Búdapest: Höfuðborg Ungverjalands
Búdapest er höfuðborg Ungverjalands og jafnframt miðpunktur, stjórnmála, menningar, viðskipta, iðnaðar og samgangna fyrir Ungverjaland í heild sinni.
Árið 1873 sameinuðust borgirnar á bökkum Dónár, Buda og Óbuda á hægri bakkanum, þeim vestari, og Pest á vinstri bakkanum, þeim eystri í eina borg, Búdapest. Nú er borgin sú sjötta stærsta innan Evrópusambandisns. Tæp 1,8 milljón manns 2017) búa í borginni sem er nokkru færri en á hátindi íbúafjöldans um miðjan níunda áratug 20. aldar en þá bjuggu rúmlega 2,1 milljón manns í borginni.
Búdapest | |
|---|---|
.jpg) Þinghúsið | |
.svg) Fáni  Skjaldarmerki | |
  Búdapest Staðsetning í Ungverjalandi | |
| Hnit: 47°29′33″N 19°03′05″A / 47.49250°N 19.05139°A | |
| Land |  Ungverjaland |
| Stjórnarfar | |
| • Borgarstjóri | Gergely Karácsony |
| Flatarmál | |
| • Samtals | 525,2 km2 |
| Hæsti punktur (János-hegy) | 572 m |
| Lægsti punktur (Dóná) | 96 m |
| Mannfjöldi (2023) | |
| • Samtals | 1.671.004 |
| • Þéttleiki | 3.200/km2 |
| Tímabelti | UTC+1 (CET) |
| • Sumartími | UTC+2 (CEST) |
| Póstnúmer | 1011–1239 |
| Svæðisnúmer | 1 |
| ISO 3166 kóði | HU-BU |
| Vefsíða | budapestinfo |
Saga
Rómverjar reistu bæinn Aquincum, 89 e.Kr. á grunni fornra keltneskrar byggðar nærri því sem síðar varð Óbuda, frá 106 fram undir lok 4. aldar e. Kr. var bærinn miðpunktur svæðisins sem kallaðist lægri Pannonia. Pest varð vettvangur Contra Aquincum (ellegar Trans Aquincum), staðar af minna mikilvægi. Nafnið Pest (eða Peshta) er talið upprunnið af tyrknesku tungumáli. Svæðið varð heimahagar ýmsra slavneskra hópa.
Í kringum árið 900 komu Ungverjar austan úr mið-Asíu og settust að þar sem nú er Ungverjaland og stofnuðu konungsríkið Ungverjaland einni öld síðar. Endurbygging Pest gekk fljótt fyrir sig að aflokinni innrás Mongóla árið 1241, en Buda, varð höfuðborg Ungverjalands árið 1361.
Yfirtaka Tyrkjaveldis á mestöllu Ungverjalandi á 16. öld tafði vöxt borganna, en þær féllu Tyrkjum í skaut árið 1541. Austurríki undir stjórn Habsborgara endurheimti borgirnar 1686 en frá 1526 höfðu Habsborgararnir jafnframt verið konungar Ungverjalands, þótt þeir hefðu misst yfirráð yfir landinu að mestu.
Pest óx hraðar á 18. og 19. öld. Meðan íbúafjöldi Pest tuttugufaldaðist fimmfaldaðist íbuafjöldinn einungis hinumeginn Dóná.
Ungverjar komu á fót byltingarstjórn árið 1849 og voru ekki hrifnir af endurreisn Habsborgaravalds og fengu loks sjálfstjórn innan Austurríska-Ungverska keisaradæmisins. Samanlagður íbúafjöldi borganna sjöfaldaðist frá 1840 til 1900 og varð 730.000 manns.
Á tuttugustu öldinni var mestur vöxtur í úthverfum borgarinnar, sérstaklega í Újpest og Kispest, með auknum hlut borgarinnar í iðnaðarframleiðslu landsins. Mannfall Ungverja í Fyrri heimsstyrjöldinni og missir tveggja þriðju landsvæðis síns tafði vöxtinn einungis um stundarsakir, en Búdapest var orðin höfuðborg í smærra en fullvalda ríki. Árið 1930 var íbúatalan komin í eina milljón og því til viðbótar bjuggu 400.000 manns í úthverfum.
Milli 20% og 40% af 250,000 gyðingum í Búdapest féllu fyrir Nasistum og Boga kross-hreinsunum 1944 og 1945. [1], [2] Engu að síður er Búdapest með hæsta hlutfall gyðinga af evrópskum borgum [heimild vantar].
1. janúar 1950, var landsvæði Búdapest stækkað umtalsvert. Borgin bætti fyrir skaðann sem hún hlaut í umsátri Sovétmanna 1944 á sjötta og sjöunda áratugnum og var með því skólabókardæmi um nýtanleika í byggingarstíl fremur en fegurð, sem var afleiðing kommúnistastjórnarinnar (1947–1989) upp frá 1960.
Íbúaþróun
Hverfi Búdapest
Upphaflega voru hverfin 10 við sameiningu borganna þriggja 1873. 1950 var Búdapest sameinuð nokkrum nágrannasveitarfélögum og hverfin urðu 22. Nú eru hverfin 23, 6 í Buda, 16 í Pest and 1 á eyjunni milli þeirra.
Vegir
Allar aðalbrautir Ungverjalands liggja til Búdapest. milli 1990-1994, voru götunöfn færð til fyrra horfs, þess sem þekktist á síðari hluta 19. aldar, kommúnískum nöfnum var hafnað.
Neðanjarðarlestir
Neðanjarðarlestakerfi Búdapest, Metro, er næst elsta kerfi sinnar tegundar í Evrópu. Upprunalega leiðin er merkt M1 ellegar kölluð gula leiðin. Hún var endurgerð til að þjóna áhugamönnum um söguna. M2 (rauð) og M3 (blá), voru teknar í notkun síðar. M4 og M5 voru byggðar síðar.
Tenglar
- Official Budapest portal Geymt 15 ágúst 2005 í Wayback Machine
- Gervihnattamynd
Fyrir ferðamenn
- Búdapest Geymt 2 febrúar 2006 í Wayback Machine (Ungverjaland fyrir gesti)
- Búdapest á heimsminjaskrá Geymt 12 febrúar 2006 í Wayback Machine
- Snið:Wikitravelpar
- LonelyPlanet.com Geymt 15 apríl 2004 í Wayback Machine
- Erlend sendiráð í Búdapest
- Metro lines, suburban railway- and tramway network in Budapest Geymt 4 september 2015 í Wayback Machine
(please translate the link name, its necessary for turists)
- Budapest public transport map Geymt 22 júlí 2015 í Wayback Machine
Myndasöfn
- Myndir af Búdapest Geymt 15 apríl 2006 í Wayback Machine
- Búdapest: sögulegt yfirlit og myndir Geymt 6 febrúar 2006 í Wayback Machine
- Búdapest panorama hringsjá
- Listrænarmyndir frá Búdapest Geymt 12 janúar 2006 í Wayback Machine
Ýmisleg
This article uses material from the Wikipedia Íslenska article Búdapest, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Efnið er aðgengilegt undir CC BY-SA 4.0 nema annað komi fram. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Íslenska (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.