गाम्बिया

वर्तमान गाम्बिया न्हापाया घाना साम्राज्य व सोंघाई साम्राज्यया भूभाग ख। थ्व क्षेत्रया न्हापांगु च्वयातःगु दस्तावेज गुंगु व झिगु शताब्दिया अरब बनेज्यामितयेसं च्वयातःगु ख। अरब बनेज्यामितयेसं थ्व क्षेत्रय् दास, लुँ, व किसी-वाया व्यापारया निंतिं ट्रान्स-सहारा बनेज्या मार्गया पलिस्था याःगु ख। १५गु शताब्दीइ पोर्चुगिजतयेसं समुद्री व्यापार मार्गया पलिस्था यात। थ्व ईले गाम्बिया माली साम्राज्यया भाग जुयाच्वन।

गाम्बियाय् यक्व जनजाति दु। थनया जनजाति दथुइ आपसी मतभेद म्हो जक्क दु। सकल जनजातितयेसं थःगु भाषा व परम्परायात हना च्वंगु दु। थनया जनजातिइ दक्ले तःधंगु पुचः मांदिका जनजाति ख। थ्व धुंका क्रमशः फूला, वोलोफ, जोला, व सेराहूले जनजातित दु। देय्‌य् लगभ्ग ३,५०० (जनसंख्याया ०.२३%) गैह्र-अफ्रिकीतयेसं नं बसोबास या। थ्व जनसंख्याय् युरोपीय व लेबनानी मूलया मनुत ला। अधिकांश युरोपीय ब्रिटिश ख व थुकिलि नं आपालं स्वतन्त्रता धुंका देय्‌ त्वता वन।

देय्‌या ९०% प्रतिशत जनसंख्या मुस्मां धर्मया अनुयायी ख व ल्यंगु जनसंख्याय् अधिकांश ईसाई धर्मावलम्बी दु। गाम्बियाया लगभग ६३% जनसंख्या (१९९३या जनगणना) ग्रामीण क्षेत्रय् अवस्थित दु तर अधिक युवा ज्या व शिक्षाया निंतिं राजधानी व मेमेगु तःधंगु नगरय् पलायन जुया च्वंगु दु। सन् २००३या अनंतिम तथ्याङ्क कथं थ्व सी दु कि ग्रामीण व नगरीय क्षेत्रया जनसंख्याया अंतर म्हो जुया च्वंगु दु छाय्‌धाःसा आपालं क्षेत्र नगरीय क्षेत्र घोषित जुयाच्वंगु दु। नगरय् पलायन, विकास परियोजना, व आधुनिकीकरणया कारणं अप्व गाम्बियामि पश्विमी संस्कृतिया सम्पर्कय् वयाच्वंगु दु तर पारम्परिक रूपं विस्तरित परिवारय् बल, व देशावरी पोशाक व उत्सव, आतक्क नं दैनिक जीवनया अभिन्न अंगया रुपय् स्थापित दु।

स्वास्थ्य सेवा

सार्वजनिक व्यय २००४य् कूल ग्राहस्थ उत्पादनया १.८% दयाच्वन, जबकि निजी व्यय ५.०% दयाच्वन। बाल मृत्यु दर वर्ष २००५य् ९७ प्रति १,००० जन्म दत। २०००या आरम्भय् प्रति १,००,००० मनुइ ११ चिकित्सक दयाच्वन। दँ २००५य् जीवन प्रत्याशा मिसातयेगु निंतिं ५९.९ दँ व मिजंया निंतिं ५७.७ दँ दु।

संविधानया धारा २५ अन्तर्गत गाम्बियाय् सरकारं देय्‌या सकल नागरिकतयेगु धार्मिक अधिकारया रक्षाया प्रति प्रतिबद्ध जुइ। सरकाररा छुं नं राष्ट्र धर्मया पलिस्था मया। मुस्मां धर्म गाम्बियाया मू धर्म ख व देय्‌या ९०% जनसंख्या थ्व धर्मया अनुयायी ख। गाम्बियाया अधिकांश मुस्मां सुन्नी सम्प्रदायया अनुयायी ख।

देशय् ख्रिस्टी धर्मया मनु ८%या हाराहारीइ दु गुकिलि अधिकांश रोमन क्याथलिक दु। एसियां जूगु आवगतया कारणं देशय् बौद्ध व बहाई धर्मया मनु नं च्वनिगु या। ल्यं २% जनसंख्या आधिवासी धर्मयात हनि व देशय् छुं नास्तिक नं खने दु।

गाम्बिया छगू चिधंगु देय्‌ ख । थुकिया नां सीमाय् बाहा वइगु गाम्बिया खुसिया नामं वःगु ख। दक्ले तःब्याःगु थासय् थ्व देय्‌ ४८ किमी स्वया म्हो ब्या जक्क दू, व देय्‌या सकल क्षेत्रफल ११,३०० किमी^२ दु। गाम्बियाया लगभग १,३०० वर्ग किमी वा ११% भागय् ल दु। गाम्बिया, सेनेगलया लगभग एक अन्तःक्षेत्र (एन्क्लेभ) व थुकिया ७४० किमीया सकल बुँसीमा सेनेगलनाप स्वा। थ्व अफ्रिकी महाद्वीपय् दूगु दक्ले चिधंगु देय्‌ ख। तुलनात्मक रूपय् गाम्बिया भारतया त्रिपुरा राज्य स्वया भतिचा तधं। देय्‌या पश्चिमी सीमा आन्ध्र महासागर नाप स्वा व थुकिया तटरेखा ८० किमी हाक दु।

गाम्बियाया सामान्य जलवायु उष्णकटिबंधीय दु। जून निसें नोभेम्बर तक्कया ईले देशय् ग्रीष्म ऋतु जुइ। थ्व ईले वर्षा-काल नं जुइ। डिसेम्बर निसें मे तक्क तापमान अपेक्षाकृत म्हो जुइ व जलवायु शुष्क जुइ। गाम्बियाया मौसम नापंया सेनेगल, दक्षिणी माली, व उत्तरी बेनिननाप मिले जु।

थ्व देय्‌या वर्तमान सीमा सन् १८८९य् ब्रिटेन व फ्रान्सया दथुइ जूगु छगू समझौता धुंका निर्धारित जूगु ख। पेरिसय् अंग्रेज व फ्रेञ्च दथुइ जूगु वार्ता धुंका फ्रेञ्चतयेसं अंग्रेजतयेत न्हापा ला गाम्बिया खुसिया ३२० किमीया भाग नियन्त्रन यायेबिल। सन् १८९१या आरम्भय् जूगु सीमा-अंकलनं पेरिस वार्ताया १५दंम् धुंका गाम्बियाया समापक सीमाया निर्धारण जुल। सीधा रेखा व वृतांशतयेगु श्रृंखलाया परिणामस्वरूप अंग्रेजतयेसं गाम्बिया खुसिया उत्तर व दक्षिणय् १६ किमी चकनाच्वंगु क्षेत्रतयेगु नियन्त्रण कायेफल।

गाम्बिया न्यागु प्रभाग व छगू नगरय् विभक्त दु। गाम्बियाया विभाग स्वतन्त्र चुनाव आयोगद्वारा संविधानया धारा १९२या अनुसार पलिस्था जूगु ख। थ्व विभाग ख:

• क्वं खुसि (मांसा कोंको)
• दथु खुसि (जानजानबुरे)
• उत्तरी सिथ (केरेवन)
• थं खुसि (बासे)
• पश्चिमी (ब्रिकामा)
• बांजुल (पूर्वी बांजुल, बांजुल, केन्द्रीय बांजुल, बाकाउ, पश्चिमी बांजुल, सेरेकुंदा)

राष्ट्रीय राजधानी बांजुलया वर्गीकरण नगरया रूपय् जु।

थ्व विभाग ३७ उप-विभागय् विभक्त दु।

गाम्बियाया मू नगर ख:

• बांजुल (राजधानी)
• सेरीकुंदा (दक्ले तःधंगु नगर)
• मांसा कोंको
• केरेवान

गाम्बिया छगू उदारवादी, बजाः-आधारित अर्थव्यस्था ख। थ्व अर्थव्यवस्थाय् देय्‌या बुँज्याः ख्यःया यक्व योगदान दु। बुँज्याः ख्यलं देय्‌या अर्थव्यस्थाय् ३०%या योगदान यानातःगु दु व देय्‌या ७०% जनसंख्या बुँज्या ख्यले संलग्न दु। देय्‌या जीडीपीय् बरां उत्पादनया ६.९%, मेमेगु फसलया ८.३%, मवेशिया ५.३%, मत्स्यपालनया १.८%, व वानिकीया ०.५% योगदान दु। उद्योगया अर्थव्यस्थाय् ८% योगदान दु व थ्व क्षेत्रय् ५८% प्रतिशत मनु कार्यरत दु। देय्‌या सीमित निर्माण-क्षेत्र मुख्यतः बुँज्या आधारित दु दसु बरां प्रक्रमण, बेकरी, मद्यनिर्माणशाला (ब्रूअरी), व चर्मशोधनशाला आदि। अन्य निर्माण गतिविधिइ साब्वं, पेय-पदार्थ, व वस्त्र-निर्माण ला।

संविधान कथं देय्‌या सकल जनतायात निशुल्क दूगु प्राथमिक शिक्षा अनिवार्य जु। तर संसाधन व शैक्षणिक ढाँचा म्हो जुया थुकिया कार्यान्वन थाकु जूगु दु। दँ १९९५य् सकल प्राथमिक नामांकन ७७.१% दत धाःसा कूल प्राथमिक नामांकन ६४.७% दत। विद्यालयया थिकय् जूगु शुल्कया कारणं यक्व मस्त विद्यालयय् वने मखं। फेब्रुवरी सन् १९९८य् गाम्बियाया राष्ट्रपतिंरा प्राथमिक शिक्षाया प्रथम खु दँया निंतिं शिक्षा-शुल्क क्वचायेकादिल। प्राथमिक-शिक्षा विद्यालयय् मिसातयेगु प्रतिशत ४० दु तर ग्रामीण क्षेत्रय् थ्व ल्याखँ सिक्क म्हो जु। गांम्ये रुढीवादी सांस्कृतिक कारणं म्हो जक्क मां अबुतयेसं मिसातयेत ब्वंकुथिइ छ्वइगु या। लगभग २०% ब्वनिगु दँया मस्त मदरसाय् ब्वनि गन पाठ्यक्रम प्रतिबंधन जुइ।

सरकार

• राज्य सभा व राष्ट्रपति कार्यालय
• राष्ट्र-प्रमुख व मन्त्रीमण्डल सदस्य

सामान्य जानकारी

• गाम्बियाया बारेय् छगू वेबसाइट
• द वर्ल्ड फ्याक्टबुकया च्वसु

पर्यटन

• गामबियाया पर्यटन सम्बन्धित जानकारी
• गाम्बियाया किपा

• अफ्रिका

अफ्रिका महादेशया देय्‌तः(थाय्‌ कथं निर्धारित उप-क्षेत्र)
उत्तर अफ्रिका	अल्जेरिया · मिस्र · लिब्या · मरक्को · सुडान · ट्युनिसिया · पश्चिम सहारा (सहारा अरब प्रजातन्त्र)	पश्चिम अफ्रिका	बेनिन · बुर्किना फासो · केप भर्डे ·आइभोरी कोस्ट · गाम्बिया · घाना · गिनी · गिनी-बिसाउ · लाइबेरिया · माली · माउरी तानिया · नाइजर · नाइजेरिया · सेनेगल · सियरा लियोन · टोगो
मध्य अफ्रिका	एङ्गोला · क्यामेरुन · सेन्ट्रल अफ्रिकन रिपब्लिक · चाड · प्रजातान्त्रिक गणतान्त्रिक कङ्गो · इक्वेटरियल गिनी · गाबोन · कङ्गो प्रजातन्त्र · साओ टोमे ओ प्रिन्सिप	पूर्व अफ्रिका	बुरुन्डी · कमोरो द्बीपपुञ्ज · जिबुटी · इरिट्रिया · इथियोपिया · केन्या · माडागास्कर · मलावी · मरिसस · मोजाम्बिक · रुवान्डा · सिशेल्स · सोमालिया · तान्जानिया · युगान्डा · जाम्बिया · जिम्बाब्वे
दक्षिणीय अफ्रिका	बोत्स्वाना · लेसोथो · नामिबिया · दक्षिण अफ्रिका · स्वाजिल्यान्ड	उपनिवेश व मेमेगु प्रदेश:	संयुक्त अधिराज्य: ब्रिटिश भारतीय महासागरीय क्षेत्र · सेन्ट हेलेना द्बीप  (एसेन्सन द्बीप त्रिस्तान दा कुन्हा)· फ्रान्स: मायोत ·रेयुनियं · पोर्चुगल: मदेरा द्बीपपुञ्ज · स्पेन: क्यानारी टापू · प्लाजा दि सबेरानिया