2015

Belaangriek gebäörtenisse in 2015 waore de nog ummertouw doorlaopende rizzeltaote vaan 't Arabische Veurjaor, de aonsleeg op 't Frans hoofkantoor vaan Charlie Hebdo, de greuiende expansie vaan d'n Islamitische Staot, de dao-op volgende Europese migrantecrisis en de novemberaonsleeg op Paries. In zekere zin zaw me dus kinne stèlle tot de groete gebäörtenisse vaan 2015 mien of mie te make höbbe mèt de rizzeltaote vaan 't Arabisch Veurjaor (wat 'n machsvacuüm veroerzaokte in Syrië en Irak en daomèt IS de kans goof mechteg te weure, mèt zien terreur die riek tot aon Paries, en tegeliek zörgde veur 'n migratiegolf vaan Syriërs en Irakeze die de groetse migrantecrisis vaan Europa sinds de Twiede Wereldoorlog heet veroerzaak.)

jannewarie

• 1 - Litouwe huurt vaanaof noe bij de Eurozone, me nump aofsjeid vaan de Litouwse litas
• 1 - De Euraziatische Unie weurt opgeriech door Rusland, Wit-Rusland, Kazachstan, Armenië en Kirgizië.
• 7 - In Paries weurt 'n bloedege aonslaag gepleeg door mohammedaonse extremiste op satirisch tiedsjrif Charlie Hebdo, tien lui komme um (inclusief de direktäör).
• 15 - In Verviers, neet wied vaan Luik (stad), weure die verdachtes vaan de aonsleeg op 't Frans hoofkantoor vaan Charlie Hebdo neergesjote door de pelitie.
• 23 - Salman bin Abdoel Aziz al-Saoed volg zien haafbroor Abdoellah bin Abdoel Aziz al-Saoed op es keuning vaan Saoedi-Arabië.
• 25 - De stömbusse veur nui parlemèntsverkezinge vaan Griekeland gaon ope, naodat 't Samaras-kabinèt d'r nao drei stömrondes in faalt 'ne nuie prizzedent aon te wieze.
• 27 - Alexis Tsipras wint de verkezinge in Griekeland. Naodat heer bekans de absolute mierderheid heet gewonne mèt zien partij SYRIZA, vörmp 'r 'n coalitie mèt Anexartiti Ellines en nump 'r 't premiersjap euver vaan Andonis Samaras.
• 29 - 'ne Gewaopende maan vèlt de studio vaan de NOS binne en eis zendtied in 't NOS-Journaol. Heidoor kump 't achoorjournaol veur 't iers sinds 't begós te vervalle.

fibberwarie

• 15 - D'n Islamitische Staot oonthoof 21 christene vaan de Koptisch-orthodoxe Kèrk in Egypte op e filmpke boe-in d'n henker verduts tot de Staot te zuie vaan Roeme steit. Es reaksie bombardeert Egypte versjillende door d'n IS veroverde pläötskes aon de kös vaan Libië.
• 27 - Boris Nemtsov, 'nen opponent vaan Vladimir Putin, weurt in Moskou op 't Roed Plein tösse väöl getuige vermaord; allewel d'n daoder nog ummertouw oonbekind is, gaon väöl lui d'r vaan oet tot 't 'ne politieke moord waor.

miert

• 6 - Dawn kump in 'ne baon roond Ceres. 't Weurt 't ierste ruimtetuig wat 'n dwergplaneet bezeuk.
• 9 - Ivo Opstelten en Fred Teeven trejje in Nederland aof es minister respectievelek staotssecretair vaan justitie.
• 12 - IS slut 'n alliantie mèt de Wes-Afrikaanse geisverwante vaan Boko Haram.
• 18 - Limbörgse Staoteverkezinge 2015 (Nederland); de PVV, VVD, PvdA, GreunLinks en 50plus es de verleerders, en de CDA, SP, D66 en nui partije Partij veur de Diere, Volkspartij Limbörg en Lokaol-Limbörg es winners.
• 24 - Germanwings-vlöch 9525 stort neer bij Barcelonnette (Fraankriek), boebij alle 120 inzittende umkoume. Later bliek 't hei um zelfmaord te goon.
• 25 - Aon 't Spui in Amsterdam weurt e kraakpand oontruimp. Heibij kump 't tot relle.

april

• 2 - 148 lui, veural studente, koume um in 'n sjeetpartij op Garissa University College. D'n aonslaag weurt opgeëis door al-Shabaab.
• 25 - De Eerdsjókke in Nepal 2015 zörge veur zeker 7.557 doeje.
• 29 - De WHO verklaort tot roedvoonk in de Amerika's is oetgereujd.

mei

• 7 - Bij verkezinge veur 't Liegerhoes in 't Vereineg Keuninkriek haolt de Conservatief Partij veur 't iers in achtien jaor 'n mierderheid.
• 12 - D'n twieden eerdsjók vaan 'n reeks eerdsjókke in Nepal.
• 12 mei - Jesse Klaver treujt aon es fractieveurzitter vaan GroenLinks. Mèt 29 jaor is heer de joonkste fractieveurzitter oets in Nederland.
• 16 - D'n daarde en lètsen eerdsjók in Nepal.
• 21 - IS pak de aw rewienestad Palmyra.
• 23 - Zwede wint meh zjus 't Eurovisiesongfestival in Wene. Tot eder zien surpries leek bijnao Rusland te winne, dat politiek gezeen op dit memint in spanning leef mèt de Europese Unie.

juni

• 2 - FIFA-veurzitter Sepp Blatter kundeg zie vertrèk aon en zeet zoe snel meugelek 'nen opvolger te laote keze. De FIFA-top weurt geplaog door corruptiesjendaole en tege diverse kopstökker loupe oonderzeuke.
• 26 - Drei aonsleeg weure gepleeg in de drei kontinènte vaan d'n Awwe Wereld, alle door Mohammedaone: bij de Europese stad Lyon weurt iemes oonthoof in e febrik, in de stad Sousse vaan 't Afrikaans Tunesië weure 37 lui, boe-oonder 'n paar Belzje Limbörgers, vermaor op 't strand en in 't land Koeweit, in Azië, hiemele 25 lui in 'n sjiitische moskee door 'n zelfmaoraonslaag. De lètse is officieel geeis door d'n Islamitische Staot, evels kinne de aandere d'r indirek väöl mèt te make höbbe umtot de gróp Mohammedaone heet opgerope chaos te creeëre in de wereld tiejes de ramadan.
• 27 - Mitch Henriquez kump um bij 'n arrestatie in Den Haag. Dit is 't begin vaan groete proteste en controverse euver de aard vaan 't pelitiegeweld.
• 30 - Cuba verklaort es ierste land de mojer-keendeuverdrach vaan AIDS en syfilis veur oetgereujd.

juli

• 13 - Nao e rifferendum boe-in de Griekse bevolking de veurweerdes veur 't noedfoonds veur zien sjölde aofwijs, moot de nui regering toch e nui, nog strenger akkoord touwstoon.
• 14 - New Horizons vleug veurbij Pluto (dwergplaneet). 't Tuig heet dao nege jaor euver gedoon.
• 20 - Cuba en de Vereinegde Staote herstèlle nao 54 jaor hun diplomatieke relaties.
• 31 - India en Bangladesh beginne mèt 't opluffe vaan 't gecompleceerd enclavesysteem roond hun grens.

augustus

• 5 - Op Réunion weurt sjroet gevoonde dee mèt zekerheid aon de verdwene Vlöch 370 vaan Malaysian Airlines kin weure touwgesjreve.
• 7 - Bij diverse terroristische aonsleeg in Kaboel koume zeker 50 lui um. Drei daog later valle bij 'nen aonslaag op 't vleegveld nog ins 5 doeje.
• 12 - In de have vaan Tianjin (China) vint 'n sjemische explosie plaots boe 173 lui bij umkoume.

september

• 10 - Wetensjappers make de oontdèkking bekind vaan Homo naledi, 'nen tot daan oonbekinden oermins dee in Zuid-Afrika is gevoonde.
• 14 - Wetensjappers in 't LIGO numme veur 't iers zwuurtekrachgolve woer. Dees oontdèkking weurt pas in fibberwarie 2016 bekindgemaak.
• 18 - Volkswagen weurt besjöldeg vaan 't op groete sjaol vervalse vaan dieselteste, wat de oto's milieuvrunteleker deeg sjijne es tot ze waore. 't Geit um zoe'n èlf mieljoen wages wereldwied.
• 24 - Bij 'nen oploup in d'n hadzj in Mekka weure zeker 2.200 lui doedvertrampeneerd.

oktober

• 10 - Bij 'n serie zelfmaordaonsleeg in Ankara koume zeker 100 lui um en raken 'rs mie es 400 gewoond.
• 13 - 't Nederlands Circus Renz weurt failliet verklaord.
• 23 - Mèt 'nen drök vaan 873 mBar en 'n windsnelheid vaan 405 km/o weurt Patricia de zwuursten orkaon oets op 't Westelek Haafroond en d'n twiede zwuurste wereldwied.
• 31 - Vlöch 9268 vaan Kogalymavia stort in de Sinaïweuste neer, mèt 224 doeje tot gevolg.

november

• 7 - De Chinese secretair-generaol Xi Jinping en d'n Taiwanese president Ma Ying-jeou treffe ziech veur 't iers formeel.
• 12 - Bij 'ne zelfmaordaonslaag in Beiroet koume 43 lui um en raken 'rs mie es twiehoonderd gewoond.
• 13 - Bij diverse aonsleeg in Paries, opgeëis door IS, koume 130 lui um.

december

• 12 - De Klimaotconferentie vaan Paries, belag door de Vereinegde Naties, weurt aofgeslote. Veur 't iers lègke de deilnummende len ziech de pliech op veur de CO₂-oetstoet trök te bringe.
• 22 - SpaceX lanceert de Falcon 9, de ierste herbruukbaar rakèt die succesvol weurt trökgehaold.

Nobelprieze

• Natuurkunde: Takaaki Kajita en Arthur B. McDonald "um de oontdèkking vaan neutrinotrillinge, die tuint tot neutrino's massa höbbe."
• Sjemie: Tomas Lindahl, Paul Modric en Aziz Sancar "um mechanistische studies nao DNA-ripperatie."
• Geneeskunde:
  • William C. Campbell en Satoshi Ōmura "um hun oontdèkkinge umtrint 'n nui therapie tege infecties door roondwörmparasiete."
  • Tu Youyou "um häör oontdèkkinge umtrint 'n nui therapie tege malaria."
• Literatuur: Svetlana Aleksijevitsj "um häör miestummege sjriefsele, 'n eigetieds monumint veur leid en mood."
• Vrei: Tunesisch Kwartèt veur Nationaolen Dialoog "um zien bepaolende bijdrage aon 't opbouwe vaan 'n pluralistische democratie in Tunesië in de naosleep vaan de Jasmijnrevolutie vaan 2011."
• Economie: Angus Deaton "um zien analyse vaan consumptie, ermooj en welzien."

Persoen vaan 't Jaor

Angela Merkel

Films

• Star Wars: Episode VII - The Force Awakens
• Saul fia
• Tangerine
• Mad Max: Fury Road

• 9 jannewarie - Frans Molenaar, Nederlandse couturier (74)
• 10 jannewarie - Junior Malanda, Belzje voetballer (20, oto-óngelök)
• 11 jannewarie - Anita Ekberg, Zjwaedse actries (83)
• 17 jannewarie - Ang Kiem Soei, Nederlandse krimmeneel (62, geëxecuteerd)
• 21 jannewarie - Peter Pontiac (pseudoniem van Peter J.G. Pollmann), Nederlandse sjtripteikenaer (63, Hepatitis C)
• 22 jannewarie - Abdoellah bin Abdoelaziz as-Sa'oed, keuning van Saoedi-Arabië (90)
• 25 jannewarie - Demis Roussos, Griekse popzenger (68)
• 31 jannewarie - Richard von Weizsacker, Duutsje politicus, gewaeze presidentj (94)
• 5 fibberwarie - Rik Coppens, Belzje voetballer (84)
• 14 fibberwarie - Wim Ruska, Nederlandse judoka (74)
• 17 fibberwarie - Cathy Ubels, Nederlandse politica (EVP) (86)
• 18 fibberwarie - Claude Criquielion, Belzje fietsrenner (58)
• 21 fibberwarie - Clark Terry, Amerikaanse jazztrompöttis (94, sókkerkrenkde)
• 27 fibberwarie - Leonard Nimoy, Amerikaansen actäör (83)
• 12 miert - Terry Pratchett, Britse fantasyoteur (66, krenkde van Alzheimer)
• 13 miert - René Gude, Nederlandse filosoof (58)
• 15 miert - Mike Porcaro, Amerikaanse basgitaris (Toto) (59, ALS)
• 23 miert - Lee Kuan Yew, Singaporese politicus (91)
• 2 april - Steve Stevaert, Belzje politicus (60, zelfmaord)
• 13 april - Günther Grass, Duutsje sjriever (87)
• 14 april - Percy Sledge, Amerikaanse soulzenger (74)
• 20 april - Richard Anthony, Franse zenger (77)
• 27 april - Jack Ely, Amerikaanse popzenger (The Kingsmen) (71)
• 30 april - Gregory Mertens, Belzje voetballer (24, hartfale)
• 1 mei - Ben E. King, Amerikaanse rhythm & blueszenger (76)
• 5 mei - Hans Jansen, Nederlandsen arabis en europarlemèntariër (PVV) (72, harre-imfrak)
• 11 mei - Jef Geraerts, Belzje sjriever (85)
• 14 mei - B.B. King, Amerikaanse bluesgitaris (89, sókkerkrenkde)
• 24 mei - John Nash, Amerikaanse wiskónjige (86, oto-óngelök)
• 9 juni - James Last, Duutsje bandleier en arrangeur (86)
• 11 juni - Ornette Coleman, Amerikaanse saxofonis (85)
• 13 juni - Drs. P (Heinz Polzer), Zjwitsers-Nederlandse plezeerdichter (95)
• 17 juni - Clementa C. Pickney, Amerikaanse geistelike en sjtaotssenator in South Carolina (41, vermaord)
• 19 juni - James Salter, Amerikaanse sjriever (90)
• 21 juni - Gunther Schuller, Amerikaanse crossovermusicus (89)
• 22 juni - James Horner, Amerikaanse filmcomponis (61, veróngelök)
• 23 juni - Thé Lau, Nederlandse popmuzikant (62, kanker)
• 27 juni - Mitch Henriquez, Arubaans sjlachoffer van pelitiegeweld (42)
• 28 juni - Chris Squire, Britse basgitaris (Yes) (67)
• 30 augustus - Oliver Sachs, Britse neuroloog (82)
• 8 september - Joost Zwagerman, Nederlandse sjriever (51, zelfmaord)
• 28 september - Frank Martinus Arion, Curaçaose sjriever (78)
• 4 oktober - Job de Ruiter, Nederlandse politicus (85)
• 22 oktober - Willem Aantjes, Nederlandse politicus (92)
• 10 november - Helmut Schmidt, Duutsje politicus (96)
• 15 november - Rob van Reijn, Nederlandse pantomimesjpaeler (86)
• 19 november - Armand (Herman van Loenhout), Nederlandse zenger-sjriever (69)
• 28 november - Willem van Dedem, Nederlandse kunshistoricus en TEFAF-directäör (86)
• 4 december - Erik De Vlaeminck, Belzje cyclocrosser (70)
• 13 december - Benedict Anderson, polletieke weitesjapper en historicus (79)
• 16 december - Aafje Heynis, Nederlandse zengeres (91)
• 18 december - Luc Brewaeys, Belzje componis (56)
• 26 december - Marc Lagrange, Belzje fotograaf (58, oto-óngelök)
• 28 december - Lemmy (Frank Kilmister), Britse rockmusicus (70, kanker)
• 30 december - Zjef Vanuytsel, Belzje zenger-sjriever (70, kanker)