Քենիա
Քենիա (պաշտօնապէս՝ Քենիայի հանրապետութիւն սուահիլերէն՝ Jamhuri ya Kenya Kenya), պետութիւն մըն է Ափրիկէի արեւելքին: Տարածքի մեծութեամբ աշխարհին 47րդն է, բնակչութեան թուաքանակով՝ 33րդը, Բրիտանական համագործակցութեան անդամ է։ Դրամական միաւորն է քենիական շիլլինկը։
| Քենիա | |||
|---|---|---|---|
| |||
.svg) | |||
| Կը ներառնէ | Coast Province?, Eastern Province?, North Eastern Province?, Նիանզա (նահանգ)?, Rift Valley Province?, Western Province? եւ Նայրոբի (շրջան)? | ||
| Պետական լեզու | սվահիլի? եւ անգլերէն | ||
| Մայրաքաղաք | Նայրոպի | ||
| Օրէնսդիր մարմին | Parliament of Kenya? | ||
| Երկրի ղեկավար | Ուիլյամ Ռուտո?[3] | ||
| Կառավարութեան ղեկավար | Ուիլյամ Ռուտո? | ||
| Ազգաբնակչութիւն | 48 468 138 մարդ (2017)[4] | ||
| Օրհներգ | Ee Mungu Nguvu Yetu? | ||
| Կարգախօս | Magical Kenya եւ Cenia Lledrithiol | ||
| Հիմնադրուած է | 1963 թ. | ||
| Արժոյթ | Kenyan shilling? | ||
| Ժամային համակարգ | UTC+3։00 եւ Africa/Nairobi?[5] | ||
| Հեռաձայնային համակարգ | +254 | ||
| Համացանցի յղում | .ke | ||
| Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ | 0,575[6] | ||
| president.go.ke | |||
Ընդհանուր Տեղեկութիւններ
Բնակչութեան կենսամակարդակը ցածր է, աշխարհին վրայ՝ 128րդը։ Քենիայի ամենաբարձր լեռն է Քենիան (5199 մ), Ափրիկէի բարձրութեամբ երկրորդն է։ Միւս բարձր լեռներն են՝ Ապերտերը, Մաուն, Էլկէյոն։ Քիչ չեն հրաբուխներով շրջապատուած իջուածքները։ Ջուրի պաշարները կը կազմեն երկրի տարածքի 2 %-ը։ Այնտեղ է Վիքթորիա քաղցրահամ լիճը, որը մակերեսի մեծութեամբ Ափրիկէին մէջ առաջինն է, աշխարհին վրայ՝ երկրորդը։
Պատմական Տեղեկութիւններ
Անկախացում 1963-ին
Բնիկ քենիացիներու օրէնսդիր մարմնի առաջին ուղղակի ըտնրութիւնները կայացած են 1957-ին: Թէեւ պրիթանացիները յոյս ունէին յանձնել իշխանութիւնը տեղացի «չափաւոր» մրցակիցներուն, կառավարութիւնը ձեւաւորեցաւ Ճոմոյ Քէնեաթայի գլխաւորած ՔԱԱՄ Քենիայի ափրիկէական ազգային միութիւնը (անգլերէն՝ Kenya African National Union (KANU)): Քենիայի գաղութային վիճակի վերջը եկաւ 12 Դեկտեմբեր 1963-ին՝ անկախութեան հետ միասին: Միացեալ թագաւորութիւնը զիջեց Քենիայի վրայ ունեցած իր գերիշխանութիւնը: Զանզիպարի սուլթանը տուաւ իր համաձայնութիւնը, որ Քենիան պիտի ըլլայ ինքնիշխան, անկախ երկիր մը:
Միաժամանակ, Քենիայի բանակը յաղթեցաւ Շիֆթայի պատերազմը սոմալիացիներուն դէմ, որ կ'ուզէին Սոմալիոյ միացուցել իրենց ցեղակիցները: 1967-ի Հոկտեմբերին կնքուեցաւ կրակի դադարեցման համաձայնագիր, սակայն խաղաղութեան հարաբերական անկայունութիւնը պահպանուեցաւ մինչեւ 1969 թուականը: Հետագայ ներխուժումներէն ապահովագրուելու համար 1969-ին Քենիան կնքեց դաշնագիր Եթովպիոյ հետ, որն ոյժին մէջ է մինչեւ հիմա:
12 Դեկտեմբեր1964-ին հռչակուեցաւ Քենիայի հանրապետութիւնը եւ Ճոմոյ Քենեաթան դարձաւ երկրին առաջին նախագահը: 1978-ին անոր մահէն ետք նախագահ դարձաւ Դանիէլ արափ Մոին պահպանեց ըլլալով 1979, 1983 եւ 1988 թուականներու ընտրութիւններու անընդդիմադիր թեկնածու: 1983 թուականի ընտրութիւնները կայացան մեկ տարի աւելի շուտ եւ ուղղակի արդիւնք էին 2 Օգոստոս 1982 թուականի չյաջողած ռազմական յեղաշրջումի:
Աշխարհագրական Տուեալներ
Քենիան կը տարածուի հասարակածէն հիւսիս եւ հարաւ՝ հիւսիսային 5րդ եւ հարաւային 5րդ զուգահեռականերու եւ արեւելեան 34° եւ 42° միջօրէականներու միջակայքին։ Հարաւ-արեւելքին ափերը կ'ողողէն Հնդկական ովկիանոսի ջուրերը: Անիկա սահմանակից է հարաւէն եւ հարաւ-արեւմուտքէն Թանզանիոյ, արեւմուտքէն Ուկանտային, հիւսիսին Եթովպիոյ եւ հիւսիս-արեւմուտքին՝ Սոմալիոյ: Տարածքը 581 309 քմ2 է եւ բնակչութիւնը՝ 48 միլիոն՝ 2017 Յունուարի դրութեամբ: Որոշ միջազգային առեւտրային կազմակերպութիւններ Քենիան կը դասակարգեն որպէս Ափրիկէական Մեծ եղջիւրին մաս մը:, նաեւ հիմնադիր անդամն է Արեւելեան ափրիկէական ընկերակցութեան: Քենիան ունի տաք եւ խոնաւ արեւադարձային քլիմա իր Հնդկական ովկիանոսի ափամերձ շրջանին: Մայրաքաղաք Նայրոպիին շուրջ սաւաննաներուն քլիման աւելի սառն է, առաւելաբար Քենիա լերան շուրջ, որ մշտապէս գագաթներուն ունի ձնածածկոյթ:
Կառավարում Եւ Քաղաքականութիւն
Քենիան նախագահական ներկայացուցչական կառավարումով ժողովրդավարական երկիր մըն է: Նախագահը ե՛ւ պետութեան, ե՛ւ կառաւարութեան գլխաւորն է: Գործադիր իշխանութիւնը կ'իրականացուի կառավարութեան միջոցաւ: Օրէնսդիր իշխանութիւնը ներկայացուած է կառավարութեան եւ Ազգային ժողովի ու նաեւ՝ Սենատի մէջ: Դատական համակարգն անկախ է օրէնսդիրէն եւ գործադիրէն: Նախկին նախագահ Տանիէլ արափ Մոիի օրոք կար նահանգստութիւն դատական համակարգին միջամտելու համար:
Քենիան ցածր դասակարգում ունի Transparency International քոռումփացուածութեան ընկալման սանդղակով: 2012-ի ընդհանուր 176-ի շարքին երկիրը տեղակայուած էր 139րդին: Դեկտեմբեր 2002-ին Քենիային մէջ կայացան ժողովրդավարական եւ բաց ընտրութիւններ, որը առաւելապէս ազատ եւ արդար գնահատած են միջազգային դիտորդները: 2002-ի ընտրութիւնները նշուած են որպէս կարեւոր շրջադարձային կէտ մը Քենիայի ժողովրդվարական զարգացման համար անկախացումէն ի վեր:
Մուաի Քիպաքիի նախահահութեամբ նոր կառավարող կոալիթիոնը խոցտում ըրաւ ջանքերը կեդրոնացնիլ տնտեսական եւ կրթութեան զարգացման վրայ եւ կոռուփթիոնի դէմ պայքարի: Քանի մը խոստումներ անիկա իրկանացուց: Տարրական կրթութիւնն անվճար է:
Տնտեսութիւն
Մարդկային զարգացման գործակիցը Քենիայի համար 0.555 է, աշխարհի 186-էն՝ 145րդն է: 2005-ի դրութեամբ, քենիացիներու 17.7%-ը կ'ապրէ օրական $1.25-էն պակասով: 2017-ին, Համաշխարհային դրամատունը գործարարութեան մատչելիութեան ցուցանիշով Քենիան դասակարգած է 92րդը:
Կարեւոր գիւղտնտեսական բնագաւառը ամենավատ զարգացածն է եւ անարդիւնաւետը, որ ներգրաւած է աշխատոյժի 75%-ը համեմատած զարգացած երկիրներու 3%-ի հետ: Տնտեսութիւնն զգալիորէն ընդլայնուած է, ինչին նպաստած է զբօսաշրջութեան բնագաւառի, բարձրագոյն կրթութեան հեռուստահաղորդակցութեան բարձր ցուցանիշները եւ գիւղտնտեսութեան ընդունելի 2015-ի ետերաշտային արդիւնքները, յատկապես կենսական կարեւոր թէյի բնագաւառին: 2007-ին Քենիայի տնտեսութիւնն աճած է 7%-էն պակասով եւ անոր արտաքին պարտքը կտրուկ պակսեցաւ: Սակայն, սա իրավիճակը կտրուկ փոխուեցաւ 2007 Դեկտեմբերի վիճելի ընտրութիւններէն ետք, որուն հետեւեցաւ երկիրը պատած քաոսը:
Մեկ տասնամեակ անց ներկայիս հեռուստահաղորդակցութիւնը եւ դրամային աշխուժութիւնը կը ներառէ ՀՆԱ-ի 62%-ը: ՀՆԱ-ի 22%-ը կուգայ գիւղտնտեսութենէն, որուն մէջ զբաղած է աշխատոյժի 75%-ը: Բնակչութեան մի փոքր մասը կը ստանայ պարենային օգնութիւն:
Արտահանման կարեւոր ճիւղ մըն է մանածագործական արտադրանքը, որը կը կազմէ $400 միլիոն տարեկան:
Ծանօթագրութիւններ
This article uses material from the Wikipedia Արեւմտահայերէն article Քենիա, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Արեւմտահայերէն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.