Камарван

Хуьр Кьвепеле райондин кефер пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 6,5 км яргъал, КичӀен сувалай 20 км кьибле пата ала. Хуьр вири патарихъай ЧӀехи Къавкъаздин сувари элкъуьрна кьунва. Кьуд пад ичерин багъар я. Хуьруьн агъа патай физвай Ятых вацӀ, КичӀен сувалай эгечӀна, КцӀар вацӀухъ галаз са чкадилай кьил къачуна, Куьрдиз авахьзавай Турян вацӀук акахьзава. Хуьрелай кефер патахъ килигайла КичӀен сувун жив алай кӀукӀ михьиз аквада . Хуьр океандин дережадилай 1100—1200 метр вине ава.

Камарван халис лезги гафарикай арадиз атанвай ойконим я: «камар» + «ван» (Камарин ван, Камарван).

А.Бакиханова Яфезан тамун гьайванрин, ничхиррин гъуьрчехъан тир хва Камари лезги тайифайрикай садан чӀехи бубайрикай сад хьайиди кхьизва. Ва гьакӀни Турциядин кефер пата ва Къарабагъдани эрменийриз Камарван тӀвар алай хуьрер ава. И топонимар вири са пуналай арадиз атанвайди я.

Са бязи тарихдин чешмейра Кьвепеледикайни Камарвандикай малуматар гьалтзава. 1200 йис идалай вилик кхьенвай арабрин налогрин сиягьда «Камер», «Камари», «Канийе», «Камибеван» тӀварарни дуьшуьш жезва.

Хуьре дегь алпанрин сихилрикай тир мягьлеяр ава: Ялцугъар, Фелискъарар, Чепер, Жигискъарар, Кьаркьарар, Хырахар, Лыгар, Игъирар,Мискияр ва масабур. 4000 йис идалай вилик Кипрда, Анатолияда хьанвай пелазгийрин дегь кхьинра и сихилрин тӀварар дуьшуьш жезва. Фелискъарар 4000 йис идалай вилик гъвечӀи Азиядин Фелискъар уьлкведа, Кьаркьарарни Мил кьулувиле яшамиш хьайи лезги тайифайрин тӀварар я.

Хуьруьз 10 агъзур йисалай виниз тарих ава. Субутрикай сад инавай сурар я. КӀачӀал суван ценерикай хкатзавай сурар чепедикай гьазурнавай куьшуьяр хьтинбур я. Ихьтин сурар чи эрадилай вилик 2-1-агъзур йисаринбур я. Инлай алатайла маса сурарин тарих 10 агъзур йисар я: ина кьуд къат катакомба (кьуд пад сал къванер тир) сурар ава. Гьар са къат сурар арадал атуниз 1500—2000 йис герек къведа. Дявейринни тӀебиатдин катаклизмаяр себеб хьана, хуьруьн чка са шумудра масакӀа хьанвайвиляй хуьре мадни 7 чкадал сурар ала. Абурукайни гьар сад арадал атун патал, тӀимил хьайитӀа, 500—1000 йис герек я. Хуьревай мусурманрин сурар вацӀун рагъэкъечӀдай пата, мажуси диндиз икрамзавай дегь чӀаварин алупанрин, пелезгийрин сурар рагъакӀидай пата ава. Сурарин кьилин къванерикай садан винел 3 агъзур йис идалай вилик кардик хьайи иероглифар ала..

Алатай виш йиса, 100 йис идалай вилик хуьруьн аялри гьуьжреда лезги чӀалал тарсар къачузвай. Хуьруьн интеллигентрикай Мегьаремни Гьидаят 1937 йисуз Сибирдиз акъудна куьчарнай. Жемятди Советрин гьукуматдин вири зулумриз эхнай. Хрущованни Брежневан вахтунда дидедин чӀалал кӀелиз-кхьиз ихтияр авачиртӀани, амма и девирда хуьре мектебдин, почтадин, клубдин ва больницадин чӀехи дараматар эцигнай.

Алай чӀавуз хуьре 2500 кьван касди уьмуьр гьалзава. Вири лезгияр, суни — мусурманар я.