R'urba: Comune italiàn

R'Urba a s'treuva 'nt'l'Apenìn Lìgüre e a fa parte dra pruvincia d'Savun-na, trav'rsà da'r sciume cun 'r mësmu nùme. A l'è furmà dai paisi d'Senpé, Vara d'Suta e Vara d'Surva, Èvagianca e Martin-na (sède d'r comune) e da atre fraziui ciü p'cite cumme Marasca, Dan, Vassuria e Re Gattàzze.^[traduziun]

Da-a ciassa a-a Ferea

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize   A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Zù pe-a rivetta s'arìva a-a Ferea (gh'é anche 'na stradda ch'a passaa davanti a l'Alpino, meno ripida ma ciù lónga). A ra Frera, cómm'o dîxe o nómme gh'êa l'òficinn-a, e-o moin, a fòrsa motrice a l'êa dæta da-o Beo, 'n lago artificiale ch'o "pescàva" da l'Urba, o 'àiva senpre o stesso livello, o lago lóngo cómme tutta a ciann-a, o pasàva deré a-e case, o Beo finìva in fónda a Rivetta, cóntra 'na miagetta a fianco da stradda, da l'atra parte, sótta gh'êa 'n'arcata, se vedéivan træ canæ de legno, unn-a larga pò-u moin e dôe pe l'òficinn-a, o Maggio e-a Fuxìnn-a, e canæ êan seræ da' n sportello, a maneuvra pe arvî ò serâ l'ægoa,a l'êa drento, se dovéiva tiâ de sbarre lunghe ch' êan "a portâ de man".

O maggio ,'n gròsso martello, pe manego 'n trónco colegòu a 'na rêua a denti ò tacche distançiæ, arvìndo l'ægoa, o dente o tiâva sciù o maggio, ch'o cazéiva pezantemente co-a parte sensa (lìscia) o no l'êa veloce, gh'àivan o tenpo de spustâ o færo da bàtte.

A tersa canâ, pe-a Fuxìnn-a, a l'êa ciù streita e ciù èrta a terminâva, co-în barilòtto garbòu el'ægoa a finî lì, sàiva a dî 'na "Tromba Idroeolica", a l'atisâva o fêugo,o carbón incandescénte istantânio senpre a dispoxiçión, o l'aomentàva a produçión.

Ra stra d'Vrera

Da ra ciazza ra stra a vä in su tra ra gexa e er cäe, pasä ra geja e posu pië træ direziüi ra prima, sempre drïciu u i'è ra stra d'Vrera, u l'era in stradin ch'u pörta a trè o quattru cascin-e e ra f'nisce da 'r'urtima, u i vurä mez'üra a feiä tutta, lungo ra stra u s'vëghe ben ra Rocca d'Perudün.^[traduziun]

Ra stra vers'i läi

Ra sgunda direziun, ra stra pasä l'Alpinu 'r'è drïcia, pochi pasi e a snistra u i è 'n stradin a'n disceisa ch'u va zù antr'a Fossa, lì u i è du cae e 'na vëgia Frabica abandünà za da anni.

R'Urba r'è lì, 10 metri suta, ma u 'n si peu andè o i è 'n grosso priun ch'u n't'fà pasè, d'frunte u i è ra Rocca d'Perudün, t'ra vèghi e t'senti pcitu. Per fè 'r bagnu u s'deve andè antr'er läi chi sun ciù an sù.^[traduziun]

I läi

Lascià ra Fossa, ra stra r'è ancu dricia fin-a 'r pra ch'u s'végghe lazzù, peui ra stra ra gira per Ra Frera, a s'giunta cun Ra Rivetta, an't'er pra, u i' é in sentè ch'u va zù an't' r'Urba a dui läi:

• Läiu dra Cava, lungu 8-9 metri, largu 4-5 e prufündu tantu ch'u s'possaï fè i tufi da ra prea, bassa, n'parmo o dui feura da l'eva, cume u i fajeiva Ermano d'l'Alpino, cun rive basse.
• Läiu der Döne, r'è ciù ariundà, lungu 6-7 metri, largu 3-4, ra riva r'è d'sabia, d'frunte u i'é in grossu priun lisciu, quand'andav'ma sempre li e s'stendeuma li a 'r sö dopu 'r bagnu ant 'l 'eva fregia (cume cuntà da Zorzu Celoria).

Tra i dui läi prima e dopu l'eva a scure bassa e lenta, ant'i läi ra curènte a 'n se sente mancu.^[traduziun]

Ra Muntà

 

'Ra terza direziùn a va an sü, 'r stradun u päsa tra 'r cae, pröpriu da 'r ürtima, u i'è 'na stra tütta d'prëe ch'a taja sü p'ra Muntà.

Prima d'avei ra machina, i pasäva tücci da d'li, r'è ciü ciurta e in salita d'stradun ch'u cuntinua, u tucca do-tre cae, u päsa d'vigin a quelle dra Verdin-a, d'Ciavarìn, d'Verna e a ra cä der Cüccu, poi er prime cae sun quella dra Muntà.

Da ra Ciazza a 'ra Muntà i sun dui chilometri e mezzu, 'na machina a fä primma d'quei chi vàn sùa pe, ma an zù, ch'u 'r pässu svelto d'l' Urba e d'cursa dande u s'peu, n'è diciu chi vagna ra machina d'sguro l'è primmo an ciazza, chi sä andè ben an disceiza.

A ra Muntà oura u i'è ciù d'cinquanta cae, ma u n'è stà sempre ch-scì, quand'era fieu er cae 'r eran tre, e an campè u'iera 'r casun di Salesiani e ra cascin-a di blugin-i dande anche li andavo a pije o laite, duveima sempre cangè cascin-a perchè o u i'è 'r buscin, o atru, i n'eiva ciü laite da vende. Ma ra cosa ciü impurtante e da vèghe dra Muntà, r'è ra Capeletta e'r panurama ch'u gira a zentuotanta gradi u s'vegghe er Bigua, ra Rocca dra Marasca e 'r Munti d'Faiallu.

Ra föto r'è ch'u' m' a s'vegghe da Senpé, a n'è distante da 'r tre cae, u s'peiva pasè da ra pineta, (oüra u i'è in cancellu, u s'vegghe da ra telecamera), e pijumma ra stra d'Campè tra ra ca e ra Madunetta, a 50-60 metri u i'è 'r passu fra i giardin-i de 'r primme cae, da li u i sarà ancun zentu metri.

Per ariveie a Ra Muntà, da er cae suvra 'r risturante Carolina, u s'vegge 'r Munvizu, e ciü da v'sgin, in trattu d'stra per Punzun, cun ina grande cisterna, e 'r Piemunte l'è d'frunte.

Doppu ra Muntà, 'r stadun u passa Ciazzadöne, Ra Carta (u n'i'è ninte, sun poche cae) e a 'r Palu, dande u s'divïde, a 'r biviu, in stradun u va 'n Piemunte: a i Moretti, Cimaferle, Punzun e fin a Naiqui, cun l' atru stradun arivumma a'r Sascè, 'r päise ciü grande e ciü famüsu per ra prodüziun d'amaretti, e per "l'infiorata" chi fan a 'r Corpus Domini.

Da 'r Sascè 'r stradun, u va in sü, in Piemunte, a Cartosio e a Naiqui, in zù, u va a i Zuvi dande u s'divide, un per Savun-a, l'atru per Pontinvrea e Dego.^[traduziun]

'R Punte d'Senpé

'Da ra ciazza, lungu 'r stradun ch'u va an zù tra er cae, dopu ra curva u i' é 'na palazin-a, ra porta s'ra ch'u s'veghe do-trei scarin-i sutta ra stra, r'è quella du teatru, i fajeivan er cumedie e anche 'r cine, r'abitaziun r'è suvra, u s'va an cä da ra scara d'int'r stradun, r'era ra cä du döne, ra fija futografa, levatrice ra märe.

Da ra palazin-a arivümma a 'r punte, trei o quattro metri prima dra ringhera u i'è ra stra p'randé a Ciampanù, e a 'r Beigua. Pasà 'r punte u i'é ra stra d'Vara e du Faiallu, dui-trei metri d'stradun e u i'é ra stra dra Marasca, e senza atre deviaziuï arivümma a Martin-na ch' r'é ra sede de 'r Comune, u i'é ra farmacia e ra stra p'andè a l'Evagianca.

Ra Martin-na a fnisce a 'r punte, e r'è l 'urtima dra pruvincia d'Savun-na, a d'la de 'r punte c'menza ra pruvincia d'Zena. 'R stradun o pasa l'Evabun-a, ra Badia, 'r Tiglietu, de d'qui asci u s'va a l'Evagianca, e u finisce a Rsciùn.^[traduziun]

'Nt'ra categurïa Testi dra tradiziun u i'è tante testimunanze d'r parlé d'R'Urba, ch'u i'a de caratristiche d'transiziun tra r'lìgüre e r'piemuntéize, cume Daulisjin-a daulisjian-a, Vaggu zü da u rian e Diu marmellu.

A girödura

'Nt'ra girödura a s'v'ghe tütta ra maestrïa di artigién. R'pernu, quattru facce triangulari cu'r gämbu, témpu 5-6 m'nüti, fòscia mancu e a girördura l'è fàcia. Pe r'frïju,'n p'guléttu e due rïghe d'ab'liméntu, atri 4-5 m'nüti. Zorzu Celoria u cunta da girödura du Zizicu: N'i'éra paragùn cun re atre girödure ch'i'ò vistu, ma purtròppu e 'n l'eu ciü.

Perchè ra Rocca a t'fà senti pcitu

•   Wiki Commons a contêgne di files in sce R'Urba