2023: Ihe

Tot lii 2020-lovo niäljád ihe.

Uđđâivemáánu

• uđđâivemáánu 1. peeivi – Suomân vuáđuduvvii 21 pyereestvaijeemkuávlud.
• uđđâivemáánu 1. peeivi – Kroatia seervâi eurokuávlun. Tot lii eurokuávlu 20. jeessânstaatâ.
• uđđâivemáánu 1. peeivi – Kroatia seervâi Schengen-kuávlun.
• uđđâivemáánu 1. peeivi – Luiz Inácio Lula da Silva algâttij Brasilia president virgeest.
• uđđâivemáánu 13.–14. peeivij – Tšeekist uárnejui presidentvaaljâi vuossâmuš jienâstemrieggee. Petr Pavel já Andrej Babiš peesáin jootkân.
• uđđâivemáánu 25. peeivi – Chris Hipkins algâttij Uđđâ-Seeland uáiviminister virgeest.
• uđđâivemáánu 27. já 28. peeivij – Tšeekist uárnejui presidentvaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Petr Pavel uážui 57,6 % jienâin, já te sun väljejui Tšeeki presidentin.

Kuovâmáánu

• kuovâmáánu 1. peeivi – Suomâ ovdâskodde tuhhiittij nk. translaavâ nubástus jienâiguin 113–69.
• kuovâmáánu 5. peeivi – Kyprosist uárnejuvvojii presidentvaaljah. Nikos Christodoulides já Andreas Mavroyiannis peesáin jootkân.
• kuovâmáánu 5. peeivi – Marja Kyllönen finnij Runeberg-palhâšume kirjestis Vainajaiset.
• kuovâmáánu 12. peeivi – Kyprosist uárnejui presidentvaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Nikos Christodoulides uážui 51,97 % jienâin, já te sun väljejui Kypros presidentin.
• kuovâmáánu 24. peeivi – Uđđâ sämitiggelaahâ kománij Suomâ ovdâskode vuáđulahâváljukoddeest. Marin haldâttâs lii jo kuálmád haldâttâs, mii ij uážžum uđâsmittem ááigán.
• kuovâmáánu 25. peeivi – Käärijä finnij UMK-finalist 539 čyegisid suomâkielâg pitástis Cha cha cha já vuoitij Uđđâ muusik kišto 2023.

Njuhčâmáánu

• njuhčâmáánu 9. peeivi – Petr Pavel algâttij Tšeeki president virgeest.
• njuhčâmáánu 27. peeivi – Uŋgar parlament ratifisistij Suomâ Nato-ucâmuš.
• njuhčâmáánu 28. peeivi – Humza Yousaf väljejui Skotland uáiviministerin.
• njuhčâmáánu 30. peeivi – Tuurki parlament tuhhiittij Suomâ Nato-jeessânvuođâ jienâiguin 276–0.

Cuáŋuimáánu

• cuáŋuimáánu 2. peeivi – Suomâst uárnejuvvojii ovdâskoddevaaljah.
• cuáŋuimáánu 4. peeivi – Suomâst šoodai Nato 31. jeessân.
• cuáŋuimáánu 14. peeivi – Euroop komovuotâornijdume ESA paajij Jupiter jieŋâmáánuid totkee rakkeet Jupiter Icy Moons Explorer Ranska Guayanast tijme 15:15 Suomâ ääigi.
• cuáŋuimáánu 27. peeivi – Tappara vuoitij jieŋâskiäru suomâmiäštárvuođâ.

Vyesimáánu

• vyesimáánu 5. peeivi – Aasiast já Australiast oinui peli-iptoslâš mánusiävŋánem.
• vyesimáánu 6. peeivi – Charles III já Camilla ruvnájuin Westminster Abbeyst, Lontoost, Ovtâstum kunâgâskoddeest.
• vyesimáánu 9.–13. peivij – Euroviisuh uárnejuvvojii Liverpool Arenast, Liverpoolist, Ovtâstum kunâgâskoddeest.
  • vyesimáánu 9. peeivi – Ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto vuossâmuš semifiinaal uárnejui.
  • vyesimáánu 11. peeivi – Ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto nubbe semifiinaal uárnejui.
  • vyesimáánu 13. peeivi – Ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto fiinaal uárnejui.
  • vyesimáánu 14. peeivi – Ruotâ vuoitij ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto pittáin Tattoo.
• vyesimáánu 28. peeivi – Kanada vuoitij jieŋâskiäru maailmmiäštárkištoid.
• vyesimáánu 28. peeivi – Tuurki virgeest leijee president Recep Tayyip Erdoğan vuoitij Tuurki presidentvaaljâi nube jienâstemrieggee já te sun väljejui Tuurki presidentin.

Kesimáánu

• kesimáánu 10. peeivi – Syemmilâš aalmugovdâsteijee já irâtteijee Sofia Virta väljejui Ruánáá lito uđđâ saavâjođetteijen.

Syeinimáánu

• syeinimáánu 6. peeivi – Syemmilâš aalmugovdâsteijee Willie Rydman nomâttui Suomâ iäláttâsministerin.

Čohčâmáánu

• čohčâmáánu 4. peeivi – Suomâ Sämitige ive 2023 vaaljâi toimâttem aalgij.

Roovvâdmáánu

• roovvâdmáánu 2. peeivi – Suomâ Sämitige ive 2023 vaaljâi toimâttem nuuvâi.
• roovvâdmáánu 2. peeivi – Katalin Karikó já Drew Weissman vuoittijn Nobel-fysiologia- teikkâ talhâstieđâpalhâšume.
• roovvâdmáánu 3. peeivi – Pierre Agostini, Anne L'Huillier já Ferenc Krausz vuoittii Nobel-fyysiikpalhâšume.
• roovvâdmáánu 4. peeivi – Moungi G. Bawendi, Louis E. Brus já Alexei I. Ekimov vuoittii Nobel-kemiapalhâšume.
• roovvâdmáánu 5. peeivi – Jon Fosse vuoitij Nobel-kirjálâšvuotâpalhâšume.
• roovvâdmáánu 6. peeivi – Narges Mohammadi vuoitij Nobel-ráávhupalhâšume.
• roovvâdmáánu 14. peeivi – Viestâr-Ovtâstum staatâin, Koskâ-Amerikist, Kolumbiast já Brasiliast oinui riegislágán piäiváásiävŋánem.
• roovvâdmáánu 15. peeivi – Ecuadorist uárnejui vaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Daniel Noboa uážui 51,83 % jienâin, já te sun väljejui Ecuador presidentin.
• roovvâdmáánu 20. peeivi – Maailm vuossâmuu nuorttâlâškielâg kuhes elleekove Jeʹvida vuosâeehid uárnejui Suomâst.
• roovvâdmáánu 22. peeivi – Argentiinast uárnejuvvojii presidentvaaljah. Sergio Massa já Javier Milei peesáin jootkân.
• roovvâdmáánu 28.–29. peivij – Euroopist, Afrikist já Aasiast oinui uásálâš mánusiävŋánem.
• roovvâdmáánu 31. peeivi – Syemmilâš musikkár Maija Kauhanen vuoitij ive 2023 Tave-enâmij rääđi muusikpalhâšume.

Skammâmáánu

• skammâmáánu 10. peeivi – Syemmilâš diplomaat, Suomâ täsivääldi 10. president já ive 2008 Nobel-ráávhupalhâšume vyeittee Martti Ahtisaari hävdidui Hietaniemi hävdienâmân Helsigist.
• skammâmáánu 19. peeivi – Argentiinast uárnejui presidentvaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Javier Milei uážui 55,69 % jienâin, já te sun väljejui Argentiina presidentin.

Juovlâmáánu

• juovlâmáánu 31. peeivi – Tanska roonnig Margrethe II almottij, ete sun luápá ruuvnâst uđđâivemáánu 14. peeivi 2024.

  Nobel-palhâšumeh

• Fyysiik – Pierre Agostini, Anne L'Huillier já Ferenc Krausz
• Kemia – Moungi G. Bawendi, Louis E. Brus já Alexei I. Ekimov
• Kirjálâšvuotâ – Jon Fosse
• Ráávhu – Narges Mohammadi
• Talhâstieđâ – Katalin Karikó já Drew Weissman

Finlandia-palhâšumeh

• Syemmilâš kirječällee Sirpa Kähkönen finnij čaabâkirjálâšvuođâ Finlandia-palhâšume kirjestis 36 uurnaa – Väärässä olemisen historia.
• Syemmilâš kirječällee Magdalena Hai finnij párnái- já nuorâikirjálâšvuođâ Finlandia-palhâšume kirjestis Sarvijumala.
• Syemmilâš kirječällee Antti Järvi finnij tiätukirjálâšvuođâ Finlandia-palhâšume kirjestis Mihin katosi Antti Järvi?.

Čuákánkiäsuh jieškote-uvlágán suorgijn

• Sämmilâš kirjálâšvuotâ ive 2023

 

• uđđâivemáánu 10. peeivi – Konstantin II, Kreika majemuš kunâgâs já Tanska prinssâ (š. 1940)
• uđđâivemáánu 12. peeivi – Lisa Marie Presley, ovtâstumstaatâlâš lávloo já laavlârähtee (š. 1968)
• kuovâmáánu 5. peeivi – Pervez Musharraf, pakistanlâš kenraal já Pakistan 10. president (š. 1943)
• cuáŋuimáánu 19. peeivi – Harriet Nordlund, juulevsämmilâš čaittâleijee, kietâčällee já kirječällee (š. 1954)
• vyesimáánu 5. peeivi – Siiri Rantanen, syemmilâš čyeigee já olympiavyeittee (š. 1924)
• kesimáánu 12. peeivi – Silvio Berlusconi, italialâš finnodâholmooš já politikkár (š. 1936)
• porgemáánu 22. peeivi – Toto Cutugno, italialâš lávloo já laavlârähtee (š. 1943)
• čohčâmáánu 14. peeivi – Maila-Katriina Tuominen, syemmilâš kulttuurtoimâtteijee (š. 1946)
• roovvâdmáánu 13. peeivi – Louise Glück, ive 2020 Nobel-kirjálâšvuotâpalhâšume finnim ovtâstumstaatâlâš tihtâčällee já esseečällee (š. 1943)
• roovvâdmáánu 16. peeivi – Martti Ahtisaari, syemmilâš diplomaat, Suomâ täsivääldi 10. president já ive 2008 Nobel-ráávhupalhâšume vyeittee (š. 1937)
• roovvâdmáánu 31. peeivi – Ken Mattingly, ovtâstumstaatâlâš astronaut (š. 1936)
• skammâmáánu 5. peeivi – Olaf Eliassen, merâsämmilâš politikkár já eennâmviljâleijee (š. 1949)

•   Wiki Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást 2023.