2023: Jaro

Tiu ĉi artikolo temas pri estontaj aŭ antaŭvidataj eventoj. La enhavo povas ofte ŝanĝiĝi kaj povas enteni spekulativajn informojn. Se vi deziras skribi pri ĵusaĵo, bonvolu krei artikolon en la ĝemela projekto Vikinovaĵoj.

2023 estis normala jaro komenciĝanta je dimanĉo (vidu ĉi tie kalendaron).

Dum la jaro 2023 post Kristo okazis, interalie:

• Slovenio laŭplane malfunkciigos sian ununuran nuklean centralon tiujare
• 1-a de januaro: Kroatio ekuzis eŭron
• 3-a de januaro: Ekde ĉi tiu dato, multaj landoj trudas vojaĝlimigojn al vojaĝoj el Ĉinio pro la malstreĉiĝo de la politiko de nul-COVID de la lando
• 5-a de januaro: entombigo de Benedikto la 16-a
• 8-a de januaro: Subtenantoj de iama brazila prezidanto Jair Bolsonaro sturmas la Brazilan Nacian Kongreson, la Superan Federacian Kortumon kaj la Prezidentan Palacon de Planalto
• 15-a de januaro - Yeti Airlines Flight 691 kraŝas dum fina alproksimiĝo en Pokhara, Nepalo, mortigante ĉiujn 72 homojn surŝipe
• 17-a de januaro: Nguyễn Xuân Phúc eksiĝas kiel Prezidanto de Vjetnamio meze de pluraj lastatempaj skandaloj en la registaro
• 23-a de aŭgusto : En Tverja provinco (Rusio) kraŝis aviadilo Embraer Legacy 600, en kiu interalie troviĝis Jevgenij Prigoĵin kaj Dmitrij Utkin, fondintoj de la Grupo Wagner — ĉiuj 7 pasaĝeroj kaj 3 skipanoj pereis
• 23-a de aŭgusto : La barata kosmosondilo Ĉandrajaan-3 surteriĝis sur la suda poluso de la Luno
• 26-a de aŭgusto : En Gabono okazis prezidenta baloto, kies venkinto estis deklarita Ali Bongo Ondimba, reginta la landon ekde 2009. Grupo da militistoj organizis puĉon
• La 1-an de oktobro la Popola Respubliko Ĉinio, superis Sovetunion kiel plej longe ekzistinta komunisma ŝtato (74 jaroj, se konsideri ke Sovetunio ekzistis inter la jaroj 1917 kaj 1991)
• 7-a de oktobro: atako de Hamaso kontraŭ Israelo komencis Israel-hamasan militon
• La 29-an de oktobro Turkio celebris la centjariĝon de sia ŝtata sendependeco

La ĵus pasinta jaro 2023 estis laŭ multaj aspektoj malbona jaro: La agresa milito de Rusio kontraŭ Ukrainio daŭris, en Israelo kaj en la palestina zono de Gaza eksplodis kruela milito, la monda temperaturo atingis sian ĝisnunan maksimumon. Sed almenaŭ la kronviruso ne plu terurigis la mondon, kio mildigis la sociajn tensiojn en la trafitaj landoj kaj kio tiel reduktas la ŝancojn de diktatoremaj politikistoj transpreni potencon.

Do kion ni povas esperi pri la nova jaro?

Nu, kvankam la milito kontraŭ Ukrainio ankoraŭ daŭros ankaŭ dum ĉi tiu jaro, la monda ekonomio stabiliĝos. Oni jam vidas ke la prezoj por nafto kaj gaso revenis al la nivelo antaŭ la milito en Ukrainio. Oni sukcesis grandparte sendependiĝi de la rusa gaso kio estas bona ne nur por la financoj de landoj kiuj bezonas gason, sed ankaŭ por la klimato, ĉar la fosiliaj energiportantoj nun estas pli kaj pli anstataŭigataj per renovigebla energio el suno kaj vento.

La kostoj por fotovoltaj instalaĵoj draste reduktiĝis, ĉar en Ĉinio la produktokapacitoj de la industrio kreskegis kaj tiuj paneloj nun inundas la eŭropan merkaton. Tio kondukas al pozitiva efekto ke la transiro al renovigebla energiĉerpado funkcias nun signife pli rapide kaj kio tiel ankaŭ helpas atingi ankoraŭ la celon de limigo de la temperaturaltiĝo sur la tero al 2 gradoj C.

Elektraj aŭtomobiloj nun pli kaj pli konkeros la merkaton, ĉar nun oni ankaŭ komencis produkti sufiĉe malgrandajn aŭtomobilojn, kiuj amase anstataŭigos la ĝisnunajn benzinajn kaj dizelajn aŭtomobilojn. Novaj baterioj jam ebligas atingi pli longajn distancojn, kio ankaŭ mildigas la problemon de la bezonata infrastrukturo por la reŝargado de baterioj. Ankaŭ la kostoj por la baterioj malaltiĝos pro utiligo de novaj materialoj kiuj estas unuflanke pli medikonvenaj kaj kiuj aliflanke kostas malpli en la produktado.

Ĉio tio estas malbonaj novaĵoj por la produktantoj de fosiliaj energiportantoj, ĉar iliaj enspezoj malkreskas. Kaj la militemaj diktatoroj havos malpli da mono por daŭrigi multekostan militon.

Tiel la socia situacio en multaj landoj stabiliĝos. Tensioj mildiĝos kaj la kultura vivo pli kaj pli normaliĝos. Tio estas rimarkebla ankaŭ jam ĉe venontaj Esperanto-eventoj: En Kroatio okazos fine de junio kroata Esperanto-kongreso sur insuleto proksime al la dalmatia urbo Ŝibenik. Do esperantistoj povos multflanke ĝui esperantan vivon dum unu semajno en tre alloga loko. Tio estas bona signo por la plua kresko de nia lingvo.

• La komputila ludo Perfect Dark, produktita dum la jaro 2000, prezentas scenojn el la jaro 2023.

Ankoraŭ ne vere antaŭvideblaj...

• 3-a de januaro: Walter Cunningham, usona astronaŭto (n. 1932)
• 4-a de januaro: Fay Weldon, brita verkistino (n. 1931)
• 9-a de januaro: Rahman Rahi, barata poeto (n. 1925)
• 9-a de januaro: Charles Simic, usona poeto, eseisto kaj tradukisto (n. 1938)
• 10-a de januaro: Konstantino la 2-a, reĝo de Grekio 1964-1973 (n. 1940)
• 12-a de januaro: Lisa Marie Presley, usona kantistino (n. 1968)
• 16-a de januaro: Gina Lollobrigida, itala aktorino (n. 1927)
• 19-a de januaro: David Crosby, usona gitaristo kaj kantisto, membro de The Byrds kaj Crosby, Stills, Nash & Young (n. 1941)
• 21-a de januaro: Ritt Bjerregaard, dana politikistino, membro de Eŭropa Komisiono (n. 1941)
• 24-a de januaro: Balkrishna Doshi, barata arĥitekto, gajninto de Pritzker-premio (n. 1927)
• 2-a de februaro: Solomon Perel, german-israela verkisto (n. 1925)
• 3-a de februaro: Paco Rabanne, hispana mododesegnisto (n. 1934)
• 4-a de februaro: Ŝerif Ismail, ĉefministro de Egiptio 2015-2018 (n. 1955)
• 5-a de februaro: Pervez Muŝaraf, prezidento de Pakistano 2001-2008 (n. 1943)
• 6-a de februaro: Lubomír Štrougal, ĉefministro de Ĉeĥoslovakio 1970-1988 (n. 1924)
• 8-a de februaro: Burt Bacharach, usona komponisto (n. 1928)
• 10-a de februaro: Carlos Saura, hispana filmreĝisoro (n. 1932)
• 11-a de februaro: Hans Modrow, germana politikisto kaj ekonomikisto, lasta ĉefministro de GDR (n. 1928)
• 15-a de februaro: Paul Berg, usona biokemiisto Nobelpremiita (n. 1926)
• 15-a de februaro: Raquel Welch, usona aktorino (n. 1940)
• 21-a de februaro: Ilse Tielsch, aŭstra verkistino (n. 1929)
• 2-a de marto: Wayne Shorter, usona ĵaz-saksofonisto kaj -komponisto (n. 1933)
• 3-a de marto: Oe Kenzaburo, japana verkisto Nobelpremiita (n. 1935)
• 8-a de marto: Ĥaim Topol, israela aktoro (n. 1935)
• 17-a de marto: Raoul Servais, belga animaciisto (n. 1928)
• 18-a de marto: Pedro Solbes, hispana politikisto, membro de Eŭropa Komisiono (n. 1942)
• 24-a de marto: Gordon Moore, usona entreprenisto (n. 1929)
• 26-a de marto: D. M. Thomas, brita verkisto (n. 1935)
• 27-a de marto: Wim de Bie, nederlanda kabaredisto (n. 1939)
• 28-a de marto: Ryuichi Sakamoto, japana komponisto kaj aktoro (n. 1952)
• 5-a de aprilo: Dusko Goykovich, serba ĵaztrumpetisto kaj -flugilkornisto, aranĝisto kaj bandestro (n. 1931)
• 7-a de aprilo: Benjamin Ferencz, usona juristo, akuzisto dum la nurenbergaj procesoj (n. 1920)
• 11-a de aprilo: Meir Shalev, israela verkisto (n. 1948)
• 13-a de aprilo: Mary Quant, brita modfasonistino (n. 1934)
• 16-a de aprilo: Ahmad Jamal, usona ĵazpianisto (n. 1930)
• 25-a de aprilo: Harry Belafonte, usona kantisto kaj aktoro (n. 1927)
• 25-a de aprilo: Paul van Vliet, nederlanda kabaredisto (n. 1935)
• 27-a de aprilo: Jerry Springer, usona televidgastiganto (n. 1944)
• 5-a de majo: Philippe Sollers, franca verkisto (n. 1936)
• 18-a de majo: Helmut Berger, aŭstra aktoro (n. 1944)
• 19-a de majo: Martin Amis, angla verkisto (n. 1949)
• 24-a de majo: Tina Turner, usona kantistino (n. 1939)
• 27-a de majo: Ilja Kabakov, rusa artisto (n. 1933)
• 28-a de majo: Antonio Gala, hispana verkisto (n. 1936)
• 28-a de majo: Harald zur Hausen, germana virusologo Nobelpremiita (n. 1936)
• 29-a de majo: Peter Simonischek, aŭstra aktoro (n. 1946)
• 29-a de majo: Tove Skutnabb-Kangas, finna lingvistino (n. 1940)
• 2-a de junio: Kaija Saariaho, finna komponistino (n. 1952)
• 5-a de junio: Astrud Gilberto, brazila kantistino (n. 1940)
• 6-a de junio: Françoise Gilot, franca pentristino (n. 1921)
• 10-a de junio: Giuseppe Grattapaglia, itala esperantisto (n. 1931)
• 11-a de junio: Stanley Clinton Davis, brita politikisto, membro de Eŭropa Komisiono (n. 1928)
• 12-a de junio: Silvio Berlusconi, ĉefministro de Italio (n. 1936)
• 12-a de junio: Treat Williams, usona aktoro (n. 1951)
• 13-a de junio: Cormac McCarthy, usona verkisto (n. 1933)
• 15-a de junio: Glenda Jackson, angla aktorino (n. 1936)
• 25-a de junio: John B. Goodenough, usona fizikisto Nobelpremiita (n. 1922)
• 29-a de junio: Alan Arkin, usona aktoro (n. 1934)
• 6-a de julio: Arnaldo Forlani, ĉefministro de Italio 1980-1981 (n. 1925)
• 10-a de julio: Marga Minco, nederlanda verkistino (n. 1920)
• 11-a de julio: Milan Kundera, ĉeĥa-franca verkisto (n. 1929)
• 16-a de julio: Jane Birkin, brita kantistino kaj aktorino (n. 1946)
• 21-a de julio: Tony Bennett, usona kantisto (n. 1926)
• 26-a de julio: Sinéad O'Connor, irlanda kantistino (n. 1966)
• 28-a de julio: Martin Walser, germana verkisto (n. 1927)
• 3-a de aŭgusto: Carl Davis, usona komponisto (n. 1936)
• 7-a de aŭgusto: William Friedkin, usona reĝisoro (n. 1935)
• 8-a de aŭgusto: Federico Bahamontes, hispana biciklisto (n. 1928)
• 8-a de aŭgusto: Sixto Rodríguez, usona kantaŭtoro (n. 1942)
• 9-a de aŭgusto: Robbie Robertson, kanada muzikisto (n. 1943)
• 11-a de aŭgusto: Kenneth White, skota verkisto (n. 1936)
• 19-a de aŭgusto: John Warnock, usona komputilisto, inventinto de pdf (n. 1940)
• 22-a de aŭgusto: Toto Cutugno, itala kantisto (n. 1943)
• 1-a de septembro: Imre Ferenczy, hungara esperantisto (n. 1932)
• 4-a de septembro: Guðbergur Bergsson, islanda verkisto (n. 1932)
• 13-a de septembro: Roger Whittaker, angla muzikisto (n. 1936)
• 15-a de septembro: Fernando Botero, kolombia artisto (n. 1932)
• 19-a de septembro: Augusto Casquero de la Cruz, hispana esperantisto (n. 1945)
• 22-a de septembro: Giorgio Napolitano, prezidento de Italio 2006-2015 (n. 1925)
• 28-a de septembro: Michael Gambon, irlanda aktoro (n. 1940)
• 30-a de septembro: Khaled Khalifa, siria verkisto (n. 1964)
• 13-a de oktobro: Louise Glück, usona poetino nobelpremiita (n. 1943)
• 14-a de oktobro: Piper Laurie, usona aktorino (n. 1932)
• 16-a de oktobro: Martti Ahtisaari, prezidento de Finnlando 1994-2000 (n. 1937)
• 18-a de oktobro: Erich-Dieter Krause, germana esperantisto (n. 1935)
• 21-a de oktobro: Bobby Charlton, angla futbalisto (n. 1937)
• 24-a de oktobro: Richard Roundtree, usona aktoro (n. 1942)
• 27-a de oktobro: Li Keqiang, ĉefministro de Popola Respubliko Ĉinio 2013-2023 (n. 1955)
• 28-a de oktobro: Matthew Perry, uson-kanada aktoro (n. 1969)
• 1-a de novembro: Georgina Almanza, kuba aktorino kaj esperantistino (n. 1933)
• 2-a de novembro: Marie-France Conde Rey, franca esperantistino (n. 1946)
• 4-a de novembro: Amarílio Hévia de Carvalho, brazila esperantisto (n. 1933)
• 7-a de novembro: Frank Borman, usona astronaŭto (n. 1928)
• 22-a de novembro: Emmanuel Le Roy Ladurie, franca historiisto (n. 1929)
• 29-a de novembro: Henry Kissinger, usona diplomato Nobelpremiita (n. 1923)
• 1-a de decembro: Sandra Day O'Connor, usona juĝistino (n. 1930)
• 8-a de decembro: Gunnar Gällmo, sveda esperantisto (n. 1946)
• 8-a de decembro: Ryan O'Neal, usona aktoro (n. 1941)
• 16-a de decembro: Naŭaf al-Ahmad al-Ĝabir as-Sabah, emiro de Kuvajto (n. 1937)
• 26-a de decembro: Wolfgang Schäuble, germana politikisto (n. 1942)
• 27-a de decembro: Jacques Delors, franca politikisto, prezidanto de la Eŭropa Komisiono 1985-1995 (n. 1925)