Taíland: Ríki í Suðaustur-Asíu

Landhelgi Taílands nær saman við landhelgi Indlands, Víetnam og Indónesíu. Taíland er 50. fjölmennasta ríki heims, með um 66 milljón íbúa. Höfuðborg og stærsta borg landsins er Bangkok, sem er jafnframt sérstjórnarsvæði. Í Taílandi er þingbundin konungsstjórn og þingræði en landið hefur oft gengið í gegnum stjórnarbyltingar og tímabil með herforingjastjórnum.

ราชอาณาจักรไทย Racha-anachakra Thai
Fáni	Skjaldarmerki
Þjóðsöngur: Phleng Chat
Höfuðborg	Bangkok
Opinbert tungumál	Taílenska
Stjórnarfar	Þingbundin konungsstjórn
Konungur	Maha Vajiralongkorn
Forsætisráðherra	Srettha Thavisin
Sjálfstæði	frá Kmeraveldinu
• Sukothai-konungsríkið	1238–1368
• Ayutthaya-konungsríkið	1350–1767
• Taksin	1767–7. apríl 1782
• Chakri-veldið	7. apríl 1782-núna
Flatarmál  • Samtals  • Vatn (%)	50. sæti 513.120 km² 0.4%
Mannfjöldi  • Samtals (2019)  • Þéttleiki byggðar	22. sæti 66.558.909 132/km²
VLF (KMJ)	áætl. 2019
• Samtals	1,390 millj. dala (21. sæti)
• Á mann	20.474 dalir (70. sæti)
VÞL (2019)	0.777 (79. sæti)
Gjaldmiðill	฿ baht (THB)
Tímabelti	UTC+7
Þjóðarlén	.th
Landsnúmer	+66

Taímælandi þjóðir fluttust til Indókína frá Kína á 11. öld. Elstu heimildir um þær þar sem þær eru nefndar Síamar, eru frá 12. öld. Þá skiptist skaginn milli ýmissa ríkja sem voru undir áhrifum frá menningu Indlands. Þetta voru Monríkin, Kmeraveldið og Malajaríkin. Taíþjóðirnar stofnuðu ríkin Ngoenyang, Sukhothai, Lan Na og Ayutthaya sem börðust um völd við hin ríkin og sín á milli. Portúgalskir landkönnuðir frá Evrópu sigldu til Ayutthaya árið 1511. Völd ríkisins náðu hátindi sínum í valdatíð Narai mikla á 17. öld, en hnignaði eftir það. Stríð Búrma og Síam (1765-1767) gerði út af við Ayutthaya. Taksin sameinaði ríkið aftur undir sinni stjórn og stofnaði nýja höfuðborg í Thonburi (þar sem Bangkok er nú). Honum var steypt af stóli í hallarbyltingu sem Thongduang leiddi. Hann tók árið 1782 við völdum sem Rama 1., fyrsti konungur núverandi konungsættar.

Meðan á tíma heimsvaldastefnu Vesturlanda í Asíu stóð var Taíland eina ríkið í heimshlutanum sem hélt sjálfstæði sínu. Stjórn landsins neyddist samt oft til að láta bæði lönd og verslunarréttindi af hendi með ójöfnum samningum. Í valdatíð Chulalongkorn 1868 til 1910 var stjórn landsins breytt í þingbundna konungsstjórn. Síam var í liði Bandamanna í Fyrri heimsstyrjöld. Árið 1940 var nafni landsins breytt í Taíland. Í Síðari heimsstyrjöld varð Taíland leppríki Japans. Seint á 6. áratugnum gerði Sarit Thanarat herforingjabyltingu sem endurreisti stjórnarhlutverk konungdæmisins. Í Kalda stríðinu varð Taíland mikilvægur bandamaður Bandaríkjanna í Suðaustur-Asíu og einn af stofnaðilum SEATO. Stjórn Taílands hefur síðan þá sveiflast milli borgaralegra þingræðisstjórna og herforingjastjórna. Frá aldamótunum 2000 hafa stuðningsmenn og andstæðingar fyrrum forsætisráðherrans Thaksin Shinawatra tekist harkalega á um völd í landinu sem hefur leitt af sér tvær stjórnarbyltingar og fjölda mótmæla. Frá 2020 hafa staðið þar langvinn mótmæli gegn konunginum og núverandi stjórn.

Taíland er stofnaðili að Sambandi Suðaustur-Asíuríkja. Þrátt fyrir óstöðugt stjórnarfar er landið talið til miðvelda á heimsvísu. Taíland er með háa lífsgæðavísitölu. Landið er annað stærsta hagkerfi Suðaustur-Asíu og það 20. stærsta í heimi miðað við kaupmáttarjöfnuð. Taíland er skilgreint sem nýiðnvætt ríki. Helstu atvinnugreinar eru iðnaður, landbúnaður og ferðaþjónusta.

Taíland er einnig þekkt undir nafninu Síam, sem var opinbert nafn landsins til 11. maí 1949. Orðið taí merkir „frelsi“ í taílensku.

Mismunandi menningar hafa verið við lýði í Taílandi frá tímum Baan Chiang menningarinnar. En þrátt fyrir það hefur taílensk menning alltaf verið undir miklum áhrifum frá indverskri og kínverskri menningu, vegna landfræðilegrar legu þess. Fyrsta síamska ríkið er talið vera konungsríkið Sukhothai, stofnað árið 1238, fylgjandi hruni Kmeraveldisins á 13.-15. öld.

Öld síðar féll konungsríkið Sukhothai alfarið í skugga stærra konungsríkis, Ayutthaya, sem stofnað var um miðja 14. öld. Eftir að Ayutthaya herjaði á Angkor árið 1431, innleiddist mikið af Hindúa- og Kmeravenjum í síamska menningu.

Eftir hrun Ayutthaya árið 1767 varð Thonburi höfuðborg Taílands í stuttan tíma undir stjórn Taksin konungs. Árið 1782 hófst núverandi skeið í sögu Taílands (Ratthanakosin), og fylgdi því stofnun Bangkok sem höfuðborgar Chakri konungsættarinnar, undir stjórn Rama I.

Á 16. öld byrjuðu evrópskir landkönnuðir að streyma til Taílands. Þrátt fyrir það, var Taíland eina suðausturasíska landið sem þurfti aldrei að lúta nýlendustjórn. Helstu ástæður þess eru að á 19. öld voru mjög hæfir stjórnendur yfir landinu, sem nýttu þá spennu og samkeppni sem ríkti á milli Frakka og Breta. Því varð landið hlutlaust í öllu því nýlendukapphlaupi sem ríkti í Suðaustur-Asíu á þeim tíma. Þrátt fyrir það, varð landið fyrir miklum vestrænum áhrifum á seinni hluta 19. aldar. Varð það til þess að miklar umbreytingar áttu sér stað og Taílendingar gáfu eftir þremur suðrænum umdæmum, sem seinna urðu norðurmalasísk fylki.

Árið 1932 átti sér stað bylting án blóðsúthellinga, sem varð til þess að þingbundin konungsstjórn varð í landinu. Á meðan að seinni heimsstyrjöldin stóð yfir, var Taíland í bandalagi með Japönum. Eftir stríð gekk hinsvegar Taíland í bandalag með Bandaríkjamönnum. Taíland gekk í gegnum ýmsar byltingartilraunir sem framvinduðust í lýðræði á 19. öld.

 

Taíland er 513.120 ferkílómetrar að stærð og er því í 50. sæti á lista yfir stærstu lönd heims. Landið er aðeins minna en Jemen og aðeins stærra en Spánn.

Taíland skiptist í nokkur skýrt aðgreind landfræðileg svæði sem samsvara sýsluhópum. Í norðri er Taílandshálendið þar sem hæsta fjallið er Doi Inthanon í Thanon Thong Chai-fjallgarðinum sem nær 2.565 metra hæð yfir sjávarmáli. Norðausturhlutinn, Isan, nær yfir Khorat-hásléttuna sem liggur að Mekongfljóti í austri. Í miðhluta landsins er tiltölulega flatlendur árdalur Chao Phraya sem rennur út í Taílandsflóa.

Suðurhluti Taílands nær yfir mjótt Kraeiðið sem endar í Malakkaskaga. Taíland skiptist þannig í sex skilgreind landfræðileg héruð sem eru ólík hvað varðar fjölda og samsetningu íbúa, menningu, efnahagslíf og þróun lífsgæða. Þessi breytileiki er eitt helsta einkenni Taílands.

Fljótin Chao Phraya og Mekong eru lífæðar fyrir landbúnaðinn í Taílandi og sjá honum fyrir áveituvatni. Iðnræktun á grænmeti notar bæði fljótin og þverár þeirra. Árnar Chao Phraya, Mae Klong, Bang Pakong og Tapi, renna út í Taílandsflóa. Í suðurhlutanum er sjórinn tiltölulega grunnur og hreinn sem skapar aðdráttarafl fyrir strandferðamennsku. Við austurströnd flóans eru helstu iðnaðarborgir landsins. Þar er stærsta stórskipahöfnin í Sattahip og helsta kaupskipahöfnin, Laem Chabang.

Við Andamanhaf í vestri eru vinsælar sólarstrendur. Bæirnir Phuket, Krabi, Ranong, Phang Nga og Trang, ásamt eyjum, eru enn vinsælir ferðamannastaðir, þrátt fyrir eyðilegginguna sem varð þar í flóðbylgjunni 2004.