5}OH\longrightarrow CH_{3}COOC_{2}H_{5}+H_{2}O}}}$ 

• Хүхрийн хүчлийн технологи, В.П.Салтанова. Орос хэлнээс хөрвүүлсэн, Даянбүүвэй Б.Б. 2001 он.