Nnalubaale

 

Nnalubaale egabirirwa emigga mingi nnyo, nga mu gino, egisinga obunene mulimu Katonga, nga guno gusibuka mu bitundu eby'obugwa njuba bwa Uganda, omugga Kagera nga guno gusibuka mu nsi y'eBurundi.Ennyanja eno eriko omugga Kiyira ogukulukuta nga guva ku nnyanja eno.Ennyanja eno era erimu ebizinga bingi nnyo nga ebizinga by'eSsesse ne Buvuma. Ebizinga bino biriko abantu bangi era nga bakolerako n'emirimu mingi nga okulima. Ebizinga bino era kifo ebinyonyi ebiva ku ssemazinga endala nga Bulaaya kwe bijja n'ebiwummulira n'okwalulirako naddala mu biseera e Bulaaya bwe wabeererayo obutiti. Kino nno kireetera abalambuzi okwettanira ennyo ennyanja eno.

Ennyanja eno evubibwamu eby'ennyanja nga empuuta, engege, mukene, enkejje, ssemutundu, emmamba, emmale ko n'ebirala bingi. Ebisolo n'ebinyonyi nkumu nabyo bisangibwamu.Ennyanja eno eyimirizzaawo obulamu bw'abantu abagiriraanye ko n'ebyenfuna eby'amawanga gano asatu[Yuganda,Kenya ne Tanzania]. Eyimirizzaawo eby'obusuubuzi nga obuvubi anti amakolero mangi agakola ku by'ennyanja gazimbiddwa era gawadde abantu emirimu ntoko. Eby'entambula nabyo bikulaakulanye nga amaato omuli amatono, ebidyeri ko n'emmeeri bitambuza abantu ko n'ebyamaguzi ku nnyanja eno. Era ennyanja eno eyimirizzaawo amakolero amalala mangi ageeyambisa amazzi gaayo ate era n'ebitongole by'amazzi biggyamu amazzi g'ebisengejja olwo ne gagabirwa ebibuga okukozesa.

Naye ate ebyembi ennyanja eno eri mu buzibu obw'okusaanyizibwawo kubanga kazambi mungi nga kwotadde n'ebikudumo ebiva mu makolero ebikulukutiramu awatali kusooka kusengejjebwa. Kino nno kyabulabe nnyo eri eby'obutonde ebiri mu nnyanja eby'olekedde okusaanawo. Waliwo enjogera egamba nti "ennyanja tenoga" etali nnungi nnyo kubanga ereetera abantu obutafaayo nga bamala gasuula n'okuyiwa buli kye basanze mu nnyanja.

Ennyanja eno etweyagaza nga Abafirika kubanga nnyanja erimu amazzi amalamu, amayonjo era agataliimu munnyu, ensi ezimu kye zitalina. N'olwekyo kikulu nnyo eky'okugikuuma n'okugirabirira. Okugikuuma nga tesaanawo tusaanidde okukola bino; okusimba emiti, okugirabirira n'obutasaanyaawo bibira, okutaasa emigga n'entobazi ebiyiwa amazzi gaabyo mu nnyanja eno ne bigigabirira n'okugezaako okutangira okukulugguka kwettaka lireme kugenda mu migga kubanga emigga giritwala mu nnyanja eno ate olwo ne kigireetera okugenda nga ejjula ettaka.