Ægoa

A l'é 'na sostànsa chìmica trasparénte, sénsa ödô ni gùsto e squæxi sénsa cô, ch'a l'é o conponénte ciù inportànte de l'idrosfêra da Tæra e di flùidi che se trövan inte tùtti i òrganìsmi vivénti conosciûi (dond'a gh'à 'na fonçión de solvénte). A l'é 'na sostànsa fondamentâle pe tùtte e fórme de vìtta conosciûe, scibén ch'a no dâ de giàscio, d'energîa ò de micronutriénti òrgànichi. A sò fórmola chìmica, H₂O, a l'ìndica che ciaschedùnn-a de sò molécole a gh'à 'n àtomo d'òscìgeno e doî àtomi d'idrògeno, che són lighæ fra de lô da di ligàmmi covalénti. In particolâ, i àtomi d'idrògeno són atachæ a quélli de l'òscìgeno co-în àngolo de 104,45°. O nómme "ægoa" o l'é dêuviòu ascì pe indicâ o stâto lìquido de l'H₂O a 'na tenperatûa e 'na presción stàndard.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Pò-u fæto che l'anbiénte terèstre o l'é vixìn a-o coscì dîto pónto tréggio de l'ægoa, in sciâ Tæra se pêuan védde i diferénti stâti naturâli de sta sostànsa chi. Defæti, a fórma de precipitaçioìn che se prezéntan quànde cêuve e di aerosol quànde gh'é a nêgia. E nûvie són fórmæ da particèlle d'ægoa e de giàssa, o sò stâto sòlido, in sospensción inte l'âia. Quànde l'é fineménte spartîo, i cristàlli de giàssa poriéivan preçipitâ inta fórma de néive. In sciâ fìn, gh'é ancón o stâto gasôzo de l'ægoa, o vapô d'ægoa.

L'ægoa a crôve tòsto o 71% da superfìcce terèstre, co-i mâ e i òcéani che contêgnan a ciù pàrte do sò volùmme in sciâ Tæra (ciù ò mêno o 96,5%). De quantitæ ciù picìnn-e són conservæ sototæra (1,7%), inti giasæ e inte calòtte polâri de l'Antàrtide e da Groenlàndia (1,7%) e inte l'âia, cómme vapô, nûvie (fórmæ de giàssa e ægoa lìquida in sospençión) e precipitaçioìn (0.001%). L'ægoa a se méscia in continoaçión segóndo a coscì dîto cîclo de l'ægoa: evaporaçión, traspiraçión (evotraspiraçión), condensaçión, precipitaçión e deflùsso, pe finî de sòlito into mâ.

L'ægoa a l'à 'na fonçión inportantìscima inte l'economîa mondiâle. Ciù ò mêno o 70% de l'ægoa dôçe dêuviâ da l'òmmo a sodìsfa e necescitæ da l'agricoltûa. A pésca, ségge inti còrpi d'ægoa sâ che dôçe, a l'é stæta e a contìnoa a êse 'na vivàgna prinçipâ de giàscio inte vàrie pàrte do móndo, garantìndo o 6,5% de proteìnn-e consumæ a livèllo globâle. A ciù pàrte do comèrcio de matêie prìmme in sce lónga distànsa (cómme o petròlio, o gàzzo naturâle e âtri prodûti) o l'é efetoòu da bàrchi chi nàvegan pe-i mâ, i sciùmmi, i lâghi e i canæ. De grénde quantitæ d'ægoa, giàssa e vapô són dêuviæ pò-u rescâdaménto e o refreidaménto, ségge inte indùstrie che inte abitaçioìn. L'ægoa a l'é pöi 'n bón solvénte pe 'n'ànpia variêtæ de sostànse, ségge minerâli che inorgàniche e cómme tâ a vên dêuviâ inti procésci industriâli, pe coxinâ e pe lavâ. L'ægoa, a giàssa e a néive són bén inportànti inte vàrri spòrt e âtre fórme de demôa ascì, cómme o nêuo, a nàotica da dipòrto, e regàtte, o surf, a pésca sportîva, e imerscioìn, o pattinàggio in sce giàssa e o scî.

Nómme inte variànte lìguri

 

L'ægoa (H₂O) a l'é 'n conpòsto inorgànico polâre. A tenperatûa anbiénte a l'é 'n lìquidto sénsa gùsto ni ödô, squæxi sénsa cô fêua che pe 'na legêra tìnta de bleu. L'ægoa, o ciù sénplice calcogenûo de idrògeno, o l'é in asolûto o conpòsto chìmico ciù studiòu, vegnìndo descrîto cómme o "solvénte universâle" aprêuvo a-a sò capaçitæ de deslengoâ tantìscime sostànse diferénti. Sto fæto chi a ghe consénte d'êse o "solvénte da vìtta": defæti, l'ægoa ch'a se trêuva in natûa de sòlito a contêgne vàrie sostànse, tànto che són necesâi numerôxi pasàggi pe destilâ de l'ægoa pûa. Pe de ciù, l'ægoa a l'é l'ùnica sostànsa comùn ch'a se pòsse trovâ cómme sòlido, lìquido e gàzzo inte condiçioìn terèstri normâli.

Stâto

 

Insémme a "òscidàn", "ægoa" o l'é un di doî nómmi ofiçiæ do conpòsto chìmico H₂O, óltre a êse ascì o nómme dêuviòu pe indicâ o stâto lìquido de l'H₂O. I âtri doî stâti da matêia comùn pe l'ægoa són a sò fâze sòlida, a giàssa, e quélla gasôza, o vapô d'ægoa e o vapô ascì. L'azónta ò a rimoçión de câdo a peu caxonâ de tranxiçioìn de fâze: solidificaçión (da ægoa a giàssa), fuxón (da giàssa a ægoa), vaporizaçión (da ægoa a vapô), condensaçión (da vapô a ægoa), sublimaçión (da ægoa a vapô) e depoxiçión (da vapô a giàssa).

Denscitæ

L'ægoa a se diferénçia da-a ciù pàrte di lìquidi pò-u fæto che, de manimàn ch'a zêa, a vêgne de lóngo mêno dénsa. A 'na presción de 1 atm, a l'arîva a-a denscitæ màscima de 999.972 kg/m³ a-a tenperatûa de 3.98 °C, sàiva a dî, senplificàndo, a tòsto 1.000 kg/m³ a 4 °C. A denscitæ da giàssa a l'é pe cóntra de 917 kg/m³, co-în'espansción do 9%. Quésta propiêtæ a l'é bén bén conosciûa zaché a crêa 'na fórte presción, ch'a sccéuppa i tùbbi e a spàcca e prîe.

Magnetìsmo

L'ægoa a l'é 'n materiâle diamagnético. Scibén che l'interaçión de sòlito a l'é débole, co-i magnêti supercondutoî a peu arivâ a 'n'interaçión asæ inportànte.

Tranxiçión de fâze

A-a presción de 'n'atmosfêra (atm), a giàssa a se desléngoa ò l'ægoa a zêa a 'na tenperatûa de 0 °C méntre l'ægoa a bógge òpû o vapô o condénsa a 100 °C. A ògni mòddo ascì quànde a se trêuva de sótta a-o sò pónto d'eboliçión, l'ægoa a se peu trasformâ in vapô a-a sò superfìcce aprêuvo a-o procèsso d'evaporaçión (pe cóntra, si-â vaporizaçión a l'é difûza inte tùtte o lìquido se parliâ d'eboliçión). Into mæximo mòddo, a sublimaçión e a depoxiçión pêun avegnî ascì inte superfìcce. Prezénpio, a brìnn-a a se depòxita in scê superfìcce fréide, méntre i stràssi de néive se fórman pe depoxiçión in sce 'na particèlla de aerosol ò in sce 'n nùcleo de giàssa. Into procèsso de liofilizaçión, o mangiâ o vêgne zeòu e dónca conservòu a bàssa presción de mòddo chi-â giàssa in sciâ sò superfìcce a sublìmme.

I pónti de fuxón e d'eboliçión pêuan cangiâ in sciâ bâze da presción. Co-ina bónn-a aproscimaçión, a velocitæ da variaçión de tenperatûa de fuxón a-o cangiâ da presción a l'é dæta da l'equaçión de Clausius-Clapeyron:

$${\displaystyle {\frac {dT}{dP}}={\frac {T\left(v_{\text{L}}-v_{\text{S}}\right)}{L_{\text{f}}}}}$$

 

${\displaystyle v_{\text{L}}}$ 

${\displaystyle v_{\text{S}}}$ 

${\displaystyle L_{\text{f}}}$ 

L'equaçión de Clausius-Clapeyron a peu êse aplicâ a-o pónto d'eboliçión ascì, ma inta tranxiçión da lìquido a gàzzo a fâze gasôza a l'à 'na denscitæ bén bén ciù bàssa da fâze lìquida, e dónca a pónto d'eboliçión o crésce insémme a-a presción. L'ægoa a peu restâ a-o stâto lìquido a de tenperatûe elevæ inte çèrte scitoaçioìn particolæ, cómme inti abìmmi di òcéani ò sototæra. Prezénpio, inte l'Old Faithful, 'n geyser do pàrco naçionâle de Yellowstone, e tenperatûe de l'ægoa lìquida pêuan arivâ scìnn-a 205 °C ò, adreitûa, a-i 400 °C inte vivàgne idrotermâli.

A-o livéllo do mâ, o pónto d'eboliçión de l'ægoa o l'é de 100 °C. Zaché a presción atmosférica a chìnn-a co-o crésce de l'altitùdine, o pónto d'eboliçión o l'amèrma de 1 °C ògni 274 mêtri, co-o ténpo de cotûa che però o crésce rispètto a quéllo a-o livèllo do mâ. Prezénpio, a 1.524 mêtri o ténpo de cotûa o dêv'êse aomentòu de 'n quàrto pe avéi o mæximo rizultâto (a ògni mòddo, 'na pugnàtta a presción a peu êse dêuviâ pe amermâ o ténpo de cotûa aomentàndo a tenperatûa d'eboliçión). Into vêuo, l'ægoa a bógge a tenperatûa anbiénte.

Pónti tréggi e crìtichi

 

In sce 'n diagràmma de fâze presción/tenperatûa (védde a figûa chi da-arénte), gh'é de cùrve che sepàran o sòlido da-o vapô, o vapô da-o lìquido e o lìquido da-o sòlido. Ste lìnie chi se incóntran inte 'n ùnico pónto, dîto pónto tréggio, dónde tùtte e træ fâze pêuan coêxìste. O pónto tréggio o l'é a 'na tenperatûa de 273,16 K (sàiva a dî 0,01 °C) e 'na presción de 611,657 Pa (dónca 0,00604 atm), ch'o l'é ascì o pónto a presción ciù bàssa into quæ ghe pòsse êse de l'ægoa lìquida. Scìnn-a-o 2019, o pónto tréggio de l'ægoa o l'é stæto dêuviòu pe definî a scâ de tenperatûa Kelvin ascì.

A cùrva de fâze ægoa/vapô a finìsce a 647,096 K (ò 373,946 °C) e 22,064 MPa (ò 217,75 atm), inte 'n pónto conosciûo cómme o pónto crìtico. Defæti, a de tenperatûe e de prescioìn ciù âte e fâze lìquida e gasôza fórman 'na fâze contìnoa ciamâ stâto supercrìtico. Quésto o peu êse de manimàn conprèsso ò espànso tra denscitæ scìmili ségge a quélle do gàzzo che a quélle do lìquido, co-e sò propiêtæ ('n pö diferénti da quélle de l'ægoa a tenperatûa anbiénte) che són senscìbili a-a denscitæ. Prezénpio, a prescioìn e tenperatûe apropiæ se peu mescciâ liberaménte con conpòsti no-polâri, inclûza a ciù pàrte di conpòsti òrgànichi. Sto fæto chi o permétte 'na gràn variêtæ de aplicaçioìn, che inclùddan l'eletrochìmica a âta tenperatûa e l'ûzo cómme solvénte ecològico ò catalizatô inte de reaçioìn chìmiche che tóccan conpòsti òrgànichi. Into mantéllo terèstre, o fonçiónn-a ascì cómme solvénte inta formaçión, a disoluçión e a depoxiçión di minerâli.

Fâze da giàssa e de l'ægoa

A fórma normâle da giàssa in sciâ superfìcce da Tæra a l'é a giàssa Ih, 'na fâze dónde se crêan di cristàlli co-ina scimetrîa a sêi loéi. Inte l'atmosfêra ciù âta gh'é pe cóntra 'n'âtra fâze, ch'a gh'à 'na scimetrîa cristalìnn-a cùbica, a giàssa Ic. A prescioìn ciù grénde a giàssa a peu formâ de âtre strutûe cristalìnn-e ascì. A-o 2019, inti louêi ne són stæte prodûte bén 17 de ste strutûe chi, óltre a de âtre pò-u moménto sôlo teorizæ. A dixeuténn-a fórma, 'na fâze cùbica a fàcce centræ e superiònica dîta giàssa XVIII, a l'é stæta ciù tàrdi descovèrta corpìndo 'na stìssa co-în'ónda d'ùrto ch'a l'à alsòu a presción de l'ægoa a milioìn d'atmosfêre e a sò tenperatûa a migiæa de gràddi, creàndo coscì 'na strutûa rédena de àtomi d'òscìgeno tra i quæ quélli d'idrògeno se méscian liberaménte. Pe de ciù, quànde a se trêuva tra doî seu de grafêne, a giàssa a se desvilùppa segóndo 'n retìcolo quadrâto.

I detàggi da natûa chìmica de l'ægoa lìquida no són pe cóntra bén conosciûi, con çèrte teorîe che sugerìscian chò-u sò conporaménto particolâ o ségge dovûo a l'existénsa de doî stâti lìquidi.

Gùsto e ödô

L'ægoa pûa a l'é de sòlito descrîta cómme sénsa gùsto ni ödô, scibén che l'êse umàn o gh'à di sensoî specìfichi che pêuan sentî a presénza de l'ægoa inta bócca méntre e ræne són conosciûe p'êse in gràddo de sentîne l'ödô. A ògni mòddo, l'ægoa ch'a vêgne de sòlito dêuviâ (cómme quélla minerâle inte botìgge) a contêgne vàrie sostànse delengoæ, che pêuan dâghe gùsti e ödoî diferénti. Pe de ciù, l'òmmo e âtre béstie àn svilupòu di sénsi chi ghe consénte de valuâ a beivibilitæ de l'ægoa, de mòddo de evitâ quélla tròppo sâ ò màrsa.

Cô e lûxe

L'ægoa pûa a l'apâre a-a vìsta de cô bleu aprêuvo a-o sciorbî da radiaçión da lûxe a-e longhésse de ciù ò mêno 600-800 nm. O cô o peu êse de lengê òservòu meténdo 'n gòtto d'ægoa depoî a 'n sfóndo giànco pûo, inluminòu da-a lûxe do Sô. E bànde prinçipæ responsàbili do cô són i overtone de vibraçioìn de stiâménto O-H. L'intenscitæ aparénte do cô a l'aoménta con l'altéssa da colònn-a d'ægoa sovrastànte, segóndo a coscì dîta lézze de Lambert-Beer. Sta propiêtæ chi a vài ascì, prezénpio, inta 'na piscìnn-a quànde a vivàgna d'inluminaçión a l'é a lûxe solâre reflèssa da-e ciapélle biànche da piscìnn-a mæxima.

In natûa, o cô o poriéiva cangiâ ascì da bleu a vèrde aprêuvo a-a prezénsa de sòlidi in sospensción ò de æghe.

Inte l'indùstria, a spetroscopîa inte l'infrarósso vixìn a vêgne dêuviâ con de soluçioìn d'ægoa, zaché a ciù âta intenscitæ di toìn inferioî de l'ægoa a consénte de dêuviâ de covétte de véddro co-ina longhéssa de percórso ciù contegnûa. Pe amiâ o spèttro do sciorbî do stiâménto fondamentâle de l'ægoa ò de 'na sò soluçión inta región di 3.500 cm⁻¹ (2.85 μm) l'é necesâio 'na longhéssa de percórso de ciù ò mêno 25 μm. Pe de ciù, a covétta a dêv'êse trasparénte a-e radiaçioìn d'in gîo a-i 3.500 cm⁻¹ e a no se dêve derlengoâ inte l'ægoa. Pe ste raxoìn chi e avertûe de covétte inte soluçioìn d'ægoa són de sòlito realizæ co-o florûo de càlcio. E vibraçioìn atîve fondamentâli Raman pêuan êse òservæ, prezénpio, co-ina çélla canpión de 1 cm.

E ciànte d'ægoa, e æghe e i âtri òrganìsmi chi fàn a fotoscìntexi pêuan vîve scìnn-a-a profonditæ de quàrche çentanæa de mêtri, dónde a lûxe do Sô a l'ariêsce ancón a arivâ. Pe cóntra, squæxi nisciùnn-a conponénte da lûxe solâre a l'arîva inti abìmmi di òcéani a de profonditæ ciù grénde de 1.000 mêtri.

L'ìndice de refraçión de l'ægoa ciæa (1,333 a 20 °C) o l'é bén bén ciù èrto de quéllo de l'âia (1,0), scìmile a quéllo di alcâni e de l'etanòllo ma ciù bàsso de quéllo do gliçeròllo (1,473), do benzêne (1,501), do bisorfûo de carbònio (1,627) e di tîpi ciù comùn de véddro (1,4-1,6). L'ìndice de refraçión da giàssa o l'é pe cóntra de 1,31, ciù bàsso de quéllo de l'ægoa lìquida.

Molécola polâre

 

Inte 'na molécola d'ægoa, i àtomi d'idrògeno fórman 'n àngolo de 104,5° con l'àtomo d'òscìgeno e, idealménte, són mìssi inte doî cànti de 'n tetraêdro centròu in sce l'òscìgeno. Inti âtri doî cànti gh'é pe cóntra de cóbie solitâie d'eletroìn de valénsa chi no fàn pàrte do ligàmme. Into tetraêdro, s'o foîse perfètto, i àtomi se metiéivan in teorîa segóndo 'n àngolo de 109,5° ma, in realtæ, a fòrsa de repolsción de cóbie solitâie a l'é ciù grénda de quélla tra i àtomi d'idrògeno. A longhéssa do ligàmme O-H a l'é de ciù ò mêno 0,096 nm.

Âtre sostànse gh'àn 'na strutûa molecolâre tetraédrica, prezénpio o metâno (CH₄) e l'àcido sorfìdrico (H₂S). Però l'òscìgeno o l'é ciù eletronegatîvo rispètto a-a ciù pàrte di âtri eleménti, ligàndose coscì inte 'n mòddo ciù stréito a-i sò eletroìn, e dónca st'àtomo chi o pigiâ 'na càrega negatîva méntre i àtomi d'idrògeno ghe n'aviàn unn-a poxitîva. Óltre a 'na strutûa 'n pö "cegâ", sto fæto chi o dâ a-a molécola 'n moménto dipolâre elétrico, tànto ch'a l'é defæti consciderâ cómme 'na molécola polâre.

L'ægoa a l'é 'n bón solvénte polâre, ch'o derléngoa vàrie sæ e molécole òrgàniche idròfile cómme i sùcai e i àlcoli ciù sénplici cómme l'etanòllo. L'ægoa a derléngoa vàrri gàzzi ascì, cómme l'idrògeno e l'anidrîde carbònica, co-a segónda ch'a vên prezénpio dêuviâ inta produçión de bevànde gazæ, vìn co-o pesîgo e bîre. Pe de ciù, vàrie sostànse prezénti inti òrganìsmi vivénti, cómme e proteìnn-e, o DNA e i polisacàridi, són derlengoæ inte l'ægoa. E interaçioìn tra l'ægoa e-e sotounitæ de quéste biomacromolécole vàn a determinâ e céighe inte proteìnn-e, a acobiâ e bâze do DNA e a generâ âtri fenómeni fondamentâli pi-â vìtta pe mêzo de l'efètto idrofòbico.

Vàrie sostànse òrgàniche cómme lìpidi e alcâni són idròfobe, sàiva a dî chi no pêuan derlengoâse inte l'ægoa. Gh'é numerôze sostànse inorgàniche chi gh'àn quésta caraterìstica ascì, cómme a ciù pàrte di òscìdi metàlichi, di sorfûi e di silicâti.

Ligàmmi a idrògeno

 

 

Aprêuvo a-a sò polaritæ, 'na molécola d'ægoa a-o stâto lìquido ò sòlido a peu formâ scìnn-a quàttro ligàmmi a idrògeno co-e molécole da-arénte. I ligàmmi a idrògeno són ciù ò mêno dêxe vòtte ciù fórti da fórsa de Van der Waals ch'a tîa e molécole unn-a vèrso l'âtra inta ciù pàrte di lìquidi. Pe sto fæto chi i pónti de fuxón e do bogî de l'ægoa són bén bén ciù èrti de quélli de âtri conpòsti chìmichi scìmili, cómme o solfûo d'idrògeno. Quésto fæto o l'é a raxón pi-â quæ l'ægoa a l'à di valoî asæ elevæ de capaçitæ tèrmica specìfica (ciù ò mêno 4,2 J/g/K), de conducibilitæ tèrmica (tra 0,561 e 0,679 W/m/K), de câdo de fuxón (ciù ò mêno 333 J/g) e de vaporizaçión (2257 J/g). Tra i efètti de ste propiêtæ chi se regórda cómme réndan l'ægoa ciù eficénte into sò ròllo de moderaçión do clìmma teréstre, tratenéndo o câdo e mesciàndolo tra i òcêani e l'atmosfêra. I ligàmmi a idrògeno de l'ægoa crêan 'na fórsa de ciù ò mêno 23 kJ/mol, rispètto a 'n ligàmme covalénte O-H, ch'o ne crêa unn-a de 492 kJ/mol. De st'energîa chi, l'é stimòu chò-u 90% o ségge da atriboî a l'eletrostàtica, méntre o 10% o l'é parçialménte covalénte.

I ligàmmi a idrògeno són a còuza de l'âta tensción superficiâle e de fórse capilâri de l'ægoa. In particolâ, capilaritæ a se riferìsce a-a tendénsa de l'ægoa de montâ sciù pe 'n tùbbo stréito andàndo cóntra a-a fórsa de gravitæ. Sta propiêtæ chi a l'é fondamentâle, eséndo sfrutâ da tùtte e ciànte vascolâri, cómme prezénpio i èrboi.

Outoionizaçión

L'ægoa a l'é 'na soluçión débole de idròscido e idrònio, dónde gh'é 'n equilìbrio ${\displaystyle {\ce {2H2O <-> H3O+ + OH-}}}$  in conbinaçión co-a solvataçión di iöni idrònio chi rizultan.

Condutivitæ e eletrolîxi

L'ægoa pûa a gh'à 'na bàssa conducibilitæ elétrica, ch'a crésce co-a disoluçión de 'na quantitæ picìnn-a de materiâle iònico, cómme a sâ da cuxìnn-a.

L'ægoa lìquida a peu êse separâ inti eleménti idrògeno e òscìgeno fàndoghe pasâ 'na corénte elétrica, co-in procèsso ch'o l'é ciamòu eletrolîxi. Pe de ciù, a deconpoxiçión a gh'à 'na domànda d'energîa ciù âta rispètto a-o câdo liberòu into córso do procèsso contrâio (pægia a 285,8 kJ/mol, o 15,9 MJ/kg).

Propiêtæ mecàniche

L'ægoa lìquida a peu êse consciderâ cómme inconprimìbile pi-â ciù pàrte di sò ûxi: defæti a sò conprimibilitæ a càngia tra 4,4 e 5,1×10⁻¹⁰ Pa⁻¹ a-e condiçioìn fìxiche normâli. Prezénpio inti òcêani, a-a profonditæ de 4 km dónde gh'é 'na presción de 400 atm, l'ægoa a patìsce 'na diminuçión de volùmmme pægia sôlo a l'1,8%.

A viscozitæ de l'ægoa a l'é de ciù ò mêno 10⁻³ Pa·s a-a tenperatûa de 20 °C, co-a velocitæ de trasmisción do són inte l'ægoa lìquida ch'a l'é conpréiza tra 1.400 e 1.500 mêtri a-o segóndo, cangiàndo de lòngo in sciâ bâze da tenperatûa. O són inte l'ægoa o peu viagiâ pe lónghe distànse sénsa patî do fórte indeboliménto, spécce a-e sò frequénse ciù bàsse (co-ina pèrdia de ciù ò mêno 0,03 dB/km per 1 kHz), con quésta propiêtæ ch'a vên defæti dêuviâ ségge da-i cetàcei che da l'òmmo pi-â comunicaçión e o rilevaménto de l'ànbiente (co-o sonar).

Reativitæ

I eleménti metàlichi chi són ciù eletropoxitîvi de l'ìdrògeno, spécce i metàlli alcalìn e quélli alcalìn-terôxi cómme o lìtio, o sòdio, o càlcio, o potàscio e o césio, méscian l'idrògeno de l'ægoa, creàndo coscì di idròscidi e liberàndo di àtomi d'idrògeno. A tenperatûe ciù elevæ, o carbònio o reagìsce co-o vapô, formàndo monòscido de càrbonio e idrògeno.

Nòtte a-o tèsto

Nòtte bibliogràfiche

• (EN) Philip Ball, Life's matrix: a biography of water, 1ª ed., Farrar, Straus, and Giroux, 2001, ISBN 0-520-23008-6.
• (EN) Felix Franks, Water: a matrix of life, 2ª ed., Royal Society of Chemistry, 2007, ISBN 1-847-55234-X.

•   Wiki Commons a contêgne di files in sce ægoa