Kana ka knlbangan na o 799,380 sq km（hangan na o Tg35） (knlbanga dxgal o 786,380 sq km, knlbangan qsiya o 13,000 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 25,930,150 hiyi. Gaga Maputo ka pusu alang paru, jiyax 25 idas 6 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Mozambique ga wada sugan 56.30% ka dxgal qpahan, 43.70% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 0% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Filipe Nyusi, pnaah hngkawas2015 idas 1 jiyax 15pnrajing kmlawa klwaan.

 

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Mosanpiqe Kunghekwo( kari Putawya: Ringci epública de Moçambique）sbiyaw han o Masanpici〔 3 〕ksun, sayang do thnganan Mosanpiqe , gaga hraan hidaw Feycow, sdalih Yingtuyang, msipaw dha Mosanpiqe haysya ni Matacyascya, kari 〔 4 〕Putawya ka skari klwaan, hngkawas 1975 malax hangan Putawya cminti ni emburux nanaq da. hng kawas 2017 siida spgan dha hbragan seejiq o niqan 28,861,863 hiyi(hana snpug)〔 5〕 . Hiya ga dha ka Yimkwo o ungac pnluban Syeync klwaan, hngkawas 1995 kingal nanaq tneumal na Tayingtikwosey. Ida uxay malu ka cngci Mosanpiqe, id a pnsdhugan Reynhewo saw tgtruma bi prnaan klwaan ni suqi egu knbrxan na qrinuc klwaan. Duri ni mnklwaan Sehweycuyi, cingci ruwan klwaan dnii ga snpgan patas ni hbragan seejiq ga ngalan pspungg dha Cawsyeyn Mincucuyi jnmin Kunghekwo.

Ris(歷史)

Mosanpiqe ga brah han o ida nPutaw hraan hidaw Feycow, Cnghe syasiyang siida, ida dhiyaq balay nsaan dha o kika Peyrakang 〔 6〕 Mosanpiqe. Idas 3 hngkawas 1498, empruway hanghay Taceyma Putawya ga madas qpruhan asu dhuq Mosanpiqe, siida tna niqan pnhiyug mawycan kkiyig gsilung ka Arapo.

Paah hngkawas 1505 siida, maa cminti Putawya, Putawya 〔 6〕ga gaga phiyug egu bi mawyican ni pawrey, pksmaa kangqow sngayan asu muda hraan hidaw Feycow kjiyax. Empbbarig Putawya, empgarang kari Utux Baraw ni mtmay tnelang. Dhuq prajing Sci 19 do, manu ka nurictu tnealang hini ga kika wada laxun da.

Hngkawas 1683 titu Swofara (索法拉地圖1683年）

Mnuda ya bi 5 Sci hari knbsyaqan cmin kmlawan do, manu ka ,seejiq Mosanpiqe ga prajing mtutuy ka Cngc dha, meysa kmburux nanaq msa hnang dha o maku mrmux rulung, kiya ka kiya ni cngfu Putawya ga ida ini sruwa malax Cminti nii, kiya ni mnrudu 15 hngkwasan ni ppais yowci rnaaw bbuyu. Qpruhan seejiq mqalux Ceyfang cnsyeyn Mosanpiqe ga, mniq qbsuran dha Samorani‧Masyeyar qpruhan psaping Putawya o prajing Wucwang Towcng. Bitaq hngkawas 1971, manu ka yowcitwey Ceyfang cnsyeyn ga ida niqan ka Wuci Sureyn dmayaw, kika qbrangun na ka llabang bi alamg, kana ka 1/4 dxgal o wada ngalan yowcitwey.

Hngkawas 1973, manu ka klaan Mosanpiqe ga kriwa mrudu, yowcitwey ga kmdudul paru, ini tduwa ka cyuntwey Putawya uri dni kndadax rnaaw bbuyu daya, brinah dhuq ini kpiya na alang breenux. Mniq saw nii ka Cngfu Putawya do ungac brahan ni pprngaw ka dha Ceyfang cnsyeyn Mosanpiqe, psramal malax ni pkrbuxun nanaq ka Mosanpiqe da.

Duri ni patas hidaw 19 na jiyax 8 idas 9 do, Putawya waycyaw pucang Mariawsuars ni empdudul Ceyfang cnsyeyn Mosanpiqe Maci ga, mpprbgaw pusu alang Sangpiya Rusaqa, dha dha ga mnhdu msdhug matas do asi sangay ka ppisan dha. Putawya ga smruwa empdudul Ceyfang cnsyeyn phiyug seejiq mqalux tnais na Cngfu, duri ni asi ka mnhdu kmburux nanaq 9 idas.

Bukuy pnsdhug do jiyax 25 idas 6 hngkawas 1975, Mosanpiqeb ga dungus bi pshdug uxay klwaun Putawya dni kmburux nanaq da. Phiyug Mosanpiqe jnmin kunghekwo, smhiyi Sehweycuyi, pklaandaya ka snpuan msam ,embhgay, mqalux, msaas, embanah ni parih, puniq, patas na kwoci Mosanpiqe, mririh empdxgal, empsaping, empkla.

Hngkawas 1976, yasa qpruhan ini sruwa Mosanpiqe mincutiqang yuntung ga ini sruwa Ceyfang cnsyeyn Mosanpiqe na kingal tang cwanc, kiya ni mutung ppais.

Jiyax 1 idas 12 hngkawas 1990, Mosanpiqe jnmin kunghekwo priyux Mosanpiqe kunghekwo, malax Sehweycuyi, hngkawas 1992, mhdu ka ppisan ruwan klwaan, Mosanpiqe prajing mduuy egu tang mincuc.

nKiya Tiri(自然地理)

	Weysingtu Mosanpiqe (莫三比克衛星圖)
	Embbarig tnealang (當地攤販)
	Alang emptdxgal (農村地區)
	Alang Nivali (Nivali村)

Dxgal Mosanpiqe ga paah daya gqian hidaw mquri hunac hraan hidaw mrijig, yayung Canpisihe mrijinglmihu ska klwaan ni qluli gsilung, daya yayung o Kawyueyn, haypa niya o 500-1500m, tgring ka breenux kkiyig gsilung. Hunac yayung o Pingyueyn, tglabang na o yabi 300km, siyaw gsilung o egu rusaw, sacow ni hungsurin.

Karac Mosanpiqe ga msJetaycawyueyn ni Jetaycifung, mntucing quyux hngkwasan o hmrinas 600-1200ml. Egu yyung, bbuyu o yabi mduuy 1/4 dxgal.

Nniqan(位置)

Gaga nniqan Mosanpiqe ga, gaga hunac sipaw hraan hidaw,hraan hidaw o sdalih Mosanpiqe haysya ni mssipaw ka dha Yingtuyang na Tawkwo Matacyascya. Daya o mseayus dha Tansangniya, gqian o msdalih dha Marawey, Sangpiniya ni Sinpawey dnii. Hunac gqian hidaw o mslutuc dha Nanfey kunghekwo ni Swaciran, kana ka dxgal klwaan o niqan 799,380km^{2 〔 7〕}, knbragan ssiyaw gsilung o niqan 2470km^{2 〔 8〕}.

Yayung ni hniygan dxgal(水系及地形)

Klwaan nii ga qmangaw yayung syayow Sanpisihe, Pingyueyn ka hanac, kiyig gsilung hraan hidaw o tgring na Pingyueyn, daya gqian hidaw o Kawyueyn. Bowqax bi ka dxgal daya saw qqahan, kingal ni kingal mquri siyaw gsilung mstabuy; Duri ni niqan egu bbuyu. Kiyig gsilung o mtqiri ida niqan egu bi malu kangqow. Paru bi yayung ruwan klwaan niqan yayung Canpisihe ni yayung Rufumahe.

Karac(氣候)

Muda mlihu hunac ka Nanhwey Kweyseyn, kiya ni karac Mosanpiqe ga daya o msJetay kiya. Hunac o msFujetay kiyakiya ni ruwan klwaan ga mcilux ni msmur, kncilux kingal hngkwasan ga19.4°C(67°F). Klwaan nii ga kingal hngkawa niqan mdngu ni mhuriq dha klgan, karac mdngu o putuh hari, ida idas 4 bitaq idas 8; karac mhuriq o bbaraw hari kiya, ida idas 9 bitaq idas 5 bukuy kida. Kiya ni ida tuku bi ka qsiya quyux, ida qmuyux balay, qsiya quyux kingal hngkwasan ga yabi 500ml bitaq 1000ml. Kska o yayung syayow Sanpisihe ga egu bi qsiya quyux, qsiya quyux kingal hngkwasan ga yabi 1000ml bitaq 1500ml.

Tiricyu(地理區)

Dxgal Mosanpiqe ga yabi tduwa masug 3 cyu ^{〔 9〕} :

Kawyueyn daya(北部高原)

Daya Nawey 17⁰ do ida dKawyueyn daya kida, knbowqqax na Kawyueyn ga paah gqian hidaw mquri hraan hidaw stabuy, kmdudul dhuq kiyig gsilung. Wana 2 dgiyaq ka bowqax balay. Kinngal o baraw dxgal Marawey, sdalih hraan hidaw lhngaw Niyasahu, kingal o baraw dxgal Naymori kawti（Namuli Highlands）, qnbowqax na o 2,400m, gaga ssiyaw Nanwey. Tnkawti hini ga qsiya quyux ga hmrinas 1,000ml, dgiyaq Naymori o tduwa dhuq 1,500ml, kiya ka kiya ni llbu na dxgal o I yabwana 900ml kiya. Ida ini ktna ka qsiya quyux kingal hngkwasan, paru bi knpryuxan na, kiya ka kiya ni ida pusu bi phmaan ka hin, yasa uxay ka paru ka mitu hbragan seejiq, tnealang ga ida tduwa kkinu phuma pnegalang. Ida psngayan duma ka dxgal, pusu bi pnegalang o musu ni payay, mquri ruwan do ida egu bi ka qnalang sqmu da. ngalan hbangan pnegalang ga niqan tapung ni ocya.

Breenux kgsilung(沿海平原)

Hunac Nawey 17⁰ do ida mllbu kkiyig kiya, Mosanpiqe egu mrusaw ni mghagay ka dxgal na, egu quyux ka breenux daya, yabi 1,000ml, daya ni hunac Nanhwey Kweyseyn o ciway bi qsiya quyux, wana bi 300~400 ml, pnegalang hini ga sqmu ni payay ka pusu bi, sibus ka pusu bi ngalan hbangan hini.

Yasa phuma payay ni sibus o asi ka syuqun qsiya, kiya ni hini ga gisu kmbiyax bi mseayus paru ssyuqan qsiya uuda, mduuy qsiya yayung Rinpopo, mniq daya yayung 110 km Cicya（Guija） hiya smalu kulu qsiya sslian qsiya, wada mhdu smalu hngkawas 1952, tduwa smuyuq 8 khbug mu. Hmuma mugi, payay, masu, mkliyuc phpah na na musu, tapung ni sibus dnii; Kingal uuda o kmduuy daya Rurunswomakweykang na qsiya yayung Yingqemaytihe, smalu kulu qsiya.

Tduwa smuyuq 24 kbuhug mu qpahan. Yayung Sapisihe ga mniq pqluli gsilung hiya snakan 7 sida qluli, qluli Mosanpiqe, maa llabang 6,500km² sancyacow, seejiq mniq daya hiya ga payay ka pusu balay uqun dha. Gaga mniq babaw dxgal sancyacow hiya na seejiq o, ida payay ka pusu dha balay stngi, kngkawas idas 4 pnaah sangyow na hungswey msupu dh aka mrana qsiya srnabaw, ida trbug qsiya 5-6jiyax ka sancyacow ksun, kiya ni sapah hiya ga ida niqan qaqay kana. Dhuq idas nii na kngkawas o seejiq babaw sancyacow ga hjilan dha babaw niqan qaqay sapah ka tnabug, kisa uxay daun maparngsux.

Ayug yayung Canpisi ni dha ssiyaw baraw dxgal(贊比西河谷及兩側高地)

Gqian hidaw Sena o kika ruwan dxgal ayug yayung Canpisi, elug qasiya o ida kndadax hraan hidaw mquri gqian hidaw, qsiya quyux hngkwasan o niqan 600-700ml. Ida niqan rngsux ni rmngac rngji miyah sntunux, ini ka hbaraw ka seejiq. Daya ayug Kawyueyn ga o ungac rngji miyah smtunux, egu ka qsiya quyux uri, tduwa dhuq 1,000 ml, ida seejiq Patu ka miyah pusa tnabug hini, thnganan dha Ankuniya Kawyueyn. Kawti gaga hunac yayung Canpisim ga ida nSinpawey ka hini,thnganan Manniqatayti,. Dha Mosanpiqe ga niqan paru dowras ka iyax ska niya, dhuq 2,400m, karac kawti ga mhuriq ni mltuk ka karac na, phuma sqmu ni sudu puqan.

Cngc(政治)

Ida niqan 20 ka mdungus Cngtang. Mosanpiqe Ceyfangcnseyntang o ccngtang, kana klwaan Mosanpiqe kmsiyuk yuntung o kika tg2 tatang, hiya ka pusu bi ni sruwa tang. Rahuq na niqan hari biyax na Cngtang ga niqan Mosanpiqemincu yungtungtang（MDM）, Heping, Mincu ni Facantang（PDD）, Mincureynmung（UD） ni Kungtang（MDM）.

Cingci(經濟)

Nungyey(農業)

	Qnlangan Kuruay	古魯埃茶園
	Kingal qpahun dqrijil Mosanpiqe	莫三比克婦女從事單農作
	Hayan cinhay yuyey	海岸近海漁業

Reynhekwo ga pnsdhug mqrinuc ni egu knbrxan na ka klwaan nii kingal seejiq na GDP o $414 meyyueyn, ida mqrinuc bi klwaan knglangan uri ka Mosanpiqe. Klwaan nii ga egu breenux, mqalux ka dxgal, smngari ka qsiya quyux, egu dxgal ida tduwa qpahun, kiya ni ida egu na ka ini kbrwahi na. Ruwan klwaan ga mrana ka nungyey, kiya ka kiya ni ida nkiya na ka sqpah dha, ini bi kkala. Pusu bi pnegalang o niqan sibus, tapung, nuqih, yeyc, sqmu, yawkwo, mugi, trabus, bunga qurug , sukay, basaw, daru cungryuyow, qafey, wasaw puqan, blbul, mudu, hiyi qhuni ni ssama dnii. Ruwan klwaan ga ida snegaaw emptdxgal 〔 10〕 kana. Daya Mosanpiqe ga niqan llabang bi rnaaw bbuyu. Bbuyu Ruwan klwaan ga ida niqan 50% 〔 11〕 , kiya ni rincan dha ga egu bi, ida ini sai gmburah na.

Syumuyey(畜牧業)

Ida niqan egu bi ssamac ka bbuyu Mosanpiqe, saw ka dmai utux egu bi, kiya ni gupun dmai utux ka pusu bi ngalan dha hbangan. Syumuyey ga kika sapah emptdxgal na fuyey, sapah emptdxgal ga ida tmabug dapa, miric, dmai, ryu, ru, babuy dnii ni rudux ni bibi.

Yuyey(漁業)

Ida mrana bi ka Yuyey, kiya ka kiya ni qyqaya sqraq qsurux o ida smudal bi, ini kpiya ka asu kikay, ini tuku ka musa dhiyaq na yuyey, kana ka ssaun qmraq qsurux o ida wana kkiyig gsilung ni yayung ruwan nanaq klwaan. Mnangal dha qsurux ga tuku ka uqun nanaq, ida niqan ciway ka wada psaan eseisil klwaan. Kana ka kingal hngkwasan o niqan 43751 mt 〔 12〕 ka nngalan dha qsurux.

Qwangyey(礦業)

Klwaan nii ga ida egu bi qwangcan, pusu bi o niqan xicin, mqalux btunux, dxgal xiryu, mey, xiluy, tapung btunux, yunmu, kaw, ku, limuk, xiceyn, tan, kung, xipi, sying ni ryucuyu dnii, kska na hiya owada hmrinas 320 hpucing mt ka mey, xitay o niqan hmrinas 600kbuhug tun, xitan qwang ga ida hiya ka egu bi snkuan mniq knglangan, yabi750 kbuhug mt,snkuan teynjanci o niqan 5.5 kbuhug hpucing m³. Ida ini kbgrahi na.

Kungyey(工業)

Ida gisu hana mtutuy ka kungyey, ruwan klwaan ga niqan tapung, ocya, wasaw puqan, nuqih, kmric, mahun, tnunan, hwasyuey, smalu ramil, smalu lubuy, syangcyaw, qyqaya xiluy, pusa deynki, reynyow, smalu sato, uqun snalu, lukus, wucin, qyqaya teynci, ssalu sapah, qyqaya cyawtung, asu ciway. xiryo ni sweyni dnii sapah ssalu.

Cinjungyey(金融業)

Kana ka klwaan o niqan 19 sangyey yinghang, snegaaw saw nPutawya ka miyax teumal Yinghangm. Pusu bi o niqan Ceynsi(Mosanpiqe) Yingha, Paqeray((Mosanpiqe)),dungus Yinghang, mawyi ni towc yinghang, kwoci mawyi yinghang dnii. kana dha o niqan ka 5 ka kungs pawseyn,pusu bi o Mosanpiqe pawseyn kung,Cungcng pawseyn（Fidelidade） dnii.

Sneasug Singcngcyu(行政區劃)

Kana Mosanpiqe o niqan 1 Csyas 10 Sng.

	Sngayan sapah skaya klwaan Maputwo.	馬布多國際機場

Csyas(直轄市)：

· Maputwos (馬布多市)

Sng(省)：

· Tearcyatucywsng (德爾加杜角省)

· Cyacasng (加扎省)

· Yiniyangpaneysng(伊尼揚巴內省)

· Maniqasng(馬尼卡省)

· Maputwosng(馬布多省)

· Nanpurasng(楠普拉省)

· Niyasasng (尼亞薩省)

· Swofarasng(索法拉省)

· Taytesng(太特省)  

· Canpisiyasng(贊比西亞省)

Pusu cngcn(重要城鎮)

Cyawtung(交通)

Quri saw cyawtung ruwan klwaan ksun o, babaw dxgal o niqan egu bi elug rulu tduwa musa ana inu ni elug rulu qrngul. Elug qrngul ga kana ka knbragan na o niqan 4,787km^{2 〔 13〕} , tduwa mlutuc dh aka Nanfey kunghekwo, Swaciran, Sinpawey ni Marawey dnii klwaan. Elug rulu o kana ka knbragan na o niqan 30,400km^{2 〔 14〕} , kska na o niqan 2/5 ka elug poyow, 3/5 o elug taci ^{〔 15〕} . Elug sapah skaya o niqan hangqung kungs nklwaan Mosanpici ni duma o hangqung kungs nklwaan eseisil saw ka minhang paci. Manu ka mmowsa kklwaan o na hangseyn g, ida elug asu ka egu bi, malu na kangqow hini ga tduwa mlutuc dha paru kangqow na kklwaan. Pusu balay kangqow ruwan klwaan o niqan Maputwo, Peyra, Nanpura ni Kweyrimanna dnii.

Kwocimawyi(國際貿易)

Mawyi psaan eseisil klwaan (出口貿易)  

Quri saw psaan nganguc mawyi ksun o, hngkawas 2009 kana ka hbangan wada psaun o yabi niqan 19.65hpucing meyyueyn 〔 16〕 . Pusu bi psaan nganguc o niqan xiryu, pqru qbowlung, Yawkwo, tapung, snalu hlama, mudu, qhuni, qyqaya deynki dnii 〔 17〕 . Pusu bi psaan klwaan o Heran, Nanfey ni Sinpawey 〔 18〕 .

Mawyi stmay ruwan klwaan(進口貿易)

Quri saw mtmay mawyi ksun o, hngkawas 2009 kana ka hbangan nii mtmay o yabi niqan 30.96 hpucing meyyueyn 〔 19〕 kiya. Pusu bi ktmayan qyqaya o niqan cisyey ni qyqaya niya, rulu, qyqaya psqmaun, qyqaya hwasyueypin, qyqaya xiluy, qyqaya uqun, qyqaya tnunan dnii 〔 20〕 . Pusu bi psaan klwaan o Heran, Nanfey ni Cungkwo 〔 20〕 .

Waycyaw(外交)

Mosanpiqe ga mniq jiyax 25 idas 6 hngkawas 1975 msdangi dha Cunghwa jnmin kunghekwo bitaq saying, ini ksdangi ka dha Cunghwa minkwo.

Pnyahan pnatas(參考資料)

• CIA
• 外交部
• List of current heads of state and government
• https://www.duhoctrungquoc.vn/wiki/zh/莫桑比克（參考自中文維基百科）