Mali

Im rund 1,24 Millione km² große Staat lääbe rund 18,7 Millione Mänsche (Stand 2017). Sy Hauptstadt isch Bamako. Dr greescht Dail vu dr Bevelkerig läbt im Side vum Land, wu di beede Fliss Niger un Senegal dure fließe. Dr Norde goht dief bis in d Sahara.

République du Mali Republik Mali
Wahlspruch: Un peuple, un but, une foi (frz. fir „Ai Volk, ai Ziil, ai Glaube“)
Amtsspraach	Franzesisch
Hauptstadt	Bamako
Staatsoberhaupt	Assimi Goïta
Regierigschef	Choguel Kokalla Maïga
Flächi	1.240.192 km²
Iiwohnerzahl	18.690.000 (2017)
Bevölkerigsdichti	15 Iiwohner pro km²
Bruttoinlandsprodukt Nominal Total (KKP) BIP/Yyw. (nominal) BIP/Yyw. (KKP)	2016 13,96 Milliarde USD (120.) 8,10 Milliarde USD (114.) 830 USD (165.) 2.266 USD (164.)
Human Development Index	0,442 (175.) (2016)
Währig	CFA-Franc BCEAO (XOF)
Unabhängigkeit	20. Juni 1960 (vu Frankrych, as Dail vu dr Mali-Federation) 22. Septämber 1960
Nationalhimne	Pour l'Afrique et pour toi, Mali
Zitzone	UTC
Kfz-Kennzeiche	RMM
Internet-TLD	.ml
Vorwahl	+223

Dr Name Mali chunnt vom Großrych Mali, wu s vum 13. bis zum 15. Johrhundert in däm Biet gee het. In dr yyhaimische Sproch Bambara isch Mali au s Wort fir s Wappedier vum Land: s Flusspfärd.

 

Mali isch e Binnestaat im Innere vu Weschtafrika mit 1.240.192 Quadratkilometer Flechi, dodervu 20.002 km² Gwässer. S lyt in dr Großlandschaft Sudan un im Sahel. Mali dailt si syni 7243 Kilometer lang Landgränze mit sibe Nochberstaate: im Nordoschten un Norden mit Algerie (1376 Kilometer Lengi), im Nordweschte mit Mauretanie (2237 km), im Oschte mit Niger (821 km) un im Sidoschte mit Burkina Faso (1000 km). An Mali gränze au no dr Senegal (419 km) im Weschte, Guinea (858 km) im Sidweschten un d Elfebaikischte (532 km) im Side. Nerdli vum Nigerboge lyt d Wieschti Sahara, wu zwai Drittel vu dr Landesflechi deckt.

Relief

 

 

Di hyfigsch Landschaftsform vu Mali sin Ebene. Di monotone, wytlaifige Ebene wie d Kaarta, dr Gourma oder d Gondo-Ebeni wäre nume regional vu flache Dafelbärg oder Dineformatione ufgluckt. Dr Side vum Affolé, s Mandingo-Platoo, s Bandiagara-Platoo oder s Mahardates-Platoo hän Untergrind us Sandstai. Si sin dur Erosion vylfältig glideret un chemen uf Hechine zwische 300 un 700 Meter iber em Meeresspiegel. In e Dail Regione bstoht dr Untergrund us dr uralte Gstai vum afrikanische Schild, wu zue braite Däler naigt: Im Weschten un Oschte vum Land, im Sidweschte vum Affolé, im Bambouk, im Adrar vu dr Ifoghas un im Vorland vu dr Tamboura-Stapfle. Dinelandschafte, zum Dail fossiler, zum Dail rezänter Härchumft, decke wyti Dail vum Norden un gehn bis in d Kaarta im Side. Greßeri Dinelandschafte het s im Hodh, im Erg vu Niafunké, im Gourma, in dr Gondo-Ebeni, in dr Erg vu Azaouad, vu Erigat, vu Mreyyé oder im Erg Chech. Derwylscht di fossile Dine zmaischt parallel zuenander verlaufe, sin im Aklé Aouana kaotischi un seli mobili Dinefälder verbraitet. Schichtstapfle, wu gäächi, hunderti Meter diefi Haale bilde, sin fir Weschtafrika generäll karakteristisch, z Mali zum Byschpel d Bandiagara-Stapfle, d Tamboura-Stapfle oder d Affolé-Stapfle. Di wenige Bärgländer vu Mali sin Dolerit-Formatione, wu iber d Platoo ufferage. Doderzue ghere d Hebige vu Sarakollé.

Geology un Bede

Mali lyt uf em niderafrikanische Dail vum Gondwana-Urkraton. S dominiert d Becke- un Schwellestruktur, Mali lyt doderby im greschte Dail im Taoudenni-Becki, wu vum Niger-Binnedelta bis zue dr mittlere Sahara goht. D Schwelle um s Becki bstehn us Ufwelbige vum krischtalline Urkraton. Är isch vylmol vu Sandstai iberlageret, wu zwische Paläozoikum un Känozoikum dur e baar Phase mit ere Iberfluetig mit Meerwasser entstanden isch. Ablagerige us em Tertiär git s sältener. Wel Mali, wie di gsamt Sahelzone, zue dr randtropische Zone vu dr exzessive Flächebildig ghert, sin wytlaifigi Rumpfflechine tipisch, wu vu verschidene Inselbärg unterbroche sin. Uf dr Oberflechi vu Sedimänt hän si verbraitet Lateritkruschte bildet, wu bis zue ne baar Meter dick chenne syy. Di jingschte geologische Formatione verlaufe parallel in ere nordweschtli-sidwestlige Richtig. S sin alti Dine, wu im Jungpleistozän entstande sin, bis zue 30 m hoch sin un dur Savannevegetation stabilisiert wäre.

Bi dr Bede sin tropischi Rotärde am wyteschte verbraitet. Si chemen uf krischtallinem Untergrund oder alte Sedimäntschichte vor un sind relativ steril. Dert, wu die Ärde Lateritkruschte bildet hän, wachst en armi Vegetation us Combretaceae. In Pedimäntberaich cha si Verwitterigsmaterial sammlen un Bede bilde, wu fir Ackerböu chenne brucht wäre. Fersiallit, rotlächt-brunlächti lessivierti Beden uf äolische Sand, cheme au verbraitet vor un bilde Schichte vu 2 bis 3 Meter. S het wenig Humus in ene un si sin fir Bodeschlyssig dur dr Mänsch aafellig. Wämer si dingt, sin si gaignet fir dr Aaböu vu Hirsche oder Böuwulle. In dr nerdlige Sahelzone dominiere subaridi Bruunärde, wu uf aire Syre di wenige Niderschleg guet absorbiere, uf dr andre Syte aber zue Erosion naige. Dä Bode, wu vylmol Gras druf wachst, isch seli wichtig fir di nomadisch Waidwirtschaft. D Wieschteregione sin gchännzaichnet dur Raubede, wu dur physikalischi Verwitterig entstande sin un chuum organischi Aadail ufwyse. An dr Fliss lang, speziäll in dr Iberschwämmigsbiet un em Binnedelta vum Niger, cheme Gleybede un Vertisol vor. Si wyse ne hochi Fruchtbarkait uf, hän aber au s Risiko vun ere Versalzig un ere Spaltebildig bi Dreckeni. Si aigne si zum Aaböu vu Sorghum, Ryys, Gmies un andere Fäldfricht.

Gwässer

 

Dr Niger isch dr wichtigscht Fluss z Weschtafrika, är goht dur Mali uf ere Lengi vu rund 1700 km. Är chunnt vu Guinea här us em Sidweschte uf Mail un bildet no Ségou e groß Binndelta. Bi Mopti nimmt er sy greschte Näbefluss Bani uf un dailt si churz derno in zwee Ärm, dr Bara Issa un dr Issa Ber. Do het s e rund 100.000 km² großi Schwämmebeni, wu vu zahlryche flache, saisonale See deckt isch. Churz vor Diré cheme di beede Ärm wider zäme, bi Timbuktu chehrt dr Flusslauf Richtig Oschte un bi Bourem in Richtig Sidoschte.

Dr Senegal-Fluss isch dr zweet wichtig Fluss in dr Region. Är entstoht bi Bafoulabé dur dr Zämefluss vu Bafing un Bakoye. Uf sym Wäg dur dr weschtli Dail vu Mali nimmt dr Senegal no s Wasser vu Falémé, Karakoro un Gorgol uf.

Di ganzjehrige See lige uf bode Syte vum Niger un haiße Niangay un Faguibine. Dr letscht isch mit 590 km² Oberflechi in dr Rägezyt dr grescht See vum Land. Di Hyfe saisonale See fille si in dr Rägezyt mit Wasser, di wichtigschte sin Débo, Fati, Teli, Korientze, Tanda, Do, Garou un Aougoundou. Wel d Rägefäll syt dr schwäre Deerine in dr frieje 1980er Johr all weniger wäre un dur dr Böu vu Staudämm am obere Niger dreckne Niangay un Faguibine mittlerwyli regelmäßig uus.

Di Fischerei in dr Fliss un See bildet e wichtige Wirtschaftszwyyg. D Simpf un Fychtbiet, wu si in dr Rägezyt am Niger lang bilde, biete ne Läberruum fir e Hufe Vogelarte.

Klima

Mali lyt im Ibergangsberaich zwische dr wächselfychte Savannen im Siden un dr vollaride Sahara im Norde. D Wächseiwrkig zwische dr innertropische Konvergänzzone im Summer un em druckene Nordoscht-Passat (Harmattan) im Winter fiert in allne Regione vum Land zuen ere uúsbregte Yydailig in Drucke- un Rägezyt. D Druckezyt isch im Winter un d Rägezyt im Summer. Di durschnittlige Johresniderschleg näme vu iber 1200 Millimeter im Siden uf weniger wie 25 Millimeter im Norden ab. Großflechigi Landwirtschaft git s wäg dr klimatisch ginschtigere Verhältnis fascht uusschließlig im Side. Im Norde het s in dr Oase nume chlaini landwirtschaftligi Nutzflechine.

Nit nume di durschnittlige Johresniderschleg, au d Rägedäg pro Johr, d Lengi vu dr Rägezyt un d Regelmäßigkait vu dr Niderschleg sin im Side dytli ginschtiger wie im Norde. Z Sikasso rägnet s durschnittli an 97 Däg im Johr, z Bamako an 76 Däg, z Timbuktu an 29 un z Kidal an 18 Däg. Derwylscht s z Kidal iber d Helfti vu dr Johresniderschleg im Juli un Augschte het, git s im Side ne Rägezyt, wu im Maie aafangt, im Augschte uf em Hegschtpunkt isch un im Oktober ufhert. Wie wyter mer in Norde chunnt, wie mee Niderschleg het s in Form vu churze, heftige un lokal yygränzte Gwitterräge. Des macht s Buure no schwärer, wel d Ackerfälder vylmol uusdeere un d Buure e baar Mol mien saaje.

Di durschnittlige Johrestämperature lige z Mali zwische 27 °C un 30 °C. si hange weniger am geografische Braitegrad. D Johresamplitude sin aber im Norde dytli greßer wie im Side: z Gao oder Timbuktu sin d Summer mit Durschnittstämperature vu bis zue 35 °C haißer un d Winter mit Jänner-Tämperature um 20 °C chelter. Z Bamako dergege lige di durschnittlige Tämperature zwische 25 °C im Winter un 32 °C im April. D Extremtämperature findet mer in dr Ort am Rand vu dr Sahara: si lige fascht bim Gfrierpunkt in chalte Winternächt un bi fascht 50 °C im Schatte an Summerdäg. Tämperatur-Amplitude vu 30 °C am e Dag sin dert normal.

D Rägemängi vu me Johr hangt stark dervu ab, wie wyt di innertropisch Konvergänzzone no Norde goht un wie glychfermig si uusbregt isch. Isch si wällefermig oder unterbroche un nit stetig uusbregt, gheit weniger Räge oder d Rägezyt fangt speter aa. Het s e baar Johr hinterenander e uuginschtigi Uusbregig vu dr innertropische Konvergänzzone, chunnt s zue re Deeri. Des het sin dr Sahelzone in uuregelmäßige Abständ. Syt dr 1960er-Johr git s aber all mee Deerine. Au ne langfrischtige Rugggang vu dr Niderschleg cha mer fir die Zytspanne noowyse. Des wird mit ere verminderete Verdunschtung in dr Innertrope dur Umwältverwieschtig äxpliziert. E Dail Wisseschaftler gehen dervu uus, ass d Niderschleg z Mali als furt abnäme un ass si d Vegetationszone no Side verschiebe. D Uuswirkige uf d Landwirtschaft un d Versorgig mit Lääbesmittel wäre in däm Fall schwär.

Flora un Fauna

D Vegetation z Mali isch s Ergebnis vu johrhundertelange mänschlige Yygriff. E natyrligi Vegetation het s nume no in wenig Biet. D Kulturlandschaft, wu dur Waide, Ackerböu un Brandryti entstande isch, cha mer no dr Niderschlagsmängi in vier Zone yydaile. Vu wenige Uusnahme abgsää, dien d Bflanze in däne Zone alli am Aafang vu dr Rägezyt uusdryybe un gheie in dr druckene Monet ihri Bletter ab bzw. dr ober Dail stirbt ab.

Di dichte bis uffige Druckewälder im sidlige Dail vum Land sin dur Baumarte wie Kapokbaum (Ceiba pentandra), Karitébaum (Vitellaria paradoxa), Afrikanische Affebrotbaum (Adansonia digitata) oder Anabaum (Faidherbia albida) bregt. All die Baim wäre dur dr Mänsch intensiv gnutzt. Uf weniger ginschtige Beede drieje Combretum-Hirscht, Horschtgreser wie Hyparrhenia-, Pennisetum-, Loudetia- un Andropogon-Arte bilde d Grasschicht. Nerdli vu dr Druckewälder, wu s weniger wie 600 mm Johresniderschlag het, braite si di sahelisch Dorneheckesavanne uus. Dominiere dien do verschiden Akazie-Arte, Wieschtedattel (Balanites aegyptiaca) oder Combretum glutinosum, un d Gras-Arte Cenchrus biflorus oder Aristida mutabilis. Eragrostis tremula wachst vylmol uf Flechine, wu Hirsche aaböue wore isch. Bi däre Savanne handlet s si um dr „Digerbusch“; dert wächsle si Flechine mit un ohni Vegetation in Straifeform ab.

D Gränze zwische Dornbaumsavanne un Nordsahel lyt bi 250 bis 100 mm Johresniderschlag. In fychte Niderige vum Nordsahel drieje no Akazie-Arte, Hecke wie Leptadenia pyrotechnica oder di wichtige Fueterbflanze Maerua crassifolia oder Salvadora persica. D Sahara fangt dert aa, wu dr Johresniderschlag unter 100 mm lyt. In däne Biet drätte Akazie-Arte nume no in Wadi uf. An ginschtige Standort drieje Horschtgreser wie Aristida pungens, Aristida longiflora oder Panicum turgidum.

In Mali endemischi Arte sin Maerua de waillyi, Elatine fauquei, Pteleopsis habeensis, Hibiscus pseudohirtus, Acridocarpus monodii, Gilletiodendron glandulosum, Brachystelmam edusanthernum un Pandanus raynalii.

Wäg dr Iberjagig dur Yyhaimischi un anderi Jeger, dr Verwieschtig vu große Biet mit starke Dreckene un dr all greßere Kultivierig un Kumkerränz mit Waiddier sin z Mali vor allem greßeri Wilddier vyl sältener wie in andere afrikanische Staate. Wie z Mauretanie sin in dr Vergangehait d Uusstärbrote fir Populatione vu Suuger z Mali im Verglych zue andere afrikanische Staate seli hoch, drotz ass d Bevelkerigsdichti nidrig isch.

Insgsamt sin rund 140 Suugerarte z Mali haimisch. Vyl Arte vu Großsuuger sin uusgstorbe, dodrunter di frijer hyfige Säbelantilope un d Mendesantilope, oder sin uf chlaini Räschtpopulatione reduziert wore. Di Weschtafrikanisch Giraff isch urspringli in wyte Dail z Zäntralmali vorchuu, isch aber dur intänsivi Jagd uf e Räschtpopulation im Gränzbiet zue Niger reduziert wore un giltet hite au as uusgstorbe. Rund 350 Elifante läben in dr Region Gourma im Gränzbiet zum nerdlige Burkina Faso. Dert handlet s si um di nerdligscht Population vu dr Afrikanische Elifante un si zaige ne periodisch Wanderverhalte im Gränzbiet, s Areal z Mali macht aber dr grescht Dail vum Verbraitigsbiet uus. Im Niger, em Nigerbinnedelta, em Débo-See un im Senegal chunnt derzue dr Afrikanisch Manati vor, e Art vu dr Seechie. Di gfehrdet un international gschitzt Art chunnt regelmäßig vor, d Bständ sin aber dur Jagd un d Verschlächterig vu dr Wasserqualitet rugglaifig un soll in Zuechumft bsundersch gschitzt wäre.

Dr Schimpans chunnt nume im usserschte Sidweschte vum Land im Gränzbiet zue Guinea vor, erscht anne 1977 isch zum erschte Mol noogwise wore, ass es en dert git. Ihri Zahl isch 1984 uf 500-1000 Individue gschetzt wore,, 1993 isch mer dergege uf e Zahl vu 1800 bis 3500 chuu. Di wichtigschte Habitat sin d Wälder, wu mit Gilletiodendron glandulosum dursetzt sin. Im Gilletiodendron-Wald het s rund 60 Bflanzearte, wu d Schimpanse chenne frässe. D Gruppe sin dert greßer wie in sällene Verbänd, wu in dr Savanne läbe. D wichtigscht Schutzbiet isch dernäbe di 1990 yygrichtet Réserve faunique du Bafing. Anderi Primate, wu z Mali vorcheme, sin dr Husarrenaff, di Weschtli Grienmeerchatz, dr Anubispavian, dr Guinea-Pavian (nume im usserschte Weschte) un dr Senegal-Galago. Unter dr Raubdier het mer in dr Vergangehait unter anderem Leebe un Geparde z Mali gfunde, wu d Bständ als abgnuu hän un wu s hite wie dr Afrikanisch Wildhund au in dr gschitzte Biet nimi het. Chlaineri Raubdier wie dr Blassfuchs, d Sandchatz un d Wildchatz un e baar Arte vu Schlychchatze un Marder cheme z Mali allno vor. Anderi Suuger sin chlaineri Antilope, d Mähnegaiß, s Ärdfärli un s Flusspfärd, derzue e Hufe Chlaisuuger.

No Aagabe vu BirdLife International sin fir Mali insgsamt 562 Vogelarte noogwise, dodervu 117 Wasservegel. 229 Arte wären as Zugvegel klassifiziert. E Hufe Vogelarte läbe vor allem im Binnedelta vum Niger, in däm Biet iberwintere au vyl Zugvegel vu Europa. Dr Mali-Amarant, wu in Raisefierer zum Dai las Endemit fir Mali uusgwise wird, chunnt aber au in Nochberländer vor. Zue dr gfehrdete Vegel vu Mali ghere greßeri Vegel, wu uf em Bode läbe, wie dr Afrikanisch Struß, Trappe wie d Arabertrappe un di Nubische Trappe un au Perlhiener.

Unter dr Reptilie vu Mali git s iber 170 Ächsenarte, unter anderem Waran un Dornschwanz-Agame, un iber 150 Schlangenarte. Doderzue zelle Vipere wie d Puffotter, verschideni Sandrasselottere un d Wischte-Hornviper un au Giftnattere wie meereri Kobra un d Boomslang, wu s im Side het. Au dr Nerdli Felsepython isch Bstanddail vu dr Herpetofauna vum Land. Im Niger un andere Fliss läbe dezue, wie in dr maischte greßere Flisse z Afrika, Krokodil, vor allem s Nilkrokodil. Näbe däne Arte sin au 15 Schildchrottenarte fir Mali noogwise.

In dr Fliss un See vu Mali het s iber 140 Fischarte, dodrunter 18 Welsarte, 14 Salmlerarte, 9 Buntbarsch (u. a. d Niltilapie, Sarotherodon galilaeus un Coptodon zillii) un 4 Karpfefisch. Dr grescht Fisch vu Mali isch dr Afrikanisch Chnochezingler, wu Plankton fisst.

Fir d Ekosischtem vu dr Sahelzone sin Termite wichtig, wu dr Bode luck mache un Humus bilde. Bsundersch uffellig sin d Böu vu dr Art Cubitermes fungifaber. D Wäbervegel-Arte duet mer ferchte as Schädling in dr Ryysfälder. No mee Sorge mache dr Bevelkerig Wanderhaigumper. Dr Wieschtehaimgumper, wu do sy Bruetbiet im Maghreb het, cha in Johr mit gnue Niderschleg in risige Schwärm iber d Sahara in dr Sahel wandere un di natyrli Vegetation wie au d Nutzpflanze verwieschte.

Dr ainzig Nationalpark z Mali isch dr Boucle-du-Baoulé-Nationalpark im Weschte vum Land, rund 200 km nerdli vu Bamako. Är umfasst e Flechi vu 5430 km² un dient em Schutz vu Flusspfärd, Giraffe, Wasserbeck, Rossantilope, Rise-Elenantilope, Lyyrantilope un Wassersei, derzue em Schutz vu dr Flora. Syni Wälder sin aber dur Buure un Hiirde glych gfehrdet wie s Réserve de Fina im Side.

Ethnie

Di wichtigscht ethnisch Gruppe z Mali sin d Mande, si mache rund 40–45 % vu dr Bevelkerig uus. Zue däre Gruppe ghere d Bambara (35 %), d Malinke (5 %) un d Jula (2 %). Ihri Sidlige lige im sidweschtlige Dreieck vum Land. Zue dr Sudanvelker, wu 21 % vu dr Bevelkerig uusmache, ghere d Soninke oder au Sarakolle (8 %), d Songhai (7 %), d Dogon (5 %) un d Bozo (1 %). D Volta-Velker sin mit rund 12 % verdrätte. Si sidle vor allem an dr Gränze zue Burkina Faso. Zue ihne ghere d Senufo (9 %), d Bwa, d Bobo (2 %) un d Mossi (1 %).

Derwylscht all die Gruppe sässhaft läbe, sin d Fulbe (10 %), d Tuareg (6 %) un d „Maure“ (3 %) traditionäll Nomade oder Halbnomade. Vyl Nomade hän dur klimatischi Veränderige un chriegerischi Ussenandersetzige ihre traditionäll Läbe mieße ufgee.

Sproche

SIL International fiert insgsamt 68 Sproche uf, wu z Mali gschwätzt wäre:

• D Niger-Kongo-Sproche Bamanankan (14.000.000 Sprächer), Bankagooma (6.000), Bolon (5.920), Bomu (102.000), Bozo, Jenaama (197.000), Bozo, Kelengaxo (30.000), Bozo, Tiemacèwè (2.500), Bozo, Tieyaxo (118.000), Dogon, Ampari (5.200), Dogon, Ana Tinga (500), Dogon, Bankan Tey (1.320), Dogon, Ben Tey (3.000), Dogon, Bondum Dom (24.700), Dogon, Bunoge (1.000), Dogon, Dogul Dom (15.700), Dogon, Donno So (45.300), Dogon, Jamsay (130.000), Dogon, Mombo (19.000), Dogon, Nanga Dama (3.000), Dogon, Tebul Ure (3.000), Dogon, Tene Kan (127.000), Dogon, Tiranige Diga (4.200), Dogon, Tommo So (60.000), Dogon, Tomo Kan (133.000), Dogon, Toro So (50.000), Dogon, Toro Tegu (2.900), Dogon, Yanda Dom (2.000), Duungooma (125.000), Fulfulde, Maasina (1.040.000), Jahanka (500), Jalunga (9.000), Jowulu (10.000), Jula (370.000), Kagoro (15.000), Konabéré (25.000), Koromfé (6.000), Maninkakan, Eastern (390.000), Maninkakan, Kita (434.000), Maninkakan, Western (433.000), Marka (50.800), Mòoré (39.000), Pana (2.800), Pulaar (175.000), Pular (50.000), Samo, Matya (1.000), Sàmòmá (2.500), Sénoufo, Mamara (738.000), Sénoufo, Shempire (14.800), Sénoufo, Sìcìté (3.000), Sénoufo, Supyire (350.000), Sénoufo, Syenara (155.000), Soninke (1.280.000), Xaasongaxango (700.000).
• Di Nilo-Saharanische Sproche Songhay, Humburi Senni (15.000), Songhay, Koyra Chiini (200.000), Songhay, Koyraboro Senni (430.000), Tadaksahak (100.000), Tondi Songway Kiini (3.000), Zarmaci (1.700)
• Di afro-asiatische Berbersproche Tamajaq (351.000) un Tamasheq (378.000) un au s afroasiatisch Arabisch (41.800) un s Hasanya-Arabisch (123.000)
• Di isoliert Sproch Bangime (2.000)
• Derzue vu dr Gebärdesproche d American Sign Language, d Bamako Sign Language un d Tebul Sign Language.
• Franzesisch iísch z Mali no dr Verfassig di offiziäll Amtssproch. Derzue wäre 13 Sproche as nationali Sproche anerkännt. Barlemäntsdebatte sin uf Franzesisch, vor Gricht wird zmaischt in ere nationale Sproch verhandlet, d Unterlage wäre aber uf Franzesisch verfasst. An dr Schuel wird aafangs in dr Sproch vu dr Ethni unterrichtet, di hecher Bildig isch derno uf Franzesisch.

Religione

 

Mali isch e muslimisch bregt Land. Zwische 85 % un 90 % vu dr Bevelkerig ghere zum sunnitische Islam us dr malikitische Rächtsschuel. Scho im 11. Johrhundert het im hitige Mali e Richtig vum Islam e große Yyflus iberchuu, wu d Glychhait vu allne Muslim bredigt un hite z Weschtafrika wyt verbraitet isch. Dreger vu däre Variante vu dr Islamisierig sin berberischi Händler gsii, wu as Charidschite mit dr Sudan-Zone Handel dribe hän. Fir langi Zyt isch dr Islam uf d Elite vu stedtische Zäntre bschränkt blibe. Herrscherfamilie, Händler un Wyysi sin zum Islam konvertiert, derwylscht s Mee vu dr Bevlekerig em traditionälle Glaube drei bliben isch. Ainewäg het s in e Dail Stedt im hitige Mali ab em 13. Johrhundert e Bluescht vu dr islamische Glehrsamkait gee. No 1800 isch s z Weschtafrika zuen ere Bildig vu islamische Staate chuu: dur dr Usman dan Fodio, dr Grinder vum Kalifat vu Sokoto, oder em Seku Amadu Bari, wu s theokratisch Massina-Rych grindet het. Um die Zyt sin vyl jungi Manne zum Islam kovertiert, as Gegebewegig zue dr europäische Kolonialilisierig. Dodermit het dr Islam Landbevelkerig durdrunge. Dr Islam z Mali het im Lauf vu dr Zyt e Hufe Elemänt vu dr traditionälle Religione ufgnuu. Vor allem dr Sufismus het dr Mänsche Ruum bote fir ihri Vorstellige vu Gaischter, Dämone un ghaime Chreft. D Sufi-Tradition vu dr Qādirīya us em 11. Johrhundert un dr Tidschānīya us em 18. Johrhundert, wie au dr Uusdusch mit andere Velker vu Weschtafrika hän dr malisch Islam stark bregt. As Gegebewegig doderzue hän syt dr 1930er Johr Glehrti Yyfluss gwunne, wu z Egypte oder z Saudi-Arabie studiert ghaa hän. Vor allem in dr 1940er un 1950er Johr het si unter malische Studänte un Händler s Wahabitedum uusbraitet.

Vor dr Islamisierig hän traditionälli afrikanischi Religione vorgherrscht, wu in abglägene Regione vum Sidweschte bis hit erhalte blibe sin.

Chrischte mache je no Quälle zwische 1 un 5 % vu dr Bevelkerig uus. Di maischte sin kadolisch un ghere dr Dogon un dr Bobo aa.

Vorkoloniali Period

Felsmolerei zaige d Bsidlig vu Mali syt em Paläolithikum. Mer waißt, ass dr Transsaharahandel mit Nordafrika scho vor iber 2000 Johr arg wichtig gsii isch un derzue gfiert het, ass d Handelsort am Sidrand vu dr Sahara rych wore sin. Um 300 v. Chr. isch d Jenne-Jeno-Kultur ufbliet, wu dur archäologischi Fund dokumentiert isch.

Zwisch em 4. un em 11. Johrhundert het s Ghana-Rych vu dr Soninke d Region zwische Senegal un Niger dominiert. Sy Zäntrum isch in dr Nechi vum hitige Néma gläge. Zwai Johrhundert speter het s islamisch Mali-Rych vu dr Malinke d Hegemony iber d Regio kriegt, sy Zäntrum isch am Oberlauf vum Niger gläge. S Mali-Rych isch dur d Ufzaichnige vum Ibn Batuta, aber au dur d Pilgerfahrt vu sym sagehaft ryche Herrscher Mansa Musa beriemt wore. No sym Nidergang im 15. Johrhundert isch s Songhairych mit Zäntrum z Gao chuu, wu Stedt wie Djenné un Timbuktu zue me Bluescht verhulfe het, unter anderem mit universitetsähnlige Bildigsyyrichtige.

S Songhai-Rych isch zerscht dur e marokkanischi Invasion am Änd vum 16. Johrhundert mit dr Eroberig vu Timbuktu un Gao gschwecht wore un s sin e Hufe chlaineri Staate entstande. Ab em 17. Johrhundert hän d Bambara Herrschaftszäntre am Niger lang um Ségou ufböue (Rych vu Bambara). Im Biet vum Massina isch s Massina-Rych vu dr Fulbe entstande. Ändi 18. Johrhundert hän Herrscher vum Volk vu dr Tukulor fascht im ganze hitige Staatsbiet vu Mali d Macht ibernuu.

Kolonialzyt

In dr 1880er Johr het di franzesisch Kolonialarmee vu Weschte här aagfange, s hitig Mali unter ihri Kuntroll z bringe. Vor em Hintergrund vu dr britische Kunkerränz um Weschtafrika hän si versuecht, mit militerische un diplomatische Mittel ihre Yyfluss uf di gsamt Sahelzone uuszdehne. Si sin doderby uf Kollaborateur droffe, wie au uf militerisch organisierti Rivale, vor allem z Ségou un in drPerson vum Samory Touré, wu sälber ne Rych het welle ufböue. Bis 1899 het Frankrych s gsamt hitig Mali eroberet, drotz ass es d Nomade in dr Sahara nie unter Kuntroll het chenne bringe. Anne 1893 isch dr Louis Albert Grodet dr erscht Gouverneur vu dr Kolony Franzesisch-Sudan wore. Bamako isch Hauptstadt vu dr Kolony wore un 1904 isch d Bahnlinie uf Dakar fertig böue gsii. D Region isch fir d Franzose aber weniger wichtig blibe, si het vor allem Soldate gliferet, wu in beede Wältchrieg uf franzesischer Syte kämpft hän.

Scho syt dr 1930er Johr het s Intellektuälli gee, wu fir d Unabhängigkait vu dr Kolony yydrätte sin. D Barteie Parti Soudanais Progressiste (PSP) un Rassemblement Démocratique Africain (US-RDA) entstande, di letschter isch sterker antikolonialistisch ufdrätte. Wu 1956 allne Burger vu dr Kolonie s Wahlrächt zuegstande wore isch un wu di franzesisch Verfassig vu 1958 dr Kolonie volli inneri Autonomy erlaubt het, hän si d Kolonie Senegal un Franzesisch-Sudan am 4. April 1956 zämedue un hän as Mali-Federation am 20. Juni 1960 d Unabhängigkait verchindet. Wäg dr Differänze zwische dr wichtigschte Bolitiker vu dr beede Landesdail, Modibo Keïta un Léopold Sédar Senghor, isch d Federation scho am 20. Augschte vum nämlige Johr wider ussenandergheit. Am 22. Septämber 1960 het di friejer Kolony Französisch-Sudan formäll ihri Sälbschtändigkait unter em Name Republik Mali verchindet.

Unabhängigkait

No dr Unabhängigkait isch Mali ne Aibarteiestaat unter em Bresidänt Modibo Keïta wore, wu sy Macht uf d US-RDA gstitzt het. Är het e sozialistisch orientierti Bolitik verdrätte, wu uf Zäntralisierig un Mobilisierig vu dr Masse dur d Barteistrukture abzilt het. Ohni ass s Land mit Frankrych broche hätt, isch ängeri Zämmearbet mit dr Oschtblockstaate gsuecht wore. S Regime vum Keïta isch wäg dr schlächte wirtschaftlge Lag un dr all greßere Uuzfriidehait in dr Bevelkerig als repressiver wore. Am 19. Novämber 1968 het si ne Gruppe vu junge Militeer um dr Moussa Traoré an d Macht butscht. Zue ihre Machtbasis isch d Ainhaitsbartei Union Démocratique du Peuple Malien (UDPM) wore. Si het im Große un Ganze wytergmacht mit dr sozialistische Bolitik vum Keïta, het aber ab dr Mitti vu dr 1970er Johr sterker dr Aaschluss an di weschtlige Induschtrystaate gsuecht. In dr Ära vum Traoré het zwoo schlimmi Deerine gee, anne 1980 bolitischi Uurueje un Mali het derzue au no zwai Mol Gränzkumflikt mit em Nochberstaat Burkina Faso mit Waffe uusdrait. Im Norde hän d Tuareg revoltiert.

Dr Touré isch am 26. Merz 1991 sälber dur e Butsch gstirzt wore. Anne 1992 het s di erschte fre Wahle in dr Gschicht vum Land gee, wu dr Gschichtsbrofässer Alpha Oumar Konaré (ADEMA-PASJ) gwunne het. No zwoo Amtsperiode isch dr dr Butschischt vu 1991, dr Amadou Toumani Touré in s Amt gwehl wore. Um des Zyt sin mit uusländischer Unterstitzig wichtigi Reforme in Verwaltig un Juschtiz durgfiert wore. Drotz ass Mali as glunge Byschpel fir d Demokratisierig z Afrika globt wore isch, isch d Staatsverwaltig ineffiziänt un korrupt un d Armuet hoch blibe. Beedi Bresidänt hän derzue kai Lesig fir d Tuareg-Frog gsuecht.

Wu ne Hufe schwär bewaffneti Seldner un Islamischte us em Burgerchrieg z Libye uf Mali chuu sin un si mit dr Tuareg-Rebälle verbindet hän, isch dr Nordmali-Kumflikt akut wore. Im Jänner 2012 hän Tuareg-Verbänd s malisch Militeer im Nordoschte vum Land aagriffe, drei Monet speter hän si dr ganz Norde unter ihri Kuntroll brocht ghaa un hän am 6. April 2012 s Biet, wu si driber gherrscht hän, unter em Name Azawad fir unabhängig erklert. D Armee vu Mali het iber d Rebälle nit chenne siige, het aber im Merz 2012 dr Bresidänt us em Amt butscht. Zwische Jänner un Juli 2012 sin iber 250.000 Malier in d Nochberländer gflichtet, derzue sin rund 175.000 Mänsche im Land uf dr Flucht gsii.

Im Dezämber 2012 hän di Verainte Natione ere Resolution zuegstimmt, wu dr Wäg fir e militeerischi Interväntion vum Weschte frei gmacht het. Wu d Rebälle im Jänner 2013 aagfange hän, au dr Side z erobere, het dr Ibergangsbresidänt Dioncounda Traoré di friejer Kolonialmacht Frankrych um Hilf bätte. Mit dr „Opération Serval“ sin d Islamischte schnäll bsiigt wore un s Kommando isch an afrikanischi Druppe retuurgee wore. Di negschte Bresidänschatftswahle z Mali het dr dr friejer Premierminischter Ibrahim Boubacar Keïta gwunne. D Lag im Land isch aber speziäll im Norde allno instabil.

 

Dr Staat isch in acht Regione un dr Hauptstadtdischtrikt glideret. Die sin 49 Krais un 703 Gmaine dailt. D Regione sin no ihre Hauptstedt gnännt.

• Hans Karl Barth: Mali. Eine geographische Landeskunde. Darmstadt 1986, ISBN 3-534-08157-9.
• Alain Gallay, Eric Huysecom, Anne Mayor: Peuples et céramiques du Delta intérieur du Niger (Mali), von Zabern, Mainz 1998. ISBN 3805317484
• Charles Grémont: Les Touaregs Iwellemmedan, 1647-1896. Un ensemble politique de la boucle du Niger, Karthala, 2010.
• Peter Heine: Die westafrikanischen Königreiche Ghana, Mali und Songhai aus der Sicht der arabischen Autoren des Mittelalters. Diss. 1971, Münster 1973.
• Martin Hofbauer, Philipp Münch (Hrsg.): Mali (= Wegweiser zur Geschichte). Schöningh, Paderborn u. a. 2013, ISBN 978-3-506-77884-0.
• Rolf Hofmeier, Andreas Mehler: Afrika-Jahrbuch 2003. Politik, Wirtschaft und Gesellschaft in Afrika südlich der Sahara. Vs-Verlag, 2004.
• Pascal James Imperato, Gavin H. Imperato: Historical Dictionary of Mali, Scarecrow Press, Lanham/Maryland, Toronto, Plymouth 2008.
• Naffet Keita: L'esclavage au Mali, L'Harmattan, Paris 2012.
• Thomas Krings: Sahelländer. WBG-Länderkunden, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2006, ISBN 3-534-11860-X.
• Nehemia Levtzion: Ancient Ghana and Mali, London 1973.
• Madina Ly Tall: L'empire du Mali, Dakar 1977.
• Stephanie Pezard, Michael Shurkin: Achieving Peace in Northern Mali. Past Agreements, Local Conflicts, and the Prospects for a Durable Settlement, Rand Corporation, Santa Monica 2015.
• Annette Margaretha Schmidt: The pre- and protohistoric togué of the Niger alluvial plain, Mali, Diss., Leiden 2009. (online)
• Dorothea E. Schulz: Culture and Customs of Mali. Santa Barbara 2012, ISBN 978-0-313-35912-5.
• Sebastian Schutyser, Ingeborg Flagge, Jean Dethier: Lehm-Moscheen in Mali, Junius, Hamburg 2003. ISBN 3885065207
• Ibrahim F. Sissoko: Der Demokratisierungsprozess in Afrika am Beispiel von Mali, Kovac, Hamburg 2004. ISBN 383001483X

  Commons: Mali – Sammlig vo Multimediadateie

• Datebank vu Literatur zue dr gsellschaftliche, politische un wirtschaftliche Situation z Mali
• Länder- un Raiseinformatione vum dytschen Uuswärtigen Amt
• Uusfierligi Landesinformationen uf dr Websyte vu dr GIZ