Pôlitika Eto Madagasikara

Voafaritry ny Lalàmpanorenana tamin' ny taona 2010 izay nanangana ny Repoblika fahefatra ny andrim-panjakana eto Madagasikara. Ny filohan' ny Repoblika no filoham-panjakana voafidy hiasa mandritra ny dimy taona, ary ny praiminisitra no lehiben' ny governemanta. Ny filoha no mitondra ny firenena ary ny praiminisitra no mitondra ny governemanta. Ny governemanta no mampihatra ny lalàna. Ny governemanta no manana ny fahefana mpanatanteraka fa ny fahefana mpanao lalàna kosa dia zarain' ny governemanta sy ny antenimiera roa tonta. Tsy miankina amin’ ny andrim-panjakana fahefana roa voalohany ny fahefana mpitsara.

I Madagasikara dia repoblika ahitana antoko pôlitika miisa telonjato mahery.

Nisafidy ny rafitra repoblikana ny vahoaka malagasy taorian' ny nahazoan' i Madagasikara ny fahaleovantenany. Fanampin' izany dia niroso lalindalina kokoa tamin' ny demôkrasia ny Malagasy tamin' ny Repoblika fahatelo.

Fahefana mpanatanteraka

Ny fahefana mpanatanteraka dia sahanin' ny filoham-pirenena sy ny governemanta amin' ny alalan' ireo sampan-draharaham-panjakana isan-karazany. Lany amin’ ny alalan’ ny latsabato ataon' ny daholobe ny filoham-pirenena ary mijanona ho filoha mandritry ny dimy taona, azo averina indroa. Izy no manonona ny praiminisitra.

Fahefana mpanao lalàna

Ny fahefana mpanao lalàna dia sahanin' ny Antenimiera roa, dia ny Antenimierampirenena (izay ahitana ny solombavambahoaka voafidy manerana an' i Madagasikara) sy ny Antenimierandoholona (izay ahitana loholona voafidin' ny mpifidy lehibe sy ireo loholona notendren' ny filoham-pirenena). Izy ireo no mandany ny volavolan-dalàna aroson' ny governemata na ny tolo-dalàna aroson' ny solombavambahoaka na ny loholona.

Fahefana mpitsara

Ny fahefana mpitsara dia sahanin' ireo sampan-draharaham-pitsarana izayahitana ny sasany ao amin' ny Ministeran' ny Fitsarana, ao amin' ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana, sy ny maro hafa koa. Mampitaraina ny olom-pirenena sy ny mpitsara ny tsy fisian' ny fahaleovantena tanteraka eo aminy fitsarana.

Ny Repoblika Voalohany (1960 - 1973)

 

Ity no vanim-potoana nandraisan' ny Malagasy ny fitantanana ny fireneny indray, izany hoe mitovy amin' ireo firenena rehetra eran-tany i Madagasikara. Saritsarim-pahaleovantena ihany no nilazana io vanim-potoana io satria ny sehatra rehetra dia nakan' ny mpitondra tamin' izany fankatoavana tany amin' i Frantsa izay firenena nanjanaka teo aloha na dia mbola tsy rava tanteraka izany mandraka ankehitriny. Ary izany no niteraka ny fanehoam-panoherana ny taona 1972 ka niafara tamin' ny fahataperan' ny Repoblika Voalohany.

I Philibert Tsiranana

I Tsiranana Philibert no filoham-pirenena malagasy voalohany izay nitondra tamin' ny 1 Mey 1959 hatramin' ny 11 Ôktôbra 1972.

Ny Repoblika Faharoa (1973 - 1991)

 

Taorian' ny faharavan' ny Fitondran' ny Repoblika Voalohany dia nisy ny Tetezamita izay fotoana noheverina handinihan-tena teo amin' ny Tantaran' i Madagasikara.

Ramanantsoa sy Ratsimandrava

Ny jeneraly Ramanantsoa no nisahana ny andraikitra feno teo saingy noho ireo tarazo nisy vokatry ny teritery tamina sokajin-javatra maromaro teto anatiny sy tany ivelany dia voatery nametra-pialana ny lehilahy ka namindra ny fahefana. Ny kôlônely Ratsimandrava no nandray izany tamin-kafanam-po tokoa; ary mbola tsy afaka ao am-pon' ny Malagasy niaina izany fotoana izany ilay fehezan-teny malaza hoe: "Tsy hiamboho adidy aho mon Général !".

Pejy iray teo amin' ny tantaran' i Madagasikara io, ary noheverina fa teboka hiaingana hiatrehana ny fandrosoana eran-tany. Teo vao nihevitra fa ho afaka tanteraka ny vanim-potoanan' ny fanjanahantany. Herinandro ihany anefa ny faharetan' izany satria maty voatifitra ny kôlônely Ratsimandrava ny 11 Febroary 1975. Dia nisy Tetezamita indray teo fa tsy naharitra an-taona fa am-bolana ihany.

Ny filoham-pirenena Ratsiraka Didier

Ny Capitaine de frégate Ratsiraka Didier no voatendry hitondra an' i Madagasikara taty amin' ny faran' ny taona 1975. Niezaka ny hitondra hevi-baovao sy fijery vaovao tamin' ny alalan' ny fandaharan' asa iray dia ny Boky Mena ity manamboninahitra tantsambo ity ary naharesy lahatra ny maro tamin' ny Malagasy izy tamin' izany.

Noho ireo toe-javatra maro nitranga ka niteraka fahoriana sy fahasahiranana lalina teo amin' ny fiainam-pirenena, dia voatery ny vahoaka, izay nentan' ny antoko pôlitika sahy nanohitra ny fitondran-dRatsiraka Didier, naneho fa tsy afaka ny hiaritra intsony. Rehefa nitokona am-bolana vitsivitsy ny vahoaka dia resy lahatra ny mpitondra fa tsy afaka hampandeha ny fitondrana intsony ka nifampiraharaha tamin' ny mpanohitra izay neken' ny vahoaka ho mpitondra ny feony.

Ny Repoblika Fahatelo (1991 - 2014)

 

Lahatsoratra antsipirihany : Repoblikan' i Madagasikara (1992-2009).

Ny filohan' ny HAE Zafy Albert

 

Ny 31 Ôktôbra 1991 no nanamarika ny fiafaran' ny Repoblika faharoa ary koa varavarana hisokatra hoan' ny Repoblika fahatelo. Na dia tsy nanapa-kevitra firy intsony teo amin' ny fitantanan-draharaham-panjakana intsony aza Ratsiraka dia mbola nitazona ihany ny anaram-boninahitra maha filohan' ny Repoblika azy ihany.

I Zafy Albert no nitazona ny andrikitra teo amin' ilay andrim-panjakana lehibe (Haute Autorité de l'Etat -- H.A.E) natao hampijoroana ny Repoblika fahatelo. Narafitra ny Lalàmpanorenana vaovao, natao daholo izay rehetra hita fa madilana tokony ho tetenina tamin' ny lasa.

Ny filoham-pirenena Zafy Albert

Ny taona 1993 vao tafajoro tanteraka ny Repoblika fahatelo, lany ho filoham-pirenena tamin' izany i Albert Zafy izay nanankinan' ny ankamaroan' ny Malagasy ny safidiny. Sahirana teo amin' ny fitadiavam-bahaolana ara-toekarena ireo mpitondra ka niteraka fifanoheran-kevitra teo amin' ireo samy mpiara-mitolona izany, ka ny taona 1996 dia voatery naato tamin' ny asa maha filoham-pirenena azy i Zafy Albert, io dia ny Lalàmpanorenana ihany no nahafahana nampiato azy ary sambany teo amin' ny tantaran' i Madagasikara no nisy fanonganam-panjakana tao anatin' ny fanajana ny lalàna tanteraka.

Ny filohan' ny tetezamita Ratsirahonana Norbert

Nitsangana ny tetezamita notarihin' i Ratsirahonana Norbert izay filohan' ny Fitsarana Avo Momba ny Lalàmpanorenana tamin' izany. Dia nikarakara ny fifidianana izay ho filoham-pirenena hasolo an' i Zafy izy. Nirotsaka hofidina indray teo Ratsiraka ka niverina nifaninana indray izy sy Zafy.

Ny filoham-pirenena Ratsiraka Didier

Tafaverina ho filoha indray Ratsiraka ny taona 1997 ary nanitsy ny Lalàmpanorenana ka ny mahaolona sy ny tontolo iainana ("humanisme écologique") indray no nentiny handresena lahatra ny Malagasy.

Niditra tamin' ny fizaràna faharoan' ny Repoblika fahatelo teo ny firenena malagasy, 5 taona no niainana izany foto-kevitra vaovao izany, izay fotoana ninian' ny Malagasy maro tsy notoinina. Na dia noheverina ho manana traikefa sy fahaiza-manao noho ny fotoana maro nitondrany an' i Madagasikara aza Ratsiraka, dia tsy nisy fanavaozana nentiny teo amin' ny fitantanana. Raha ny fifanarahana iraisam-pirenena no jerena dia nitohy avokoa ireny rehefa niato nandritra ny fotoana nitondran' i Zafy Albert. Maro ny vola fanampiana sy nindramina nentina hanatsarana ny fahefa-mividin' ny vahoaka, saingy tsy nisy fiantraikany teo amin' ny tantsaha indrindra.

Ny filoham-pirenena Ravalomanana Marc

Ny taona 1999 dia nisy ny fifidianana izay ho ben' ny tanàna ka tamin' izany no nipoirana olona vaovao teo amin' ny sehatra pôlitika. Anisan' ireny ny mpandraharaha tompon' ny orinasa Tiko, Ravalomanana Marc izay nanana fahasahiana nijoro hitondra fijery vaovao. Mbola tanora sy tsy mbola heno teo amin' ny tontolo pôlitika malagasy izy ka nanaitra ny mponin' Antananarivo izay toerana nilatsahany ho fidina.

Nanangana fikambanana izy nahazoany nilatsaka, dia ny "Tiako i Madagasikara" tamin' izany, izy. Nisy akony teo amin' ny fiainam-pirenena malagasy ny fitantanany ny renivohitra. Fa niezaka nitondra fanavaozana sy fanatsarana ny tanàna izy, indrindra ny lalana. Rehefa ho tonga ny fotoam-pifidianana izay ho filoham-pirenena dia nirotsaka ho fidina Ravalomanana Marc. Rehefa nirotsaka izy dia lany ho filoham-pirenena. Tsy nanaiky ny fahalanian-dRavalomanana amin' ny fiodinana voalohany Ratsiraka mpifanadrina aminy ka niteraka ny krizy tamin' ny taona 2002. Nitondra tamin' ny taona 2002 ka hatramin' ny taona 2009 izay fotoana nanongana azy, izy.

Ny filohan' ny Tetezamita Andry Rajoelina

Tamin’ ny fomba tsy dia natao hoe ara-dalàna, naka ny fahefana i Andry Rajoelina nandritry ny fikorontanana nitranga tamin’ ny taona 2009 taorian’ ny fialàn’ i Marc Ravalomanana, ary taorian’ ny fakan’ i Andry Rajoelina ny fahefana, nanohy ny fanomezan-dalan’ i Marc Ravalomanana izy na dia tsy lany tamin’ ny latsabato ataon’ ny daholobe aza. Ny tena marina, raha tena nisy ny tetezamita, ny miaramila no tokony nitondra azy: izany hoe izay manana ny mari-boninahitra avo indrindra ao amin’ ny Tafika. Roa volana aorian’ ny tetezamita dia tokony nisy ny fifidianana filoham-pirenena. Voarara any Madagasikara ary manerana izao tontolo izao ilay fakan’ i Andry Rajoelina fahefana izany hoe manohy ny fanomezan-dalan’ ny filoham-pirenena lany amin' ny latsabato.

Ny Repoblika fahefatra

Ny filoham-pirenena Hery Rajaonarimampianina

 

I Hery Rajaonarimampianina dia kandidà amin' ny fifidianana ny filoham-pirenena ny taona 2013. Lany tamin' ny salanisa 53,41 izy tamin' ny fihodinana faharoa nanoloana ny kandidà Jean Louis Robinson. Dimy andro nialoha ny fihodinana voalohan' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny 2013 dia voatolotra ho solon' i Andry Rajoelina i Hery Rajaonarimampianina. Faharoa izy tamin' ny valin' ny fihodinana voalohany, ary izy no mitarika ara-bato amin'ny fihodinana faharoa. Na dia nolazain' ireo mpanohitra azy fa nisy aza ny hala-bato, dia voatonona ho filoha lanin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohan' ny Repoblika fahaefatra izy tamin' ny 17 Janoary 2014. Nandray ny fahefana tamin' ny 25 Janoary izy

Ny filoham-pirenena Andrinirina Rajoelina

Tsynitsaha-nitombo ny isan' ny fikambanana sy antoko pôlitika eto Madagasikara hatramin' ny fanjanahantany ka hatramin' izao. Ankehtriny dia ahitana antoko pôlitika miisa telonjato mahery ny eto Madagasikara.

Antoko sy fikambanana pôlitika niorina faha fanjanahantany

• Vy Vato Sakelika (VVS) (1913)
• Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache (MDRM, 22 Febroary 1946 -10 May 1947)
• Parti Nationaliste Malgache (PANAMA, 1941-1947)
• Jeunesse Nationaliste (JINY, 1943-1947)
• Parti des Déshérités de Madagascar (PADESM)

Antoko sy fikambanana pôlitika niorina tamin' ny Repoblika Voalohany

• Parti Social-Démocrate (PSD)
• Mouvement National pour l'Indépendance de Madagascar - Madagasikara Otronin' ny Malagasy (MONIMA)
• Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara (AKFM)

Antoko sy fikambanana pôlitika niorina tamin' ny Repoblika faharoa

• Antoky ny Revolisiona Malagasy; Andry sy Rihana Enti-Manavotra an' i Madagasikara (AREMA)
• Miaro ny Fanjakan' ny Madinika - Mpitolona ho an' ny Fandrosoan' i Madagasikara (MFM)
• RNM
• RCM
• Parti Démocratique de Madagascar (PDM)
• Union Démocratique et Sociale de Madagascar (UDSM)

Antoko sy fikambanana pôlitika niorina tamin' ny Repoblika fahatelo

• Union Nationale pour la Démocratie et le Développement (UNDD)
• Parti du Congrès de l' Indépendence de Madagascar (PICM)
• Rassemblement Pour la Social-Démocratie (RPSD)
• Comité de Soutien pour la Démocratie et le Développement à Madagascar (CSDDM)
• Liberalisme Economique et Action Democratique pour la Reconstruction nationale (LEADER Fanilo, 1992, naorin' i Herizo Razafimahaleo)
• Asa Vita no Ifampitsarana (AVI)
• Tiako i Madagasikara (TIM)

Antoko sy fikambanana pôlitika niorina tamin' ny Repoblika fahefatra

• Tanora Malagasy Vonona (TGV)
• Miaraka Amin' ny Prezida Andry Rajoelina (MAPAR)
• Hery Vaovao ho an' i Madagasikara (HVM)
• Antoko Miombona Ezaka (AME)
• Madagasikara Mandroso (MAMAN)

Voalamina ho faritany enina sy faritra telo amby roapolo sy distrika manodidina ny 120 ary kaominina manodidina ny 1 700 ny tanim-pirenen' i Madagasikara. Ny isa, ny fari-piadidiana, ny anarana ary ny renivohitra dia faritan' ny lalàna 94-001 tamin' ny 26 Avrily 1995.

Faritany eto Madagasikara

Nizara ho faritany enina i Madagasikara hatramin' izay: Antsiranana, Antananarivo, Fianarantsoa, Mahajanga, Toamasina ary Toliara. Teo aloha dia nanana ny fizakan-tenany ny faritany enina eto Madagasikara, ka natsoina hoe "faritany mizakatena". Tsy vondrom-paritra intsony ny faritany taorian' ny fanavaozana ny Lalàmpanorenana tamin' ny taona 2007 izay nametraka ny faritra. Ao amin' ny Lalàmpanorenana tamin' ny taona 2010 dia anisan' ny vondrom-bahoaka itsinjaram-pahefana ny faritany eto Madagasikara, saingy tsy misy manatanteraka izany.

Faritanin' Antsiranana

Ny Faritanin' Antsiranana dia manana velarana mirefy 43 406 km² sady nisy mponina 1 465 606 tamin' ny taona 2011. I Antsiranana na Diego-Suarez no renivohiny.

Faritanin' Antananarivo

Ny Faritanin' Antananarivo dia manana velarana mirefy 58 283 km² sy misy mponina miisa 5 370 900 tamin' ny 2004. Ny renivohiny dia Antananarivo, renivohitr' i Madagasikara koa. Ny faritanin' Antananarivo ireny no faritany tsy manana morontsiraka amin' ny faritany eto Madagasikara.

Faritanin' i Fianarantsoa

Ny Faritanin' i Fianarantsoa dia manana velarana 103 272 km² sy mponina 4 142 444 izy tamin' ny taona 2011. Ny tanànan' i Fianarantsoa no renivohiny.

Faritanin' i Mahajanga

Ny Faritanin' i Mahajanga dia manana velarana mirefy 150 023 km2. Tamin' ny 2011 izy dia nisy mponina 2 224 570. Ny renivohiny dia i Mahajanga.

Faritanin' i Toamasina

Ny Faritanin' i Toamasina dia manana velarana mirefy 71 911 km². Misy mponina miisa 3 438 275 io faritany io tamin' ny taona 2011. Ny tanànan' i Toamasina no renivohiny.

Faritanin' i Toliara

Ny Faritanin' i Toliara dia no faritany eto Madagasikara lehibe indrindra raha ny velarana no jerena; any amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny Nosy no misy azy; misy ny seranan-tsambo ao amin' ny lakandranon' i Môzambika. 936 km miala an' Antananarivo no misy ny renivohiny, dia ny tanànan' i Toliara. Ny velarany dia mirefy 161 405 km2 ary ny isan' ny mponiny dia 2 229 550 tamin' ny 2001).

Faritra eto Madagasikara

Tamin' ny taona 2004 dia nozaraina ho faritra 22 i Madagasikara. Araka ny Lalàmpanorenan' i Madagasikara tamin' ny taona 2010 dia anisan' ny vondrom-bahoaka itsinjaram-pahefana sady faritra ara-pitantanan-draharaham-panjakana ao amin' ny sehatry ny fanapariaham-pahefana ny faritra. Tamin' ny taona 2021 dia lasa 23 ny faritra eto Madagasikara.

Tsy voahaja anefa ny voalazan' ny Lalàmpanorenana, hatramin' ny namoronana ny faritra, ny amin' ny tokony hifidianana ny lehiben' ny faritra. Tsy voatsangana koa ny Filankevi-paritra izay tokony handany ny tetibola ary hanaramaso asan' ny mpanatanteraka.

Ireto avy ireo faritra 23 ireo voatsinjara amin' ny faritany enina:

Faritra ao amin' ny Faritanin' Antsiranana

Misy faritra roa ny ao amin' ny Faritanin' Antsiranana, ka ireto avy izy ireo:

• Faritra Diana (misy distrika miisa 5)
• Faritra Sava (misy distrika miisa 4)

Faritra ao amin' ny Faritanin' i Mahajanga

Misy faritra efatra ny ao amin' ny Faritanin' i Mahajanga:

• Faritra Boeny (misy distrika miisa 6)
• Faritra Betsiboka (misy distrika miisa 4)
• Faritra Melaky (misy distrika miisa 5)
• Faritra Sofia (misy distrika miisa 7)

Faritra ao amin' ny Faritanin' Antananarivo

Misy faritra efatra ny ao amin' ny Faritanin' Antananarivo:

• Faritra Itasy (misy distrika miisa 3)
• Faritra Analamanga (misy distrika miisa 8)
• Faritra Bongolava (misy distrika miisa 2)
• Faritra Vakinankaratra (misy distrika miisa 7)

Faritra ao amin' ny Faritanin' i Toamasina

Misy faritra telo ny ao amin' ny Faritanin' i Toamasina:

• Faritra Alaotra-Mangoro (misy distrika miisa 5)
• Faritra Analanjirofo (misy distrika miisa 6)
• Faritra Atsinanana (misy distrika miisa 7)

Faritra ao amin' ny Faritanin' i Fianarantsoa

Misy faritra dimy ny ao amin' ny Faritanin' i Fianarantsoa:

• Faritra Atsimo-Atsinanana (misy distrika miisa 5)
• Faritra Amoron' i Mania (misy distrika miisa 4)
• Faritra Ihorombe (misy distrika miisa 3)
• Faritra Matsiatra Ambony (misy distrika miisa 7)
• Faritra Vatovavy (misy distrika miisa 3)
• Faritra Fitovinany (misy distrika miisa 3)

Faritra ao amin' ny Faritanin' i Toliara

Misy faritra efatra ny ao amin' ny Faritanin' i Toliara:

• Faritra Atsimo-Andrefana (misy distrika miisa 9)
• Faritra Anosy (misy distrika miisa 3)
• Faritra Androy (misy distrika miisa 4)
• Faritra Menabe (misy distrika miisa 5)

Distrika eto Madagasikara

Ao amin' ny didim-panjakana laharana 2005-012 nivoaka tamin' ny 11 Janoary 2005 dia miisa 119 ny distrika eto Madagagasikara. Tsy vondrom-bahoaka itsinjaram-pahefana ny distrika fa fizaràna mahakasika ny fanapariaham-pahefana avy amin' ny fitondrana foibe.

Kaominina eto Madagasikara

Ny kaominina no vondrom-bahoaka itsinjaram-pahefana fototra natsangana tamin' ny fiandohan' ny Repoblika Fahatelo araka ny Lalàmpanorenana tamin' ny 18 Septambra 1992 izay mbola nohamafisin' ny Lalàmpanorenana tamin' ny taona 2010. Tamin' ny taona 2015 dia niisa 1 693 ny kaominina eto Madagasikara.

• Tantaran' i Madagasikara
• Tanàna eto Madagasikara
• Governemanta malagasy
• Faritany eto Madagasikara
• Faritra eto Madagasikara
• Nosy Malagasy na Nosy Miparitaka

• http://www.madagascar-tribune.com/No-comment,10993.html Archived Janoary 31, 2009 at the Wayback Machine

Momba ny fandaminana ny tanim-pirenen' i Madagasikara

Lahatsoratra samihafa

• "Lois annotées sur la décentralisation", fes.de
• "Province autonome d'Antananarivo" - Gouvernorat Archived Febroary 6, 2007 at the Wayback Machine Tranonkala ôfisialy

Didy aman-dalàna

• "Loi n°2004-001 relative aux Régions" (pdf), faolex.fao.org

• "Loi n°2014-020 du 27 septembre 2014 Relative aux ressources des Collectivités territoriales décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes Archived Desambra 11, 2022 at the Wayback Machine.", ceni-madagascar.mg
• "Loi n°2014-021 relative à la représentation de l’Etat" (pdf), droit-afrique.com
• "Loi organique n° 2014-018 du 12 septembre 2014 régissant les compétences, les modalités d’organisation et de fonctionnement des Collectivités territoriales décentralisées, ainsi que celles de la gestion de leurs propres affaires.", dgfag.mg
• "Loi n°2015-002 complétant l’annexe n°01 de la loi n° 2014-020 du 27 septembre 2014 relative aux ressources des Collectivités territoriales décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes Archived Novambra 11, 2021 at the Wayback Machine.", ceni-madagascar.mg
• "Loi n° 2021-012 modifiant l’annexe n° 01 de la Loi n° 2014-020 du 27 septembre 2014, modifiée et complétée par la Loi n° 2018-011 du 11 juillet 2018, relative aux ressources des Collectivités Territoriales Décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes" (pdf), assemblee-nationale.mg