Europa: Kontinent

Jenož Awstralija je mjeńša.

Europa

přestrjeń:	něhdźe 10,5 milionow km²
wobydlerstwo:	751 milionow (staw 2022)
ličba krajow:	wokoło 50
wotwisne teritorije:	4
najwjetše města:	Moskwa, Istanbul, Paris, London
Staty w Europje (serbsce):
p • d • w

Europa mjezuje z Aziju na wuchodźe, ze Srjedźozemskim morjom na juhu a z Atlantiskim oceanom na zapadźe. Hranica mjez Europu a Aziju njeje jasnje definowana, najpopularniša w němskorěčnym konteksće je pak definicija Philipa Johana von Strahlenberga, po kotrejž tworja horiny Ural, rěka ze samsnym mjenom, Kaspiske morjo a Manyčowa nižina sewjernje Kawkaza europsku mjezu na wuchodźe. Porno tomu podawa so w jendźelsko- a francoskorěčnym rumje husćišo Kawkaz sam jako hranica.

Cyłkownje ma Europa přestrjeń wot něhdźe 10,5 milionow kwadratnych kilometrow a je tuž druhi najmjeńši kontinent. Najsewjerniši dypk europskeje twjerdźizny leži na połkupje Nordkinn w Norwegskej (70° 54′ N), najjužniši Punta de Tarifa w Španiskej (36° N) a najzapadniši Cabo da Roca w Portugalskej (9° 30′ W). Zdalenosć wot Urala k Atlantiskemu oceanej je wokoło 6000 km, wot Norwegskeje do Španiskeje wokoło 3800 km. Najwyša hora kontinenta je po powšitkownej definiciji europskich mjezow Mont Blanc (4.810 m) w francoskich Alpach. Wobhladuje-li so pak hłowny hrjebjeń Kawkaza jako hranica, je Elbrus (5.642 m) najwyši dypk. Najdlěša rěka je Wolga we wuchodnej Europje a najwjetši jězor Ladogaski jězor blisko Pětrohroda.

Rěki

Wot 20 najdlěšich rěkow Europy běža 13 zdźěla abo dospołnje w Ruskej:

Hlej tež
Lisćina rěkow w Europje

Jězory

Najwjetše jězory w Europje su:

1. Ladogaski jězor w Ruskej – 18.390 km² (z kupami)
2. Onjegaski jězor w Ruskej – 9616 km²
3. Vänerski jězor w Šwedskej – 5650 km²
4. Saimaa w Finskej – 4400 km² (jako jězorowy system)
5. Peipuski jězor w Estiskej a Ruskej – 3555 km²

Z něhdźe 700 milionami wobydlerjow słuša Europa k husće wobsydlenym regionam swěta. Přerězna hustosć wobydlerstwa je 65 wobydlerjow na kwadratny kilometer. Mjeztym zo su srjedźna, zapadna a južna Europa husće wobsydlene, woteběra hustosć wobydlerstwa k sewjerej a wuchodej.

Rěče

Wjace hač 90 procent europskich wobydlerjow rěči indoeuropske rěče, předewšěm słowjanske, germanske a romaniske. Tež grjekšćina, albanšćina, baltiske a keltiske rěče kaž tež Romani słušeja k indoeuropskej skupinje. Druhu najwjetšu rěčnu swójbu Europy tworja Uralske rěče. K tomu słušeja hłownje finšćina, estišćina a madźaršćina jako europske hamtske rěče kaž tež samiske rěče w Skandinawiskej a wšelakore mjeńšinowe rěče w Ruskej.

W europskim dźělu Turkowskeje je turkowšćina a w Kazachstanje kazachšćina jako turkskej rěči z hamtskimaj rěčomaj. Na wuchodnej kromje kontinenta je kalmykšćina jenička mongolska rěč, kotraž je w Europje domoródna. Na kupje Malta je z maltašćinu semitiska rěč z hamtskej rěču. Pochad baskišćiny, kotraž so w Španiskej a Francoskej rěči, dotal njeje znaty.

Najbóle rozšěrjenej alfabetaj w Europje stej łaćonski a kyriliski.

Nabožiny

Křesćanstwo a islam stej najwažnišej europskej nabožinje – wokoło 75 % Europjanow su křesćenjo (předewšěm katolscy, protestantiscy a ortodoksni) a něhdźe 8 % su muslimojo, kiž su zwjetša w Ruskej žiwi (25 mil.), ale tež w europskej Turkowskej (6 mil.), w Bosniskej a Hercegowinje (2,2 mil.) a w Albanskej (2 mil.). K tomu přińdu dźensa hišće muslimscy migranća a potomnicy migrantow, předewšěm w Francoskej (5,5 mil.) a Němskej (4 mil.) kaž tež w Zjednoćenym kralestwje a Italskej.

Židźa su mjenje hač jedyn procent europskeho wobydlerstwa (wokoło 2 mil.). Blisko Kaspiskeho morja su Kalmykojo žiwi – jenički buddhistiski lud Europy.

Wokoło 17 procent Europjanow su bjezkonfesionelni, wosebje w Estiskej, Čěskej, Nižozemskej, Ruskej a wuchodnej Němskej a powšitkownje skerje w městach.

Města

Najwjetše města Europy su Moskwa (10,4 mil.), London (7,4 mil.), Istanbul (6,9 mil.), Pětrohród (4,8 mil.) a Berlin (3,5 mil. wobydlerjow).

•   Albanska (Stolica Tirana)
•   Andorra (Andorra la Vella)
•   Awstriska (Wien)
•   Belgiska (Brüssel)
•   Běłoruska (Minsk)
•   Bołharska (Sofija)
•   Bosniska a Hercegowina (Sarajewo)
•   Chorwatska (Zagreb)
•   Čěska (Praha)
•   Čorna Hora (Podgorica)
•   Danska (Kopenhagen)
•   Estiska (Tallinn)
•   Finska (Helsinki)
•   Francoska (Paris)
•   Georgiska (Tbilisi)
•   Grjekska (Athen)
•   Irska (Dublin)
•   Islandska (Reykjavík)
•   Italska (Rom)
•   Kazachstan (Astana) – wjetši dźěl leži w Aziji
• Kosowo (Priština) – njewotwisnosć so wot wšěch statow njepřipóznaje
•   Letiska (Riga)
•   Liechtenstein (Vaduz)
•   Litawska (Vilnius)
•   Luxemburgska (Luxemburg)
•   Madźarska (Budapest)
•   Sewjerna Makedonska (Skopje)
•   Malta (Valletta)
•   Moldawska (Kišinjow)
•   Monaco (Monaco)
•   Němska (Berlin)
•   Nižozemska (Amsterdam)
•   Norwegska (Oslo)
•   Pólska (Waršawa)
•   Portugalska (Lisabon)
•   Rumunska (Bukarest)
•   Ruska (Moskwa) - zdźěla leži w Aziji
•   San Marino (San Marino)
•   Serbiska (Běłohród)
•   Słowakska (Bratisława)
•   Słowjenska (Ljubljana)
•   Španiska (Madrid)
•   Šwedska (Stockholm)
•   Šwicarska (Bern)
•   Turkowska (Ankara) - wjetši dźěl leži w Aziji
•   Ukraina (Kijew)
•   Vatikanske město (Vatikanske město)
•   Zjednoćene kralestwo (London)

a połsamostatnej kupowej skupinje:

• Färöje (Danska)
• Åland (Finska)

a jedna kolonija:

• Gibraltar (Zjednoćene kralestwo)

Wjetšina europskich krajow je čłon Europskeje rady. 27 krajow je čłon Europskeje unije.