Rûsseye

Frontires

Il a des frontires avou l' Finlande, l' Estoneye, li Letoneye, li Litwaneye, li Pologne, li Belarûsseye, l' Oucrinne, li Djeyordjeye, l' Azerbayidjan, li Cazaxhistan, li Mongoleye eyet l' Chine.

Lingaedjes

• lingaedje oficir: rûsse.
• pitits lingaedjes: Tatår (lingaedje), oucrinnwès, tchetchene, carelyin, finwès, touvinwès, bouriate, vote, komi.

Li no « Rûsse » vént d' on peupe vikigne k' ala del Baltike al Noere Mer, tot rmontant pu ridschinde les mouzes di l' Oucrinne, et s' astapler a Kiyev. C' est dandjreus li minme mot ki l' finwès « Ruotsi » (Suwede).

Li Rûsseye d' asteure s' a fôrmé a pårti del Moscoveye, ene dutcheye åtoû d' Moscou (e rûsse: Великое Княжество Московское). El Duk Ivan III ava wangnî conte l' ocupåcion mongole, e 1480, al aiwe Ougra. Li prumî tsår (li mot rûsse, li rwè di Rûsseye, e rûsse: царь) d' Moscou esteut Ivan IV di Rûsseye. Il ava prindou Kazan, Astrakhan ey el Sibereye.

Li prumî impreur d' Rûsseye, c' esteut Pire li Grand (k' a voyaedjî a Spå) k' a stindou l' payis e l' Azeye, et l' modiernijhî. Il a ossu prindou l' Suwede do trevén del Grand Guere do Nôr ey ava bastixh Sint Petersbork, e 1703.

Catrene II d' Rûsseye fourit ene imperresse ki shuva li filozofeye da Descarte. Ele kibata l' Impire Otoman ey ocuper l' Crimêye. Les Francès et ls Inglès el volît rprinde, mins si fjhît bate e l' guere di Crimêye (1854-1856).

Guere avou l' Djapon po les iyes Saxhalene (1903) ^{(a-z aveuri)}

Li dierin tsår Colas II d' Rûsseye, c' est on grand camaeråde da Yopôl II. Ci-ci va-st evoyî des sôdårds bedje po mwaistri ene revintreye e l' Bijhe di l' Iran, ocupé pa les Rûsses (1908) ^{(a-z aveuri)}.

E 1918, al revintreye boltchevike, Nicolas II est disdjoké. Les boltcheviks edåmnut Guere civile rûsse.

Li Blanke Årmêye ava mamborné les boltcheviks, mins ces dierins avént wangnî.

Li payis prind l' tiesse di l' URSS.

Å dishonnaedje di l' URSS e 1992, el Rûsseye emantcha ene « union di dislaxhîs payis » avou les ancyinnès republikes sovietikes.

Vladimir Poutine, tot candjant l' mwaisse lwè, dimane al tiesse do payis di 1999 disk' ouy.

E 2022, li Rûsseye abroke e l' Oucrinne ki s' a pår raprepyî di l' Urope coûtchantrece.

Redjons

• Moscou
• Moskovskaya oblast
• Tverskaya oblast
• Pskovskaya oblast
• Leningradskaya oblast
• Republike Tatarstan
• Tchetchen Republike
• Republike Altay
• Republike Bashcortostan

Veyes

Veyes erconoxhowes daegnreçmint po-z esse al Rûsseye

• Moscou
• Sint Petersbork
• Tver
• Pskov
• Ryazan
• Kazan
• Kaluga
• Torjok
• Kolomna
• Penza
• Novgorod
• Kaliningrad
• Petrozavodsk
• Arxhangelsk
• Arzamas
• Kostroma
• Astraxhan
• Stavropol
• Sotchi
• Novosibirsk
• Irkoutsk
• Omsk
• Novosibirsk
• Krasnoyarsk
• Vladivostok
• Xhabarovsk
• Novokouznetsk
• Kemerovo
• Tomsk
• Tchita
• Oulan-Oude
• Petropavlovsk-Kamtchatski
• Angarsk
• Bratsk
• Sourgout
• Blagovechensk
• Yakoutsk
• Abakan
• Tobolsk

Veyes erconoxhowes daegnreçmint po-z esse a l' Oucrinne

Les veyes del Crimêye sont rwaiteyes på Rûsses po-z esse e l' Rûsseye (sins rujhe inte li 18inme sieke eyet 1954, la ki l' cåzilea a stî raloyî administrativmint a l' Oucrinne. Après 2014, les Rûsses les rloukèt come des veyes rûsses, mins bråmint des ôtes payis, nén.

• Sebastopol
• Simferopol
• Yalta
• Baxhtchissaray
• Keritch
• Alouchta

Ricoirds daegnreces

Li Rûsseye est l' pus grande payis del Daegne.

Li laetche li pus parfonde, li laetche Bayical est sol Rûsseye, e Nonne del Sibereye.

L' aiwe di Volga, c' est l' pus long mouze e l' Urope.

•  
  Lake do Baikal, ki si trove al Nonne del Sibereye
•  
  Mape di mouze Volga

 

Li Rûsseye, c' est onk des prumîs produjheus d' gåz naurel eyet d' petrole (mins ele n' est nén dins l' OPEP.

Sacwants scrijheus et powetes rûsses sont rlomés e monde etir.

• Alexandre Poushkine
• Nicolas Gogol
• Mixhail Boulgakov
• Léon Tolstoy
• Fyodor Mixhaylovitch Dostoyevskiy

 

Rilomés Rûsses

• Fyodor Mixhaylovitch Dostoyevskiy
• Rurik
• Alexander Nevskiy
• Ivan III
• Ivan IV di Rûsseye
• Yermak Timofeyevitch
• Kouzma Minine ey Dmitry Pojarskiy
• Alexandre Poushkine
• Pire li Grand
• Colas II d' Rûsseye
• Catrene II d' Rûsseye
• Dmitriy Ivanovitch Mendeleyev
• Piotr Ilitch Tchaïkovski
• Lenine
• Staline
• Trotsky
• Alexandre Koltchak
• Boris Eltsine
• Valentina Terechcova
• Youri Gagarine
• Michael Gorbatchev
• Nikita Kroutchev
• Vladimir Poutine
• Anton Pavlovitch Tchekov
• Zande Soljenitsine
• Leonid Brejnev
• Youri Kasparov