Дуьньядин Садлагьай Дяве

Дуьньядин садлагьай дяве (1914 й.

28 июль — 1918 й. 11 ноябрь) — инсяниятдин тарихда (кьиспесда) хьайи виридалайни гегьенш — масштабдин яракьвилин гьуьжет. ТӀвар 1939 йисуз Дуьньядин кьведлагьай дяве эгечӀдалай кьулухъ къачуна. Дявед береда адан тӀвар «Зурба дяве» тир, Урусатдин империяда адаз «Кьведлагьай Ватандин», ва гьакӀни формал тушир «германиядин» дяве лугьузвай; гуьгъуьнлай ССРГда — «империавилин дяве».

Дуьньядин Садлагьай Дяве
Дуьньядин садлагьай дяве

Дяведин арада масад авачир себеб июндин 28 къуз 1914-й йисуз сербияви студент Гаврила Принцип патай Австриядин эрцгерцог Франц Фердинанд яна кьин тир.

Дяведин нетижа яз кьуд империя чпин авайвал терг авуна: Урусатдин, Осман, Австро-Венгер, Германиядин (амма кайзер Германиядилай гуьгъуьнлай арадиз атай Веймардин республикадин тӀвар формалдаказ Германиядин империя тир). Уьлквеяр-иштиракчияр 12 млн кьван кас квадарнава (динж ксар галаз), 55 млн кьван кас хирер къачуна.

Иштирак авунайбур

Антантадин галкӀчияр (дяведа Антантадин пад кьурбур): АСШ, Япония, Сербия, Италия (Дяведа 1915-й эгечӀна Антантадин пад кьунай, Пудан ГалкӀдин уьзви яз килиг тавуна), Черногория, Бельгия, Египет, Португалия, Румыния, Греция, Бразилия, Чин, Куба, Никарагуа, Сиам, Гаити, Либерия, Панама, Гватемала, Гондурас, Коста-Рика, Боливия, Доминикандин республика, Перу, Уругвай, Эквадор.

Дуьньядин Садлагьай Дяве 
Дяведин иштиракчияр
Дяведи малумат хронология
Тарих Сад Нив
1914
28 чиле (июль) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Сербия
1 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Урусат
3 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Франция
4 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Бельгия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Британиядин империя Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
5 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Черногория Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
6 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Урусат
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Сербия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
9 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Черногория Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
11 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Франция Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
12 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Британиядин империя Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
22 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Бельгия
23 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Япония Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
25 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Япония Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
1 цӀехуьл (ноябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Урусат Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия
2 цӀехуьл (ноябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Сербия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия
3 цӀехуьл (ноябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Черногория Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия
5 цӀехуьл (ноябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Британиядин империя
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Франция
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия
1915
23 тӀул (май) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Италия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
3 кьамуг (июнь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Сан-Марино Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
21 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Италия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия
14 баскӀум (октябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Болгария Дуьньядин Садлагьай Дяве  Сербия
15 баскӀум (октябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Британиядин империя
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Черногория
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Болгария
16 баскӀум (октябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Франция Дуьньядин Садлагьай Дяве  Болгария
19 баскӀум (октябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Италия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Урусат
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Болгария
1916
9 ибне (март) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Португалия
15 ибне (март) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Португалия
27 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Румыния Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Италия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
28 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Румыния
30 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Румыния
1 цӀехуьл (ноябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Болгария Дуьньядин Садлагьай Дяве  Румыния
1917
6 нава (апрель) Дуьньядин Садлагьай Дяве  АСШ Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
7 нава (апрель) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Куба Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
10 нава (апрель) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Болгария Дуьньядин Садлагьай Дяве  АСШ
13 нава (апрель) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Боливия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
20 нава (апрель) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия Дуьньядин Садлагьай Дяве  АСШ
2 чиле (июль) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Греция Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Туьркия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Болгария
22 чиле (июль) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Сиам Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
4 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Либерия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
14 пахун (август) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Чин Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
6 баскӀум (октябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Перу Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
7 баскӀум (октябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Уругвай Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
26 баскӀум (октябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Бразилия Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
7 фундукӀ (декабрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  АСШ Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
7 фундукӀ (декабрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Эквадор Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
10 фундукӀ (декабрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Панама Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
16 фундукӀ (декабрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Куба Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
1918
23 нава (апрель) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Гватемала Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
8 тӀул (май) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Никарагуа Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
Дуьньядин Садлагьай Дяве  Австро-Венгрия
23 тӀул (май) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Коста-Рика Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
12 чиле (июль) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Гаити Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
19 чиле (июль) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Гондурас Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия
10 цӀехуьл (ноябрь) Дуьньядин Садлагьай Дяве  Румыния Дуьньядин Садлагьай Дяве  Германия

Акьунрин вилик квай тарих

Дяве хьуналди вилик Европада чӀехи пачагьвилерин арада — Германиядин, Австро-Венгриядин, Франциядин, ЧӀехибританиядинни Урусатдин — , сад-садаз аксивилер акьалтзавайтир.

Дуьньядин Садлагьай Дяве 
Евпропадин уьлквейрин важиб къелеяр

1870-й ийсан франк-прусс дяведин гуьгъуьнай арадиз атанвай Германиядин Империя виликан чӀава Европадин континентда сиясатдинни экономикадин жигъетдай агъавал ийиз алахъунар ийидачир. Германиядин Империядин бине кутур, адан экономикадинни дяведин жигъетдай къуватавай къуншияр галаз сергъятар авай геаграфиядин везиятдин зайифвал гъавурда кьазвай Бисмаркди лагьанай:

Къуватавай Германиядиз кӀанзава хьи, ам секинвиле турай ва адаз ислагьвилин рекье виликфиз мумкинвилер гурай, ва им патал адаз къуватавай армия хьана кӀанзава, вучиз лагьатӀа, къакъаррин къене тур авайдан винел садни гьужум ийидач… Чун Франция хкатайла вири гьукуматриз герек я, ва и гьукуматар сад садахъ галаз акъажунрин нетижа яз жезмай кьван чи аксидиз тир коалицияр туькӀуьрдач".

Амма и фикирдиз акси яз дявединни экономикадин жигъетдай къуват кӀватӀнавай Германияди колонияр кьунин женгериз гьахьнай. Германияди гьужет алай ва колониал аслутушир регионар пацук авун тади ийизвай, гьакӀни Ангиядин, Франциядин, Бельгиядин, Нидерландринни Португалиядин колониал ччилериз кичӀерар гузвай. Ва гьакӀни Германияди «РикӀин разивилиз» — Антантадиз сад хьун мажбур хьайи, Европадин виридалайни чӀехи империйрин — ЧӀехибританиядинни Франциядин — авайвилиз кичӀерар гуз эгечӀнай. Гзафмиллетдин гуькумат яз Австро-Венгрияди къенепатан миллетрин арада аксивилерин виляй Европада гьарчӀаван стабилтуширвилин муг тир.

К 1914-й йисуз кьван кьве блок тамамвилелди туькӀуьр хьанай:

Антанта Блок: Урусатдин империя, ЧӀехибритания, Франция.

Пудан ГалкӀ Блок: Германия, Австро-Венгрия, Италия.

Жуьреба-жеьре чешмейра къалурнавайвал, дяведин себебриз агъадихъ къвезвайбур талукь я:

  • экономикадин империализм
  • сада садав акъажиз яракьар гзаф акъудун (яракьар акъудунин тадивилер)
  • гун-къачунин барьерар
  • милитаризмни автократия
  • къуватрин баланс
  • вилик квай йикъара хьанвай чкадин акьунар (Балкндин дявеяр, Итал-туьрк дяве)
  • Урусатдани Германияда виридан мобилизациядиз талукь тир буйругъар
  • Европадин къудратавай уьлквейрин территориядин кӀанз алахъунарни галкӀдин хиве кьур мажбурвилер.

Томас Вудро Вилсонди лагьанай:

«Вирида и дяведин себеб вуч ятӀа къекъезва ва жагъуриз жезвач. Абурун къекъуьнар метлеб хкат тийирбур я, а себеб абурувай жагъуриз жедач. Дяведин себеб са вуч ятӀани са себеб ттуш, дяве эгечӀунин себеб вири себебар санал я»

Литература

Баянар

ЭлячӀунар

Tags:

Дуьньядин Садлагьай Дяве Иштирак авунайбурДуьньядин Садлагьай Дяве Акьунрин вилик квай тарихДуьньядин Садлагьай Дяве ЛитератураДуьньядин Садлагьай Дяве БаянарДуьньядин Садлагьай Дяве ЭлячӀунарДуьньядин Садлагьай ДявеДуьньядин кьведлагьай дявеСовет Социалист Республикайрин ГалкӀ

🔥 Trending searches on Wiki Лезги чІал (Lezgi č’al):

АсланТакалайЯргунрин хуьруьнсоветКъубаСтӀал СулейманГренландиядин инуит чӀалУран1928 йисЛакун9 мартНовая Надежда (Дагъустан)МалиДемократияБиохимияМегьамед ГьуьсейновЕвропадин ГалкӀЭсперантоВатиканЛемуринбурУмар ибн Гьаттаб1 январьГалактика1978 йисГрецияХуьруьг ТагьирКъучагъарУкраинаДуьньядин садлагьай дяве2016 йисВладимир Владимирович ПутинКарашимахиФранц БеккенбауэрКъБразилияХаби АлонсоМугьаммад1975 йисКъумукьарЯхулар1754 йисГерменчик хуьруьнсоветДжеймс ХэтфилдМексикаЛезгистанЭчӀехуьруьнсоветСоветский (Мегьарамдхуьруьн район)Инюпиак чӀалМежидов Къияс Межидан хваПётр Ильич Чайковский1982 йисЯракъМугьаммадов Мугьаммад-СултӀан Байболатан хва2006 йисКьасумхуьруьнви СултӀанГуладтымахиХасавюртЧехияЛезги чIал1832 йис🡆 More