Tegels

Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Tegels is 't dialek wat van aadsher in Tegele gesjpraoke wuurt. Allewiels wuurt dit sjtieëds mier verdrónge daor anger tale. De belangriekste daovan zien 't Nederlands en 't Venloos.

't Tegels wuurt dök gezeen as 't ieërste echte Limburgse dialek aan d'n oeëskank van de Maas. 't Venloos (ten noorde van Tegele) wuurt meistal beej de aafzóngerlike subgroep Noord-Limburgs geraekend. De versjille tösse dees twieë dialekte zien opvallend groeët, ondanks eure geografische erg korten aafsjtank. Ein logische verklaoring oet 't verlaeje is de biezóngere positie die Tegele altied haet ingenaome in 't Limburg van noow: Tegele waar óngerdeil van 't hertogdom Gulik en neet zoeë wie Venlo en Belvend - Gelder. Pas nao invalle van de Franse en officieel door 't Congrès van Wene is Tegele beej 't Nederlank van noow gekómme (1817 - D'r is nag ein plein nao genump!). Herzogenrath (beej Kerkraoj) is in ruil toen aan de Pruse gegaeve.

't Brónsgreun bukske is 'n woordelies, die bedoeld is öm de sjriever in 't Tegels te helpe mèt de sjpelling. De lies geit oet van (alfabetisch) 't Nederlandse waord mèt daonaeve 't Tegelse. 't Bevat 2.300 ingeng en 6.000 wäörd. 't Bukske is samegesjtèld door Toine Ambaum en oetgegaeve in 2006 mèt sjteun van Veldeke Limburg.

De volgende teikes gelde in 't Tegels:

Klinkersj.

• ö (öm, bön, kölse)
• è (bèd, mèt, hèk)
• ó ( zón, bón, tón)
• ae (vaer, gaer, haer)
• äö (wäörd, päöl, näöle)
• ao (waord, paol, zjwaor)

Twieëklanke

• ieë (twieë, zieëm, fieës)
• oeë (roeëd, zoeër, zoeë)
• uue (duueske, luuet, ruueske)

Aparte mètklinkers

• gk (hae zingk, hae sjpringk, zègke, ligke)
• sj (sjoeël, sjoon, sjmaerig)
• zj ( Zjwame, zjwaor, zjwingelpot)

As sjpelling waere (sinds 't oetbringe van ein Tegels waordebook) de regels van de sjtichting Veldeke gebroek. 't Meist opvallende versjil met anger dialekte zien de verlengde klanke, as de "oe". 't Nederlangse "boek" wuurt neet zoe oetgesjpraoke as 't Tegelse "boek", det "buik" beteikent. (Ein "boek" is in 't Tegels "bóok" - ouch eine verlengde klank.) De "Limburgse" sjpelling is dus "oe", mer in Venlo en in Haerle sjrieve ze "oeë".

De versjille nao 't zuje zien toch neet zoeë groeët as nao 't noorde. Ein paar veurbeelde:

• Sjpellingregels en aafsjpraoke
• Brónsgreun bukske in Tegels dialek

 

De Limburgse Wikipedia haet ouch artikele in 't Tegels.