Homo sapiens (LINNAEUS, 1758; dal latin «porsona che sá ») é la definiziun tassonomica dla porsona moderna.
Articul por Ladin Val Badia |
Ara toca pro le jëne Homo, de chël che ara é la sora sort viënta, pro la familia di hominidae, pro l’ordin di primates, pro la classa di mamifers y pro le dominium di eucarioc.
La storia dla porsona vëgn a se le dé tla Storia dla tera. Les periodes dla storia dla porsona é la:
Preistoria
Storia antica
Storia post-classica/medievala
Storia moderna
Storia contemporana
Aladô de reperc ciafá dl 2017 tl Marocco dess la sort Homo sapiens s’avëi svilupé dan da ca. 300.000 inant tl’Africa dl ost, daolache ara é spo piada ia a colonisé i atri continënc .
La teoria plü reconesciüda sön la evoluziun dla porsona é che:
•la sot-tribú Hominina s’aís svilupé tl Rift african da na popolaziun de ominids dan da ca. 5-6 miliuns d’agn;
•le jëne Homo s’áis desfarënzié dal Australopithecus dan da 2,3-2,4 miliuns d’agn y che al s’ais slarié fora söla tera sciöche Homo erectus
•che la sort Homo sapiens s’ais svilupé tl’Africa dan da 300.000-200.000 agn y s’áis plü tert (dan da 100.000-65.000 agn) slarié fora sön la tera ince tres ibridaziuns cun sortes somiëntes sciöche Homo neanderthalensis y Homo de Denisova
Valgügn antropologs arata che la sort Homo sapiens áis döes sot-sortes:
•Homo sapiens sapiens, la porsona moderna
•Homo sapiens idaltu, na paleo-sot-sort morta fora
Al é gnü porté ite sciöche paleo-sot-sortes dl Homo sapiens:
•Homo sapiens heidelbergensis (porsona de Heidelberg)
•Homo sapiens neanderthalensis (porsona de Neandertal)
La porsona á n ciorvel dër strotoré y svilupé che é dër gran respet ales dimenjiuns dla porsona, che ti é da svilupé pinsiers tla forma de rajonamënc, lingac, creativité y introspeziun. Chëstes abilités desfarënziëia la porsona dales atres creatöres viëntes. Porater á la porsona d’atres carateristiches fondamentales:
-la postöra rodunta, che pro i mamifers vëgn ma dant ti cangurs
-i mëmbri dessura lëdi y cun gran sensibilité
-la vijiun binocolara che vá debojëgn por la perzeziun dla profondité (stereopsis)
-la prezijiun tl manajé i ogec
sort | perioda (milioni di anni fa) | post | altëza (m) | pëis (kg) | volum dl ciorvel (cm³) | fossils | descurida / publicaziun dl inom |
---|---|---|---|---|---|---|---|
H. habilis | 2.5–1.5 | Africa | 1.0–1.5 | 33–55 | 510-600 | tröc | 1960/1964 |
Homo rudolfensis al ne é nia sigü sce al fej pert dl jëne Homo | 1.9 | Kenya | 1 crëpa | 1972/1986 | |||
Homo gautengensis classifiché ince sciölche Homo habilis | 1.9–0.6 | Süd Africa | 1 | 600 | trëi porsones | 2010 | |
Homo ergaster classifiché ince sciöche Homo erectus | 1.8–1.3 | Africa | 700–850 | tröc | 1975 | ||
Homo erectus | 1.7–0.07 | Africa, Eurasia (Giava, Cina, India, Caucasus) | 1.8 | 60 | 900–1100 | tröc | 1891/1892 |
Homo antecessor classifiché ince sciöche Homo heidelbergensis | 1.2–0.8 | Spania | 1.75 | 90 | 1000 | 2 sic | 1997 |
Homo cepranensis un n su fossil, bonamënter de Homo erectus | 0.9-0.35 | Talia | 1000 | 1 crëpa | 1994/2003 | ||
Homo heidelbergensis | 0.6–0.35 | Europa, Africa, Cina | 1.8 | 90 | 1100–1400 | tröc | 1908 |
Homo rhodesiensis classifiché ince sciöche Homo heidelbergensis | 0.35–0.12 | Zambia | 1300 | dër püc | 1921 | ||
Homo neanderthalensis bonamënter na sot-sort de Homo sapiens | 0.35–0.04 | Europa, Asia dl vest | 1.7 | 55–70 | 1200–1900 | tröc | 1829/1864 |
Homo naledi | 0.33-0.23 | Süd Africa | 1.5 | 45 | 450 | 15 porsones | 2013/2015 |
Homo floresiensis classificaziun nia sigüda | ?–0.05 | Indonesia | 1.0 | 25 | 400 | 7 porsones | 2003/2004 |
Homo tsaichangensis bonamënter Homo erectus | 0.19-0.01 | Taiwan | 1 na porsona | dan dal 2008/2015 | |||
homo sapiens (porsona moderna) | 0.3(?)/0.2–presënt | Döt le monn | 1.5–1.9 | 50–100 | 950–1800 | viënt | —/1758 |
Homo de Denisova]] bonamënter na sot-sort de Homo sapiens o n ibrid | 0.04 | Ruscia | 1 sit | 2010 | |||
Porsones dl ander dl Cerf Cöce/Red Deer Cave people bonamënter na sot-sort de Homo sapiens o n ibrid | 0.0145-0.0115 | Cina | dër püc | 2012 |
This article uses material from the Wikipedia Lingaz article Porsona, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Il contenuto è disponibile in base alla licenza CC BY-SA 4.0, se non diversamente specificato. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Lingaz (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.