L'Ungherîa (Magyarország in ungheréize, prononçiòu ) a l'é 'n pàize de l'Eoröpa centrâle sénsa sbòcco in sciô mâ.
Védde l'alfabêto fonètico internaçionâle." class="duhoc-lij IPA">[ˈmɒɟɒrorsaːɡ]) a l'é 'n pàize de l'Eoröpa centrâle sénsa sbòcco in sciô mâ.
ZE | Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
L'Ungherîa, scitoâ into bacìn da Cianûa Panònica pe 'n'estensción de 93.030 km2, a confìnn-a co-a Slovàchia a nòrd, l'Ucraìnn-a a nòrd-èst, a Romanîa a levànte e a sùd-èst, a Sèrbia a sùd, a Croàçia e a Slovénia a sud-òvest e l'Òustria a ponénte. L'Ungherîa a l'à 'na popolaçión de squæxi 10 milioìn de persónn-e, pi-â ciù pàrte de etnîa ungheréize e co-în'inportànte minorànsa de Sìngai, L'ungheréize, a léngoa ofiçiâ, a l'é a léngoa uràlica ciù parlâ e tra e pöche léngoe no-indoeoropêe a avéi 'n'inportànte difuxón in Eoröpa.
A capitâle de l'Ungherîa, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Budapest, segoîa da Debrecen, Szeged, Miskolc, Pécs e Győr.
O teritöio da modèrna Ungherîa a l'à vìsto, into córso di sécoli, o pasàggio 'n gràn nùmero de gènte, cómme i Cèlti, i Romén, e tribù germàniche, i Ùnni, i Slâvi de ponénte e i Avâri. A bâze do stâto ungheréize a l'é stæta creâ vèrso a fìn do sécolo IX, co-a conquìsta da Cianûa Panònica da pàrte do gràn prìnçipe ungheréize Árpád. Un di sò discendénti, o Stêva I, 'na vòtta nominòu rè inte l'ànno 1000 o l'à convertîo o sò régno a-a religión crestiànn-a. Into sécolo XII l'Ungherîa a l'êa diventâ 'na poténsa regionâle, co-o sò màscimo svilùppo colturâle e polìtico ch'o l'é arivòu into sécolo XV. Depoî a batàggia de Mohács into 1526, 'na pàrte do pàize a l'é stæta òcupâ de l'inpêro òtomàn. L'Ungherîa a l'é dónca pasâ sótt'a-o contròllo da monarchîa asbùrgica a-o prinçìpio do sécolo XVIII, intràndo pöi inte l'inpêro pe creâ l'inpêro oustro-ungarìco, unn-a de ciù grénde poténse inti prìmmi ànni do sécolo XX.
Depoî a chéita de l'Òustria-Ungherîa co-a fìn da Prìmma Goæra Mondiâle, o consegoénte Tratâto de Trianon, o quæ o l'à definîo i modèrni confìn do pàize, l'Ungherîa a l'à subîo 'na pèrdia do 71% do sò teritöio e do 58% da sò popolaçión, inclûzo o 32% di ungheréixi étnichi ascì. Aprêuvo a-i conplèsci ànni tra e dôe goære l'Ungherîa a l'é intrâ in Segónda Goæra Mondiâle insémme a-e poténse de l'Àsse, patìndo gréivi dànni e pèrdie. Finîa a goæra, l'Ungherîa a l'é diventâ 'n pàize satèlite de l'Unión Soviética, portàndo dónca a-a creaçión da Repùbrica Popolâre Ungheréize. Co-a falîa rivoluçión do 1956 l'Ungherîa a l'é a ògni mòddo diventâ 'na naçión relativaménte ciù lìbera do rèsto do blòcco òrientâle. A rimoçión da miâgia a-a frontêa con l'Òustria a l'é stæta un di fæti ch'àn aceleròu o colàsso do blòcco òrientâle, e de l'URSS ascì. A-i 23 d'òtôbre do 1989 l'Ungherîa a l'é diventâ 'na repùbrica parlamentâre democràtica. Inte l'ànno 2004 a l'é intrâ inte l'Unión Eoropêa e, da-o 2007, inte l'Àrea Schengen ascì.
Into panoràmma internaçionâle l'Ungherîa a l'é consciderâ cómme 'na média poténsa, pi-â ciù pàrte gràçie a-a sò infloénsa colturâle e econòmica. A l'é 'n pàize svilupòu co-în'economîa a âto rédito, a-o 40° pòsto inta clasìfica globâle de l'Ìndice de Svilùppo Umâno. A naçión a garantìsce l'ascisténsa sanitâia universâle e l'educaçión primâia e secondâia de bàdda a tùtti i sò çitadìn. L'Ungherîa a l'à 'n'inportànte stöia de contribûti inte l'àrte, a letiatûa, o spòrt, a scénsa e a tecnologîa e, a-a giornâ d'ancheu, a l'é a trezén destinaçión turìstica ciù popolâre d'Eoröpa, con 15,8 milioìn de vixìte internaçionâli inte l'ànno 2017.
A naçión a l'é un di ménbri de vàrie òrganizaçioìn internaçionâli cómme l'ONU, a NATO, a WTO, o Conséggio d'Eoröpa, a Bànca Mondiâle, l'IIB, l'AIIB e o Grùppo de Visegrád; pe de ciù a l'é 'n ménbro òservatô do Conséggio tùrco.
Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 128544491 · ISNI (EN) 0000 0001 2254 0380 · LCCN (EN) n79053090 · GND (DE) 4078541-5 · BNF (FR) cb152385422 (data) · BNE (ES) XX451386 (data) · NDL (EN, JA) 00562919 · WorldCat Identities (EN) n79-053090 |
---|
This article uses material from the Wikipedia Lìgure article Ungherîa, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O contegnûo o l'é disponìbile in sciâ bâze da licénsa CC BY-SA 4.0, se o no l'é diversaménte specificòu. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Lìgure (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.