Lisakoli lya molɔ́ngɔ́ ya makokí ma moto
Lisakoli ya molongo ya makoki ya moto ezwami na lisanga monene ya bikolo nioso na 10 ya sanza ya zomi ya 1948 na Paris, na Ndako ya Chaillot, na mokano 217 (III) A. Ezali koyebisa makoki ya moboko ya bomoto. Kozanga ntina ya solosolo ya mibeko lokola yango, makomi oyo ezali esakola ya makoki; yango wana, motuya na yango ezali kaka na bosakoli.
Na bikólo 58 oyo ezalaki na kati ya ONU na ntango wana, ntuku minei na mwambe endimaki mobeko yango ya mokili mobimba. Mboka moko te etelemelaki yango, kasi mwambe bazwamaki na maponomi te mpe mibale bazalaki te. Kati na bamboka mwambe bazwamaki na maponomi te, Afrika ya Sudi, ezalaki na tango ya apartheid, eboyaki kondimisa lotomo ya bokokani liboso ya mibeko kozanga bokeseni ya kobotama to mposo mpe Arabie Saoudite etelemelaki bokokani kati na mibali mpe basi. Pologne, Tchécoslovaquie, Yougoslavie, Union soviétique, Ukraine mpe Biélorussie baboyaki mpo na matata mpo na ndimbola ya likani ya 2 na eteni nango ya liboso (1). Enfin, les deux pays qui ne se sont pas rendus aux urnes sont le Yémen et le Honduras.
Mokanda yango emonisi makoki ya moboko ya moto, kondimama na yango, mpe limemya na yango na mibeko. Ezali mpe na maloba ya ebandeli oyo ezali na makanisi mwambe oyo endimi ete bamboka nyonso, bikolo nyonso mpe bibongiseli ya politiki nioso esengeli kotosa makoki ya bomoto ya moboko oyo ekoki kolongolama te, mpe oyo esukaka na bosakoli ya bondimi na yango mpe esakolami na yango na lisanga ya monene ya bikolo ya bomoko.
Maloba ya yambo mpe lisakoli ekoki kobongwana te, yango ekomami na bankota montoba (Angle, Lifalanse, Kirisi, Kiespanioli, Kiarabi mpe Kishinoi) mpe ebongolami na bankota nkama-mitano na zomi na mwambe (lingala, swahili, alimani, kiportige mpe misusu).
Na botáláká ’te kondima limɛmya lya bato bansɔ ba molɔ́ngɔ́ mpé makokí ma bangó maye mazalí ndéngé mɔ̌kɔ́ mpé bakokí kopímela moto tɛ́ ezalí ntína ya bonsɔ́mí, bosémbo mpé kímyá káti ya molɔ́ngɔ́. Na botáláká ’te komɔ́na mpámba mpé kobóya kotósa esɛ́ngɛ́li ya moto ebátelama na bokonzi bwa bosémbo mpɔ̂ ’te, na sima yangó, moto ákóma na botɔmbɔki esóngó na minyɔ́kɔli tɛ́,
Na botáláká ’te esɛngɛ́lí koléndisa boyókani na káti ya bikólo,
Na botáláká ’te na káti ya Mokandá mwa Mibéko mya Lisangá ya Bikólo bya Molɔ́ngɔ́, bato ba molɔ́ngɔ́ bayébísí lisúsu loléngé bandimí malɔki ma ntína ya moto, limɛmya mpé lokúmu la moto, bokokani bwa makokí ma bǎsí mpé babáli mpé na botáláká ’te bangó bayébísí ’te bazwí mokáno mwa kobɔngisa ezalélí ya moto mpé kosála ’te moto azwa bomɔi malámu mpenzá na káti ya bonsɔ́mí bwa monɛ́nɛ mpenzá,
Na botáláká ’te kozala bato bansɔ na makanisi ndéngé mɔ̌kɔ́ mpɔ̂ na makokí mpé bonsɔ́mí bwangó, ezalí na ntína monɛ́nɛ mpɔ̂ ’te óyo bakáni elónga,
Likita linɛ́nɛ lizalí koyébisa Lisakoli lya molɔ́ngɔ́ óyo ya makoki ma moto lokóla elɔ́kɔ eye bato mpé bikólo binsɔ balingí bazwa, mpɔ̂ ’te bato mpé mangómbá mansɔ, na bobátelaka ntángo insɔ Lisakoli lyangó na motéma, basála makási na botéyi mpé bokólísí bwányá, mpɔ̂ ’te makokí mpé bonsɔ́mí yangó etósama mpé basála ’te bandima mpé basálélí yangó na bosɔ̂lɔ́ mpenzá na molɔ́ngɔ́ mobimba, ezala na káti ya bato ba Bikólo bya Lisangá bangó mɔ̌kɔ́ tǒ na káti ya ekólo mpé molɔ́ngɔ́ mobimba.
Bato bansɔ na mbótama bazalí nsɔ́mí mpé bakókání na limɛmya mpé makokí. Bazalí na mayɛ́lɛ mpé basɛ́ngɛ́lí kovánda na bondeko o káti na bangó.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí lya kozala na bomɔi, na kozala nsɔ́mí mpé kozala motéma nsɛi na bomoto bwa yě.
Moto atá mokɛ́ tɛ́ asɛ́ngɛ́lí kozala moúmbu; boúmbu mpé botɛ́ki baúmbu bupekísámí na ndéngé insɔ
Moto atá mokɛ́ tɛ́ asɛ́ngɛ́lí konyɔ́kama mpé kosalelama makambo ya bonyama mpé óyo ezanga bomoto na lokúmu.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí ’te bayéba makokí ma yě bipái bínsɔ.
Bato bansɔ bakokání libosó lya mobéko mpé bazalí na likokí lya kobátelama na mobéko sé ndéngé mɔ̌kɔ́. Bánsɔ bazalí na likokí lya kobátelama sé ndéngé mɔ̌kɔ́ esóngó na bikelá nyɔ́nsɔ ya bokɛsɛnisi elongobani tɛ́ na Lisakoli liye mpé esóngó na bikelá bínsɔ biye bikobota bokɛsɛnisi yangó.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí lya koluka lisálisi lya nsɔ́lɔ́ mpenzá na libosó lya mangómbá ma bosámbisi bwa ekólo eye ezalí na bwányá esóngó na bikelá biye bikotángola malɔki ma ntína mandimámí na mibéko mpɔ̂ na yě.
Moto mɔ̌kɔ́ tɛ́ akokí kokangama tǒ kobengisama ntína tɛ́.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí ’te likambo lya yě lokóla lya bato bansɔ, lisámbisama na bosémbo mpé na mǐso mya bato bánsɔ na esámbiselo ya nsɔ́mi mpé ya epái mɔ̌kɔ́ tɛ́, eye ekozwa mikáno ɛngɛ́bɛ́nɛ́ na makokí mpé masɛ́ngínyá yě tǒ ɛngɛ́bɛ́nɛ́ na bosɔ̂lɔ́ bwa likambo yě afúndámí.
Moto atâ mɔ̌kɔ́ tɛ̂ akokí kokɔ́ta mpámba na makambo matálí ezaleli, libótá, ndáko mpé mikandá ya nganda tǒ mpé kobébisa lokúmu na yě. Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí lya kobátelama na mobéko esóngó na bikɔ́ta-kɔ́ta yangó.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí, ya kozala na makanisi na yě, mayɛ́lɛ na yě ya motéma mpé lingómba lya yě ya nzámbe; likokí lyangó ekopɛ́sa yě ndingisa ya kopɔna lingómba lya nzámbe tǒ kobóngola makanisi ma yě, yě mɔ̌kɔ́ tǒ elongo na baníngá, ezala na mǐso mya bato ya mɛi; na botéyi, na bikelá, na bokúmisi nzámbe mpé milúlú.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí ya bokanisi mpé bolobi; yangó ekopɛ́sa yě ndingisa ya kozala na bomɔi na motéma tɛ́ likoló lya makanisi ma yě ndingisa ya koluka, kozwa mpé kopanza mayébisi na makanisi esíká na esíká, na ndéngé alingí koyébisa mangó.
Moto nyɔ́nsɔ, lokóla azalí mɔ̌kɔ́ ya lingómbá, azalí na likokí lya kozwa lisálisi lya esálelo-lisungi, eye ezalí na ndingisa ya kopɛ́sa moto makokí ma yě ya mosólo, ya bomɔi mpé ezaleli, mpɔ̂ na lokúmu mpé bokóli malámu ya bomoto bwa yě, na lisálisi lya bokási bwa ekólo mpé ya boyókani bwa mikili na mikili, ɛngɛ́bɛ́nɛ́ na mwangó mpé bokulaka ya ekólo na ekólo.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí lya bopémisi mpé bopémisi nzóto, míngi ya bozwi eleko ya sémbo ya boúmélí na mosálá mpé na bozwi lifúta na bakonzi ya mbala na mbala.
Moto nyɔ́nsɔ azalí na likokí ’te káti ya bato mpé bikólo, nyɔ́nsɔ ebóngá mpɔ̂ te makokí mpé bonsɔ́mí oyo ekomámí káti ya Lisakoli liye elónga.
Mobéko atá mɔ̌kɔ́ tɛ́ ya Lisangá liye mokokí kozala mpɔ̂ na Letá, na lisangá ya bato, tǒ na moto, likokí lya kosála likambo liye likonyata makokí mpé bonsɔ́mí áwa.
This article uses material from the Wikipedia Lingala article Lisakoli ya molongo ya makoki ya moto, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Le contenu est disponible sous licence CC BY-SA 4.0 sauf mention contraire. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Lingala (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.