Jiny

Tsy hita maso ny jiny amin' ny ankapobeny nefa tsy fanahy tanteraka satria afaka miseho amin' ny endrika zavamaniry na biby na olona sady mety hahatsapa te hatory na noana. Afaka mibaiko ny fanahy na ny sain' ny olombelona (mampianjaka) ny jiny nefa tsy voatery hampiasainy izany hery ananany izany. Amin' ny finoana silamo, ny jiny dia manan-tsafidy hanao ny tsara na ny ratsy toy ny olombelona, tsy tahaka ny anjely izay tsy afaka manao afa-tsy ny tsara ihany.

Ny teny hoe jiny dia fanagasiana ny teny arabo hoe جِنّ / jinn (atao hoe جِنّي / jinnī io teny io raha milaza tokana). Ny teny arabo hoe jinn dia avy amin' ny fototeny semitika hoe jnn (teny arabo: جَنّ / جُنّ‎, jann), izay midika voalohany hoe "miery" na "manafina". Mihevitra ny mpikaroka sasany fa midika ara-bakiteny hoe "zavatra afenina amin' ny fahatsapana" io teny io. Iray tarika amin' ny teny arabo hoe majnūn (izay midika hoe "itoeran-javatra" na "adala") sy jannah ("zaridaina") ary janīn ("zaza am-bohoka"). Ny teny hoe jinn dia ampiasaina amin' ny fiteny arabo ho milaza maro ka ny endriny milaza tokana dia jinni.

Tsy fantatra mazava ny niavian' ny teny arabo hoe jinn. Ny mpikaroka sasany dia mampifandray an' io teny io amin' ny teny latina hoe genius, vokatry ny fampifangaroam-pivavahana tamin' ny andron' ny Empira Rômana tamin' ny nanjakan' i Tiberio Aogosto, nefa iadian-kevitra izany fisampanan-teny izany.

Misy koa ny milaza fa ny teny hoe jinn dia avy amin' ny teny arameana hoe ginnaya (siriaka: ܓܢܬܐ‎) izay midika hoe "andriamanitra mpiaro" na "mpiambina". Milaza koa ny hafa fa avy amin' ny anaran' ny fanahy vavy ao amin' ny Avesta (bokin' ny finoana persiana) hoe Jaini io teny io izay anisan' ny zavaboary maro ao amin' ny finoana efa tany alohan' ny fedrà zôrôastriana tany Iràna .

Ny jiny araka ny lovantsofina miozolmana

Ho an' ny Mozilmana, ny jiny dia zavaboary miaina ety an-tany, monina eny akaikin' ny toerana misy rano, any amin' ny tany efitra sy eny amin' ny fasana sy any anaty ala. Misy dimy ambin' ny folo any ho any ny karazana jiny.

Miseho amin' ny endrika isan-karazany ny jiny ka mety ho tahaka ny olombelona na ny biby toy ny bibilava. Ny teny hoe جِنّ / jinn na عِفٰرِيتْ / ʿifrīt (raha milaza maro: عَفَارِيت / ʿafārīt), dia manondro koa izany bibilava izany sy karazana bibilava hafa. Ny anaran' izy ireo na ny fihetsiny, izay hafahafa, dia ahafaha-manavaka azy amin' ny tena olombelona rehefa maka endrik' olombelona izy.

Mpiaro ny pôeta sady ahazoany aingam-panahy ny sasany amin' ireo fanahy ireo, araka ny fedrà talohan' ny nisianan' ny fivavahana silamo: izy ireo no atao hoe hawāǧis (raha milaza tokana: hāǧis). Mivondrona ho foko sy vahoaka ary fanjakana izy ireo, sahala amin' ny olombelona, manana lalàna izy ary manana ny fivavahany (anisan' izany ny fivavahan' ny olombelona satria "ny mpaminany sasany dia nalefan' Andriamanitra any amin' ny jiny sy ny olona" araka ny voalaza ao amin' ny Kor'any manao hoe: "Izaho (Andriamanitra) tsy namorona ny Jiny sy ny Olombelona afa-tsy ny hanompo Ahy" (Soràta 51.56).

Misy lahy sy vavy ny jiny ka raha vavy izy dia atao hoe جِنِّية / jinniyya. Izao avy ny anarana iantsoan' ny Magrebina ny jiny: ny عِفَارِيت / ‘ifārīt: jinin' ny afo izay monina an-tanety, sy ny مَاَرِدْ / māɾid izay monina akaikin' ny rano mandeha ary ny سلف / silf izay manana elatra sy monina any an-danitra. (Soràta 37.7)

Ny jiny araka ny voalaza ao amin' ny Kor'any

Ao amin' ny fivavahana silamo, ny jiny dia zavaboary manana fahefana mihoatra ny an' ny zavaboary mahazatra - fifangaroan' ny hazavan' ny afo tsy hita maso sy afo tsy misy setroka no nanamboarana azy fa tsy tahaka ny olombelona izay namboarina tamin' ny tanimanga. Asaina mivavaka sy mino izy ireo ka tsy maintsy hisedra ny Fitsarana Farany.

Araka ny voalazan' ny Kor'any ao amin' ny soràta Ar-rahmān ("Ilay Be Indrafo"), ny jiny dia zavaboary noforonina tamin' ny afo: "¹⁴Noforoniny tamin' ny tanimanga maneno ny olombelona sahala amin' ny vilany tany;¹⁵ary noforoniny tamin' ny lelafo avy amin' ny afo tsy misy setroka ny jiny".

I Satana koa izay atao hoe شَيْطان / Shayṭān amin' ny teny arabo sady fantatra koa amin' ny anarana hoe Iblisy (Iblis) dia voaresaka matetika ao amin' ny Kor'any :

"Ary rehefa notenenintsika ny Anjely hoe: "mandohaleha eo anatrehan' i Adama ianareo", dia nandohalika izy ireo, afa-tsy i Iblisy izay anisan' ireo jiny sady izay niodina tamin' ny didin' ny Tompony" (Kor'any 18.50).

"Tsara noho izy aho: noforoninao tamin' ny afo aho, fa izy kosa noforoninao tamin' ny tanimanga" (Soràta 38.76)

Ny anarana amin' ny endrika milaza maro hoe شَيٰطَيِنْ / shayāṭīn (satana) dia ilazana ny olombelona sy ny jiny manatanteraka ny asan' i Iblisy.

Ny anjely dia izay noforonina tamin' ny hazavana sady tsy manao afa-tsy izay ampanaovin' Andriamanitra azy ary tsy mahalala manota; ny jiny kosa, izay sahala amin' ny olombelona, dia afaka ny tsy hanoa an' Andriamanitra sy afaka manota:

"Ary eo anatrehan' Andriamanitra no andohalehan' ny zava-manan' aina rehetra any an-danitra sy ety an-tany; sahala amin' izany koa ny anjely izay tsy mibontsin' ny avonavona." (Soràta 16.4)

"Ireo izay eo akaikin'ny Tomponao (ny anjely) dia mihira ho an'ny Voninahiny andro aman'alina tsy mahatsiaro fahasorenana." (Soràta 41.38)

"Ianareo izay nino! Arovy ny tenanareo sy ny ankohonanareo amin' ny afo izay hosoronana amin' ireo olona sy vato, hambenan' ny anjely masiaka sy sarotiny izay tsy mahay tsy manaja an' i Allah amin' izay anirahany azy sady manatanteraka izay andidiana azy." (Soràta 66.6)

"¹⁹Azy irery ireo rehetra ao an-danitra sy ety an-tany. Ireo izay eo akaikiny [ny anjely] dia tsy mihevi-tena ho be voninahitra loatra ka tsy hidera Azy sady tsy reraka ny manao. ²⁰Mankalaza ny Voninahiny andro aman' alina sady tsy mitsahatra izy ireo." (Soràta 21.19-20)

Io fanan' ny jiny safidy io no nahafahan' i Satana tsy hanoa an' Andriamanitra sy ahafahana manasazy azy, araka ny voalaza ao amin' ny Kor'any. Ny jiny dia mety hino an' Andriamanitra na tsy hino (Soràta Adh-Dhariyat 51.56)

Voalaza fa nisy jiny ratsy izay nanaraka foana ny mpaminany Mohamady ka niafara tamin' ny fiovam-po sady lasa jiny tsara talohan' ny nahafatesany vokatry ny nanarahany maso ny asan' i Mohamady.

• Anjely
• Iblisy
• Seitana
• Ifrity