Америкийн Нэгдсэн Улс

Хойд талаараа Канад, урд талаараа Мексик улстай хиллэх бөгөөд зүүн зүгт Атлантын далай, баруун зүгт Номхон далай, урд зүгт Мексикийн булан хүрдэг. 50 муж улс болон Колумбын тойргоос бүрдсэн холбооны, бүгд найрамдах улс юм. Аляска, Хавай, Пуэрто-Рико зэрэг тусдаа орших нутагтай. 9.6 сая км² газарт (дэлхийд 3-р байр) 313 сая хүн (3-р олон) аж төрж байна. Газрын гадарга, уур амьсгал олон янз, нийслэл нь Вашингтон.

Америкийн Нэгдсэн Улс ᠠᠮᠧᠷᠢᠺᠠ ᠶᠢᠨ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠰᠡᠨ ᠤᠯᠤᠰ United States of America (Англи)
Төрийн далбаа Сүлд
Уриа: In God We Trust Бурханд бид итгэдэг Бусад уламжлалт урианууд: "E pluribus unum" (Латин) "Олноос нэг" "Annuit cœptis" (Латин) "Хувь заяа бидний ажил үүргийг дэмжинэ" "Novus ordo seclorum" (Латин) "Эрин үеийн шинэ дэг журам"
Төрийн дуулал: "Одоор чимэглэсэн далбаа" Марш: "The Stars and Stripes Forever"
Дэлхийн бөмбөрцөг (зөвхөн мужууд ба К.Т.) АНУ ба түүний газар нутгууд
Нийслэл	Вашингтон, К.Т. 38°53′N 77°01′W / 38.883°N 77.017°W / 38.883; -77.017
Томоохон хот	Нью-Йорк хот 40°43′N 74°00′W / 40.717°N 74.000°W / 40.717; -74.000
Албан ёсны хэл	Холбооны түвшинд байхгүй
Үндэсний хэл	Англи хэл (де-факто)
Угсаатны бүлгүүд (2020)	Арьстны бүлгээр: Испани эсвэл Латин гаралаар:
Шашин (2021)	63% Христ итгэл ↳40% Протестантизм ↳21% Католик ↳2% Бусад Христийн урсгал 29% Шашингүй 6% Бусад 2% Хариулаагүй
Ард түмний нэршил	Америкчууд
Төр засаг	Холбооны ерөнхийлөгчийн үндсэн хуульт бүгд найрамдах улс
• Ерөнхийлөгч	Жо Байден
• Дэд ерөнхийлөгч	Камала Харрис
• Танхимын Дарга	Нэнси Пелоси
• Ерөнхий Шүүгч	Жон Робертс
Хууль тогтоох байгууллага	Конгресс
• Дээд танхим	Сенат
• Доод танхим	Төлөөлөгчдийн Танхим
Түүх
• Тунхаглал	1776 оны 07-р сарын 04 (1776-07-04)
• Холбоо	1781 оны 03-р сарын 01 (1781-03-01)
• Парисын гэрээ	1783 оны 09-р сарын 03 (1783-09-03)
• Үндсэн хууль	1788 оны 06-р сарын 21 (1788-06-21)
• Сүүлчийн муж нэгдэв	1959 оны 08-р сарын 21 (1959-08-21)
Газар нутаг
• Нийт	9,833,520 км2 (3)
• Усны эзлэх талбай (%)	4.66
Хүн ам
• 2021 тооцоо	331,893,745
• 2020 тооллого	331,449,281 (3)
ДНБ (ХАЧТ)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $25.03 их наяд (2)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $75,179 (8)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $25.03 их наяд (1)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $75,179 (8)
ОТББИ (2020)	▲ 46.9 өндөр
ХХИ (2021)	▲ 0.921 маш өндөр · 21
Мөнгөний нэгж	АНУ доллар ($) (USD)
Цагийн бүс	UTC−4 to −12, +10, +11
• Зуны цаг (ЗЦ)	UTC−4 to −10
Огнооны формат	сс/өө/жжжж
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+1
ISO 3166 код	US

Индиануудын өвөг одоогоос 15.000 жилийн өмнө Америкт ирсэн бөгөөд Европын колоничлол МЭ 16-р зуунаас эхэлсэн. Атлантын эргээр Британийн 13 колони гэж байв. Колонийн ард түмэн далайн чанадын Их Британид захирагдахгүйн төлөө тэмцсэн хувьсгал ялснаас 1776 онд АНУ байгуулагдаж, 1783 онд дайн дуусаж, Европын колониос салсан анхны орон болсон юм. 1787 онд үндсэн хуулиа баталж одоо ч өөрчлөөгүй гэх ба 1791 онд хүний эрх, эрх чөлөөний суурь зарчмыг тунхагласан ажээ.

Байгуулагдснаасаа хойш Франц, Испанийн хаяа залгаа колониос газар нутаг авч Номхон далай хүртэл тэлсэн ба 19-р зууны дунд үед боолчлолыг халахын төлөө иргэний дайн дэгдэж амжилттай төгссөн. Дэлхийн хоёрдугаар дайнаар цөмийн зэвсэгтэй болж, дараа нь НҮБ-ийг байгуулалцаж, НҮБ-ийн Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн улс болсон. Хүйтэн дайн төгсөж ЗХУ задарснаар ганц их гүрэн болон үлдсэн гэдэг. Дэлхийн бараг бүх орноос хүн шилжин суусан олон арьс үндэс, олон хэл соёлтны газар болсон бөгөөд цагаан арьстан зонхилдог. Англи хэл голлодог, испани хэл бас хэрэглээнд байна. АНУ аж үйлдвэржсэн, хөгжингүй улс юм. ДНБ-ийн хэмжээгээр дэлхийд тэргүүлдэг. Цэрэг, технологи сайн.

Америкийн Нэгдсэн Улсын хэд хэдэн нэр түгээмэл хэрэглэгддэг. Бүтэн нэрний албан ёсны хувилбарууд нь «АНУ», «Америк», түүнчлэн "United States" (U.S.) болон "U.S.A." гэсэн анхны үгсийг агуулдаг; «Америкийн Нэгдсэн Улс» гэсэн нэрийг 1776 оны 9-р сарын 9-ний өдөр Тивийн хоёрдугаар конгресс албан ёсоор баталсан.

АНУ 9,629,091 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай. Oросын холбооны улс Kанадын дараах орших Хятадын өмнөх буюу дэлхийн 3-р том орон юм.

 

 

 

Байрлал

Америкийн үндсэн орон (7,663,941 км²) нь Канад, Мексик хоёр улс, Номхон болон Атлантын далай, Мексикийн булангаар хүрээлэгддэг. Салангид газраас хамгийн том нь Умард мөсөн далайд тулсан Аляска (1,717,856 км²) юм. Аляска ; талаар Канадтай хиллэж, баруун зүгт Берингийн хоолойгоор Оростой ойрхон оршдог. Номхон далайд Хавайн арлууд (28311 км²), Гуам арал, Марианы арлууд, Америкийн Самао, Карибын тэнгист Пуэрто-Рико арал, Виржиний арлууд бий. Америк орон Канадтай 8893 км, Мексиктэй 3327 км газраар хиллэдэг.

Газрын тогтоц

Америкийн үндсэн орныг хэлвэл Атлантын далай талдаа нам доор, Номхон далай талдаа өндөр байдаг. Атлантын эргийн нам доор газар, Аппалачийн нуруу (ноён оргил нь 2037 м өндөр Митчелл уул), Миссисипи мөрний сав газар, Төв тал (200—500 м), Их тал (500—1600 м), Кордильерийн нуруу оршдог. Кордильерийн Хадтай уулс (Rocky mountains)-ын Элберт уул 4399 м өндөр, Сьерра-Невадагийн нурууны Уитни уул 4421 м хүрнэ. Аляскад Америкийн хамгийн өндөр Мак-Кинли (6193 м) сүндэрлэдэг. Хавай арал галт уулын бүтэцтэй. Оргил нь д.т.д. 4205 м.

Усны зүй

Америкийн гол мөрд Атлантын (ихэнх нь), Номхон, Умард мөсөн далайн ай савд хамаардаг. Мексикийн буланд цутгадаг Миссисипи (дан урт 3757 км), Миссури (4127 км), Рио-Гранде, Коларадо, Арканзас (2322 км), Ред-Ривер, Номхон далайд юүлдэг Колумб, Аляскын Юкон мөрөн зэрэг томхоныг дурдаж болно.

Канадтай хиллэх хилийн шугам дайраад цэнгэг усны нөөц болсон Их нуурууд хэмээх Дээд, Хурон, Мичиган, Эри, Онтарио гэсэн нэртэй таван том нуур бий.

Хүн амын олонхи нь цагаан арьстан.

• Хар арьстан 29,2 сая
• Латин гаралтай 16,9 сая
• Индианчууд – 1,4 сая

Хүн амын 27,1% нь 18 хүртэлх насных бөгөөд 25 сая гаруй хүн 65-аас дээш настай байна. Дундаж наслалт 78. Дөрвөн хүн тутмын 3 нь хот сууринд амьдардаг.

2001 оны байдлаар, хүн амын 52% нь протестант, 24.5% нь католик, 1.4% нь жүдийн шашинтан, 0.5% нь муслим, 0.5% нь буддист, 0.4% нь хинду шашинтан, 14.2% нь шашин шүтлэггүй гэж тодорхойлогдсон байна. Үндсэн албан ёсны хэл нь англи.

Газар нутгийн хэмжээ: 9,631,418 км кв.

Газарзүйн байрлалын онцлог: Энэ нь олон улсын усан замыг ашиглах бүрэн боломжтойгоос гадна харьцангуйгаар тусгаарлагдмал байрлалтай нь бусад бүс нутгийн улс орнуудтай харилцахад тээврийн зардал, цаг хугацаа их шаардах муу талтай ч цэрэг стратегийн аюулгүй байдлыг]] ямар нэг хэмжээгээр хангадаг бөгөөд тухайлбал АНУ-ын нутаг дэвсгэр нь Дэлхийн I, II дайнд огтхон ч өртөөгүй нь үүний илрэл юм.

 

АНУ нь холбооны улс бөгөөд 50 муж улс болон Колумбын тойргоос бүрддэг. Нийслэл хот Вашингтонд 638,5 мянган хүн оршин суудаг. АНУ-ын хамгийн том хот нь Нью-Йорк бөгөөд дүүргийн хамт 9 сая гаруй хүн оршин суудаг.

АНУ-ын Ерөнхийлөгч нь Төрийн болон Засгийн газрын тэргүүн юм. Ерөнхийлөгч болон дэд ерөнхийлөгчийг муж улс болгоноос шууд сонгогдсон сонгогчдын саналаар 4 жилийн хугацаагаар сонгоно. Ерөнхийлөгч нь АНУ-д төрсөн, 35 нас хүрсэн иргэн байх ёстой.

АНУ-ын Засгийн газар буюу Кабинетыг Ерөнхийлөгч томилж, Сенат батлах бөгөөд сайд нар (Төрийн нарийн бичгийн дарга гэх) нь Конгрессын өмнө хариуцлага хүлээх албагүй.

Хууль тогтоох

Хууль тогтоох байгууллага АНУ-ын Конгресс нь 2 танхимаас бүрддэг аж. Дээд танхим Сенат нь зургаан жилийн хугацаагаар муж улс бүрээс 2 гишүүн сонгогдсон 100 гишүүнтэй бөгөөд хоёр жил тутам эдгээрийн гуравны нэг нь дахин сонгуульд ордог байна. Доод танхим болох Төлөөлөгчдийн танхимд гишүүдийн тоо тухайн муж улсын хүн амын тооноос хамаардаг агаад одоогийн байдлаар 435 суудалтай байна.

Шүүх засаглал

АНУ-ын Дээд шүүхийн 9 гишүүнийг бүх насаар нь Ерөнхийлөгч томилж, Сенат баталдаг байна. Түүнчлэн АНУ-ын Давж заалдах шүүх, АНУ-ын Тойргийн шүүх, Муж улсын болон анхан шатны шүүх гэж байдаг.

АНУ-д үндсэндээ үйлдвэрлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалсан Бүгд Найрамдах нам (1854 онд байгуулагдсан), Ардчилсан Нам (1828 онд байгуулагдсан) хэмээх хоёр намын тогтолцоо бүрдэж, засгийн эрхийг ээлж дараалан барьсаар иржээ. Эдгээр хоёр намын үзэл баримтлал зарчмын ялгаа үгүй боловч БНН хувийн эдийн засагт төрийн оролцоог аль болохоор хязгаарлах чиг шугам баримтлаж байхад АН нь засгийн газар хувийн эдийн засгийг тодорхой хэмжээгээр удирдан зохицуулж, хүн амын нийгмийн асуудалд анхаарах ёстой гэж үздэг байна. Энэ хоёр намаас гадна Шинэчлэлийн нам, Ногооны болон Социал демократ гэх зэрэг улс төрийн 21 нам байдаг. Тэдгээр намууд улс төрийн нөлөө байхгүй, өргөн хүрээтэй үйл ажиллагаа явуулдаггүй.

 

АНУ-ын нутаг дэвсгэр нь 50 муж улсад хуваагддаг. Мөн тэд хараат газар нутаг, protectorates хэд хэдэн агуулсан байдаг. Муж тус бүр өөрийн өөрийн үндсэн хууль, түүний хууль тогтоомж, гүйцэтгэх эрх баригчдад байна.

Төрийн муж бүр нь эргээд, дүүрэгт хуваагдана. Тэдний тоо өргөн харилцан адилгүй байдаг. Жишээ нь, АНУ-ын Техасын ийм дүүрэгт - 254, болон Делавар мужийн дотор - 3.

Америкийн нэгдсэн улс нь дэлхийн хамгийн том, технологийн хувьд хөгжсөн хүчирхэг эдийн засагтай орон юм. Тус улсын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны дагуу хувийн бизнес давамгайлах үүрэгтэй бөгөөд холбооны болон төрийн байгууллагууд шаардлагатай бараа, үйлчилгээг эдгээр хувийн үйлдвэрлэгчээс худалдан авдаг системтэй байна. Баруун Европ, Японы аж үйлдвэрлэгчидтэй харьцуулбал америкийн бизнес эрхлэгчид нь капитал болон үйл ажиллагааны хэмжээг өргөжүүлэх, ажиллах хүч нэмэгдүүлэх, шинэ бараа бүтээгдэхүүн боловсруулахад давуу талтай байна. АНУ-ын компаниуд нь компьютер, анагаах ухаан, сансар судлал, батлан хамгаалах зэрэг салбарын тоног төхөөрөмж боловсруулалтаараа дэлхийд тэргүүлдэг байна. 1994-2000 онд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл эрс нэмэгдэж, инфляцийн түвшин багасч, ажилгүйдлийн хэмжээ 5 хувиас доор болов.

•   Commons: Америкийн Нэгдсэн Улс – Викимедиа дуу дүрсний сан
• АНУ дахь Монголын элчин сайдын яам
• Монгол Улс дахь АНУ-ын Элчин сайдын яам

Засгийн газар

• АНУ-ын Засгийн газрын портал Засгийн газрын сайтуудтай холбогдох үүд
• Ерөнхийлөгчийн өргөөний төлөөлөгч Цагаан ордоны төлөөлөгчийн албан ёсны вэбсайт
• Сенат АНУ-ын Сенатын танхим
• Ерөнхийлөгчийн өргөө АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт

Бусад

• InfoUSA Portal to U.S. Information Agency resources
• Library of Congress Official site of the U.S. Library of Congress
• Demographic Highlights Statistics from the Population Reference Bureau
• The 50 States of the U.S.A. Collected informational links for each state
• United States Encyclopædia Britannica entry
• U.S. Census Housing and Economic Statistics Wide-ranging data from the U.S. Census Bureau
• U.S. Citizenship and Immigration Services Official government site
• State Fact Sheets Population, employment, income, and farm data from the U.S. Economic Research Service
• State Energy Profiles Economic, environmental, and energy data for each state from the U.S. Energy Information Administration

Түүх

• Historical Documents Collected by the National Center for Public Policy Research
• U.S. National Mottos: History and Constitutionality Analysis by the Ontario Consultants on Religious Tolerance
• USA Collected links to historical data

Газрын зураг

• National Atlas of the United States Official maps from the U.S. Department of the Interior
• United States Satellite view at WikiMapia (not affiliated with Wikipedia/Wiki Foundation)