Rušćina (русский язык, posłuchaj ? / i) je słowjanska rěč.
Ruska rěč słuša k wuchodosłowjanskim rěčam a do swójby indoeuropskich rěčow a je najbliša ukrainšćinje, rusinšćinje a běłorušćinje.
kraje | Ruska, Běłoruska, Zjednoćene staty Ameriki, Ukraina a druhe | |
rěčnicy | 255 milionow | |
znamjenja a klasifikacija | ||
---|---|---|
klasifikacija | indoeuropske rěče | |
družina pisma | kyriliski alfabet | |
oficielny status | ||
hamtska rěč | Ruska, Kazachstan, Běłoruska | |
rěčne kody | ||
ISO 639-1: | ru | |
ISO 639-2: | rus | |
ISO 639-3 (SIL): | RUS | |
karta | ||
Kraje, w kotrychž je rušćina hamtska abo rozšěrjena mjeńšinowa rěč | ||
wikipedija | ||
Rušćina je hamtska rěč Ruskeje a słuži jako rěč mjezynarodneje komunikacije a zhromadneho dźěła mjez wulkej ličbu narodow, kiž wobydluja něhdyše republiki Sowjetskeho zwjazka (w Běłoruskej, na Ukrainje, w Kazachstanje, w Kirgiskej a w druhich krajach). Rusce rěči so nimo toho tež w Zjednoćenych statach Ameriki, w Pólskej, w Němskej, w Bołharskej atd.
Rušćina je připóznata jako jedna z pjeć oficialnych jednanskich rěčow w Organizaciji zjednoćenych narodow.
Rusce rěči 255 milionow ludźi (dźewjata najwjetša rěč w swěće, 2024), z toho w Ruskej samej wjace hač 134 miliony (2020), jako maćeršćinu — 111,5 milionow (2020).
Pódla jednotneje powšitkownje připóznateje spisowneje rěče eksistuje hišće we wulkej ličbje wšelakorych teritorialnych dialektow.
Wšitke dialekty zjednoća so w tři skupiny: sewjernu, južnu a srjedźnorusku předchodnu.
А а /a/ | Б б /b/ | В в /w/ | Г г /g/ | Д д /d/ |
Е е /ě/ | Ё ё /jo/ | Ж ж /ž/ | З з /z/ | И и /i/ |
Й й /j/ | К к /k/ | Л л /ł/ | М м /m/ | Н н /n/ |
О о /о/ | П п /p/ | Р р /r/ | С с /s/ | Т т /t/ |
У у /u/ | Ф ф /f/ | Х х /ch/ | Ц ц /c/ | Ч ч /č/ |
Ш ш /š/ | Щ щ /šč/ | ъ twjerdy pismik | ы /y/ | ь mjechki pismik |
Э э /e/ | Ю ю /ju/ | Я я /ja/ |
Fonetiska hódnota a přikłady:
Rušćina ma 5 wokaliskich fonemow (wokale so rozeznawaja po wysokosći wertikalneho połoženja jazyka, po labializowanosći — njelabializowanosći, a po rjadach — po mĕstnje, na kotrymž je jazyk zbĕhnjeny; nalěwo — alfabet IPA; naprawo — kyriliski alfabet):
Wertikalne połoženje jazyka | Rjad | ||
---|---|---|---|
Prĕdni | Srjedźny | Zadni | |
Njelabializowane | Labializowane | ||
Wysoke | i / и | (ɨ / ы) | u / у |
Srjedźne | e / е | ɔ / о | |
Niske | a / а |
Wokal i wustupuje w dwĕmaj wariantomaj. Po mjechkich konsonantach a na spočatku słowa je to wokal prĕdnjeho rjada. Po twjerdych konsonantach pak srjedźneho rjada. Na př. бить (b’it’) "bić" a быть (byt’) "być".
Hornjoserbski wokal y rozeznawa so wot ruskeho y, kiž ma bóle zadnje połoženje — yazyk leži při jeho wurěkowanju w srjedźnym a zdźěla zadnim dźělu ertnicy.
W njepřizwučnych złóžkach so wokale přeměnjeja (redukuja) a w někotrych padach so njerozeznawaja. W złóžce bjezpošrednje před přizwukom po twjerdych konsonantach a tež na spočatku słowa (bjez přizwuka) so přeměni о do а: вóды (wody) "wody" — в[а]дá (w[a]da) "woda"; óсень (oseń) "nazyma" — [а]сéнний ([a]seńńij) "nazymski". W zbytnych njepřizwučnych złóžkach po twjerdych konsonantach so wokalej а a о přeměnjatej do krótkeho wokala srjedźneho połoženja jazyka a srjedźneho rjada ъ (abo [ə]): гóрод (gorod) "město" — [гъра]дá ([gəra]da) města; связáть (sw’azat’) "zwjazać" — свя́з[ъ]нный (sw’az[ə]nnyj) "zwjazany".
We wšěch njepřizwučnych złóžkach po mjechkich konsonantach so přeměnjeja wokale а, о a е do zwuka ие (abo ie), kotryž leži mjez i a e.
Konsonanty (37 fonemow) so dźĕla do sonornych a šumnych. Sonory su m, mʲ, n, nʲ, l, lʲ, r, rʲ, zbytne su šumne. Sonorne a šumne konsonanty so rozeznawaja po městnje artikulacje a po wašnju artikulacje (nalěwo — alfabet IPA; naprawo — kyriliski alfabet; horjeka — njespěwny konsonant; deleka — spěwny):
po wašnju artikulacje | po mĕstnje artikulacje | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
labiale | prĕdnjojazykowe | dorsale | ||||||
bi- labiale | labio- dentale | dentale | alweol. | post- alweol. | srjedźno- jazykowe | zadnjo- jazykowe | ||
kluzile | tw. | p / п b / б | t / т d / д | k / к g / г | ||||
m. | pʲ / п’ bʲ / б’ | tʲ / т’ dʲ / д’ | kʲ / к’ gʲ / г’ | |||||
afrikaty | tw. | t͡s / ц [d͡z] / [д͡з] | ||||||
m. | t͡ɕ / ч’ [d͡ʑ] / [дж’] | |||||||
spiranty | tw. | f / ф v / в | s / с z / з | ʂ / ш ʐ / ж | ʝ / й | x / х [ɣ] | ||
m. | fʲ / ф’ vʲ / в’ | sʲ / с’ zʲ / з’ | ɕ: / щ: ʑ: / ж’: | xʲ / х’ | ||||
nazale | tw. | m / м | n / н | |||||
m. | mʲ / м’ | nʲ / н’ | ||||||
wibranty | tw. | r / р | ||||||
m. | rʲ / р’ | |||||||
laterale | tw. | l / л | ||||||
m. | lʲ / л’ |
Rušćina ma šěsć padow a dwě čisle. Dual wjace nima. Při substantiwow, pronomenow a (zdźěla) ł-formow werbow ma tři genusy.
Za serbski werb měć eksistuje wosebita forma, kotraž wobsahuje prepoziciju у, genitiwnu formu wobsedźerja a formy werba быть. Wobsydstwo normalnje steji w nominatiwje.
Při negaciji steji město nominatiwa wobsydstwa genitiw.
Deklinacija substantiwow:
Substantiwy (singular):
Pad | I. typ deklinacije | II. typ deklinacije | III. typ deklinacije | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nominatiw | стол | конь | окно́ | по́ле | ка́рта | земля́ | сирота́ | степь | путь | и́мя |
Genitiw | стола́ | коня́ | окна́ | по́ля | ка́рты | земли́ | сироты́ | степи́ | пути́ | и́мени |
Datiw | столу́ | коню́ | окну́ | по́лю | ка́рте | земле́ | сироте́ | степи́ | пути́ | и́мени |
Akuzatiw | стол | коня́ | окно́ | по́ле | ка́рту | зе́млю | сироту́ | степь | путь | и́мя |
Instrumental | столо́м | конём | окно́м | по́лем | ка́ртой, -ою | землёй, -ёю | сирото́й, -о́ю | сте́пью | путём | и́менем |
Lokatiw | (о) столе́ | (о) коне́ | (об) окне́ | (о) по́ле | (о) ка́рте | (о) земле́ | (о) сироте́ | (о) степи́ | (о) пути́ | (об) и́мени |
wuchodosłowjanske rěče: | běłorušćina - rušćina - rusinšćina - rutenšćina † - stara wuchodosłowjanšćina † - stara Nowgorodska narěč† - ukrainšćina - zapadopolešćina |
zapadosłowjanske rěče: | čěšćina - lešon kenaan † - lachšćina - pólšćina - połobšćina † - pomoršćina (kašubšćina, słowinšćina †) - serbšćina (delnjoserbšćina - hornjoserbšćina - wuchodoserbske dialekty †) - słowakšćina - šlešćina |
južnosłowjanske rěče: | bołharšćina (Banatska bołharšćina) - bosnišćina - chorwatšćina (Hrodowska chorwatšćina, molišćina) - čornohóršćina - makedonšćina - serbišćina - słowjenšćina (prekmuršćina, rezijanšćina) - starocyrkwinosłowjanska rěč † |
konstruowane słowjanske rěče: | Glagolica - Lydnevi - Mezislovanska - Mjezysłowjanšćina - Proslava - Ruslavsk - Slovio |
fiktiwne słowjanske rěče: | Mrezisk - Seversk - Sevorian - Skuodian - Slavisk - Slavëni - Vozgian - Wenedyk |
druhe: | prasłowjanšćina † |
† mortwe |
This article uses material from the Wikipedia Hornjoserbsce article Rušćina, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Wobsah pod CC BY-SA 4.0 k dispoziciji steji, jeli njeje so hinak podało. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Hornjoserbsce (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.