1973

Aquesta pagina concernís l'an 1973 del calendièr gregorian.

Occitània

França

Euròpa

• 26 de setembre - Barcelona: Detencion de Salvador Puig e Antich.

Africa

Egipte

 

Guèrra de Kippour (6-24 d'octòbre) còntra Israèl amb Siria. Fòrça ben preparada, l'ofensiva iniciala foguèt un succès important que permetèt a l'armada egipciana de passar lo Canal de Suèz e de blocar lei còntra-ofensivas israelianas. Pasmens, la posicion egipciana se desgradèt pauc a pauc en causa de la destruccion dei batariás de defensa antiaeriana e anticarri que permetián d'assegurar la defensa de sei tropas. Entre lo 16 e lo 17, de tropas israelianas s'infiltrèron dins lei linhas egipcianas entraïnant l'enceuclament de la III^a Armada Egipciana maugrat de pèrdas importantas. Aquò entraïnèt de negociacions que s'acabèron per la signatura d'un alta-au-fuòc impausat per lei Sovietics e leis Estatsunidencs lo 25.

Etiopia

Tiera de manifestacions importantas dins la capitala. Agravada per la famina apareguda au sud de Sahara dins lo corrent de l'annada, prenguèron un aspèct revolucionari que menacèt rapidament lo regime imperiau.

Guinèa Bissau

Independéncia dau país lo 24 de setembre.

Libia

Moammar al-Gaddafi decidiguèt de renfòrçar la revolucion libiana gràcias a una tiera de mesuras destinadas a assegurar mai de mejans a l'Estat. En particular, nacionalizèt a 51% l'industria petroliera dau país. Pasmens, aquò creèt de tensions ambé sei partenaris de l'Union dei Republicas aràbias e, en decembre, l'union èra subretot venguda simbolica.

Sodan

Adopcion d'una constitucion que creèt un regime republican presidenciau. Aquò permetèt a Gaafar Nimeiry de legalizar son govèrn eissit dau còp d'estat de 1969.

Swaziland

Suspension de la constitucion de 1968 per lo rèi Sobhuza II que gardèt la totalitat dau poder fins a sa mòrt en 1982.

America

Chile

 

Perseguida de la crisi economica fomentada per leis organizacions politicas ostilas au president Salvador Allende ambé lo sostèn deis Estats Units d'America. Lo 29 de junh, una temptativa de còp d'estat mau capitèt en causa de la resisténcia d'unitats de soudats fidèus a la constitucion menats per lo generau Carlos Prats. Pasmens, aqueu generau intrèt au govèrn dins lo corrent dau mes d'aost e foguèt remplaçat per son luòctenent Augusto Pinochet. Òr, Pinochet se raprochèt rapidament de l'oposicion e deis Estatsunidencs. Organizèt un segond còp d'estat e alunchèt lei soudats fidèus au govèrn de la capitala. Ansin, lo 11 de setembre, lei partisans dau president foguèron rapidament vencuts e Salvador Allende se suicidiguèt pendent l'assaut dau palais presidenciau. Una junta militara presidida per Pinochet foguèt creada per dirigir lo país.

Eqüator

Adesion dau país a l'OPEP.

Estats Units d'America

 

Au començament de l'annada, Washington, minat per d'annadas de contestacion intèrna e de blocatges militars sus lo terren, acceptèt de signar un acòrdi de retirament de sei tropas de Vietnam (27 de genier). Aquò entraïnèt l'acomençament de l'afondrament finau dau regime de Saigon que dispareguèt en 1975. Puei, en octòbre, leis Estats Units d'America deguèron sostenir Israèl (mandadís d'armaments per remplaçar lei pèrdas infligidas per leis armadas arabias) e negociar ambé Moscòu la fin dei combats. Enregistrant lo redreiçament militar israelian e lei victòrias inicialas de la coalicion arabia, lei dos Grands impausèron un retorn au statu quo ante.

Asia

Israèl

 

Guèrra de Kippour (6-24 d'octòbre) còntra una coalicion d'estats arabis (Egipte, Siria, Jordania, Iraq...) ajudada per l'URSS. Maugrat de dificultats importantas e unei desfachas inicialas, l'armada israeliana, ben sostenguda per leis Estats Units d'America, capitèt d'arrestar leis atacas aràbias e d'organizar una tiera de còntra-ofensivas qu'obligiguèron la coalicion aràbia de demandar un alta-au-fuòc. Pasmens, lei progrès dei fòrças armadas èran clars a respèct de la victòria israeliana aisada de 1967. Ansin, dins lo corrent deis annadas seguentas, Israèl acceptèt de negociar l'abandon de Sinaï en cambi de la signatura d'un tractat de patz amb Egipte.

Oman

Arribada en decembre d'un còrs expedicionari iranian per luchar còntra la rebellion de Dhofar. Lei Britanics, aliats tradicionaus de la monarquia omanesa dempuei lo sègle XIX, encoratjèt e sostenguèt aquela intervencion que s'acabèt per una victòria en 1976.

Siria

 

Guèrra de Kippour (6-24 d'octòbre) còntra Israèl amb Egipte. Pasmens, l'armada siriana deguèt faciar una còntra-ofensiva rapida. Lo 14 d'octòbre, l'armada israeliana èra a 40 km de Damasc entraïnant l'intrada en guèrra de Jordania e d'Iraq que mandèron de fòrças importantas en Siria. Aquò permetèt de blocar l'avançada dei soudats israelians e d'estabilizar lo frònt. Leis armadas aràbias assaièron alora d'organizar una còntra-ofensiva d'amplor gràcias au sostèn de l'URSS que remplacèt lei pèrdas materialas mai l'operacion foguèt annulada en causa dei dificultats egipcianas. Finalament, Siria acceptèt l'alta-au-fuòc e lo retirament israelian sus lei posicions inicialas dau 6 d'octòbre.

Mond

• 11 de març - Buenos Aires, Argentina: Héctor José Cámpora, candidat de la tèsta justicialista de desliurança (coalicion de peronistas, conservadores, democratas-crestianes) arriba davant de la presidenciala a Argentina. Lo conselh o declara oficialament elegit lo 30 de març.

 

Arts

Sciéncias e tecnicas

• 3 de decembre : apròcha maximala de Jupitèr per la sonda espaciala americana Pioneer 10.

Informatica

 

Comercializacion dau premier micro-ordinator per la companhiá francesa R2E. Èra desvolopat dempuei 1971 per l'engenhaire François Gernelle a partir dau microprocessor Intel 8008.

Economia

• Wassily Leontief ganha lo Prèmi Nobel d'Economia

• 14 de genièr - Giancarlo Fisichella, pilòt italian de Formula 1
• 11 de febrièr - Varg Vikernes, musician norvegian (Burzum)
• 10 de març - Eva Herzigová, modèl chèca
• 28 d'abril: Robert Buron, politic francoès
• 1 de junh - Heidi Klum, modèl alemanda
• 22 de julhet - Rufus Wainwright, cantaire canadian-american
• 6 d'agost - Vera Farmiga, actritz americana
• 11 d'agost - Kristin Armstrong, ciclista americana
• 12 d'agost - Vanessa Matz, politiciana bèlga
• 24 d'agost - Inge de Bruijn, nataira neerlandesa
• 16 de setembre - Alexandr Vinokurov, ciclista de Cazacstan
• 7 d'octobre - Sami Hyypiä, fotbolaire finés
• 7 d'octobre - Grigol Mgaloblishvili, primièr ministre de Georgia
• 2 de decembre - Jan Ullrich, ciclista alemand
• 2 de decembre - Monica Seles, jogaira de tennis iogoslava
• Zhou Wei Hui, escrivana chinesa
• Tolosa, Lengadòc: Vanessa Alice Bensimon pus coneguda per lo sieu subernòm Miss Van, pintora installada a Barcelona, Catalonha.

• 2 de genièr - Eleazar López Contreras, president de Veneçuèla (n. 1883)
• 22 de genièr - Lyndon B. Johnson, president dels Estats Units (n. 1908)
• 23 de genièr - Kid Ory, trombonista american (n. 1886)
• 31 de genièr - Ragnar Anton Kittil Frisch, economista norvegian, Prèmi Nobel (n. 1895)
• 11 de febrièr - Johannes Hans Daniel Jensen, fisician alemand, Prèmi Nobel (n. 1907)
• 16 de febrièr - Francisco Caamaño, president de facto de la Republica Dominicana (n. 1932)
• 17 de febrièr - Pixinguinha, compositor e musician brasilièr (n. 1897)
• 23 de febrièr - Dickinson W. Richards, mètge american, Prèmi Nobel (n. 1895)
• 6 de març - Pearl S. Buck, escrivana american, Prèmi Nobel (n. 1892)
• 8 d'abril - Pablo Picasso, pintor espanhòl (n. 1881)
• 21 d'abril - Arthur William Fadden, primièr ministre d'Austràlia (n. 1894)
• 20 de julhet - Bruce Lee, actor chinés-american (n. 1940)
• 22 de julhet - Max Aub, escrivan valencian (n. 1903)
• 24 de julhet - Konstantinos Dovas, primièr ministre de Grècia (n. 1898)
• 25 de julhet - Louis Saint-Laurent, primièr ministre de Canadà (n. 1882)
• 26 de julhet - Konstantinos Georgakopulos, primièr ministre de Grècia (n. 1890)
• 1 d'agost - Walter Ulbricht, òme politic d'Alemanha Orientala (n. 1893)
• 6 d'agost - Fulgencio Batista, president de Cuba (n. 1901)
• 8 d'agost - Vilhelm Moberg, escrivan suedés (n. 1898)
• 11 d'agost - Karl Ziegler, quimista alemand, Prèmi Nobel (n. 1898)
• 12 d'agost - Walter Rudolf Hess, fisiològ soís, Prèmi Nobel (n. 1881)
• 16 d'agost - Selman Waksman, bioquimista ucraïnés, Prèmi Nobel (n. 1888)
• 2 de setembre - J. R. R. Tolkien, escrivan anglés (n. 1892)
• 11 de setembre - Salvador Allende, president de Chile (n. 1908)
• 15 de setembre - Gustau VI Adòlf, rei de Suècia (n. 1882)
• 16 de setembre - Víctor Jara, cantaire e poèta chilian (n. 1932)
• 23 de setembre - Pablo Neruda, poèta chilian (n. 1904)
• 28 de setembre - Ferrand Rainaud, actor comic francés (n. 1926)
• 2 d'octobre - Paavo Nurmi, atlèta finlandés (n. 1897)
• 16 d'octobre - Gene Krupa, musician american de jazz (n. 1909)
• 22 d'octobre - Pau Casals, violoncelista catalan (n. 1876)
• 25 d'octobre - Abebe Bikila, atlèta etiopian (n. 1932)
• 27 d'octobre - Otilio Ulate Blanco, president de Mexic (n. 1891)
• 11 de novembre - Artturi Ilmari Virtanen, quimista finlandés, Prèmi Nobel (n. 1895)
• 1 de decembre - David Ben-Gurion, primièr ministre d'Israèl (n. 1886)
• 3 de decembre - Adolfo Ruiz Cortines, president de Mexic (n. 1890)
• 20 de decembre - Luis Carrero Blanco, primièr ministre espanhòl (n. 1904)
• 25 de decembre - İsmet İnönü, primièr ministre de Turquia (n. 1884)
• (jorn desconegut) - Leopoldo Bard, mètge e politician argentin (n. 1893)

• Prèmi Nobel de Fisica : Leo Esaki, Ivar Giaever, Brian David Josephson
• Prèmi Nobel de Quimia : Ernst Otto Fischer, Geoffrey Wilkinson
• Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina : Karl von Frisch, Konrad Lorenz, Nikolaas Tinbergen
• Prèmi Nobel de Literatura : Patrick White
• Prèmi Nobel de la Patz : Henry Kissinger, Lê Đức Thọ
• Economia : Wassily Leontief

_NOTOC_