ภาษาเชเชน

ภาษาเชเชน
	Нохчийн мотт; Noxçiyn mott
ออกเสียง	[ˈnɔxt͡ʃĩː mu͜ɔt]
ประเทศที่มีการพูด	คอคเซัสเหนือ
ภูมิภาค	สาธารณรัฐเชเชน, สาธารณรัฐอิงกูเชเตีย และสาธารณรัฐดาเกสถาน
ชาติพันธุ์	ชาวเชเชน
จำนวนผู้พูด	2 ล้านคน (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	คอเคซัสตะวันออกเฉียงเหนือ นัค ไวนัค ภาษาเชเชน; ; ;
ระบบการเขียน	อักษรซีริลลิก (ปัจจุบัน); อักษรจอร์เจีย (อดีต); อักษรอาหรับ (อดีต); อักษรละติน (อดีต)
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	รัสเซีย สาธารณรัฐเชชเนีย; สาธารณรัฐดาเกสถาน;
รหัสภาษา
ISO 639-1	ce
ISO 639-2	che
ISO 639-3	che
	บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

การแพร่กระจายทางภูมิศาสตร์

จากข้อมูลของรัสเซียเมื่อเดือนตุลาคม พ.ศ. 2545 มีผู้พูดภาษาเชเชน 1,330,000 คน Ethnologue ประเมินจำนวนผู้พูดภาษาเชเชนทั้งหมด 955,000 คน โดยใช้ข้อมูลจำนวนผู้พูดในรัสเซีย 945,000 คน ใน พ.ศ. 2532 และประเมินจำนวนผู้พูดภาษาเชเชนในตะวันออกกลางโดยเฉพาะจอร์แดน

ภาษาราชการ

ภาษาเชเชนเป็นภาษาราชการของเชชเนีย และเป็นภาษาแม่ของเชชเนีย

สำเนียง

มีหลายสำเนียง

เสียง

ลักษณะของภาษาเชเชนมีพยัญชนะและสระคล้ายกับภาษาอาหรับและภาษาซาลิชานของอเมริกาเหนือ และมีระบบสระขนาดใหญ่คล้ายกับภาษาสวีเดนและภาษาเยอรมัน

พยัญชนะ

ภาษาเชเชนมีพยัญชนะจำนวนมากถึง 31 ตัวเช่นเดียวกับภาษาพื้นเมืองในภาษากลุ่มคอเคซัส ซึ่งมีพยัญชนะมากกว่าภาษาในยุโรป

	Labial	Alveolar	Postalveolar	Velar	Uvular	Epiglottal	Glottal
Nasal	m	n
Plosive	pʰ b pʼ pː	tʰ d tʼ tː		kʰ g kʼ xk	qʰ qʼ qː	ʢ	ʔ
Affricate		tsʰ dz tsʼ sː	tʃʰ dʒ tʃʼ
Fricative	(f v)	s z	ʃ ʒ	x ʁ		ʜ	h
Rhotic		r̥ r
Approximant	w	l	j

สระ

ภาษาเชเชนต่างจากภาษากลุ่มคอเคซัสเพราะภาษาเชเชนมีสระจำนวนมากโดยเฉพาะสระประสมประมาณ 27 เสียง ขึ้นกับสำเนียง ซึ่งใกล้เคียงกับระบบสระของภาษากลุ่มสแกนดิเนเวียและภาษาเยอรมัน

front unrounded	front rounded	back~ central
ɪ iː	y yː	ʊ uː
je ie	ɥø yø	wo uo
e̞ e̞ː	ø øː	o̞ o̞ː
æ æː		ə ɑː

ไวยากรณ์

คำนามภาษาเชเชนแบ่งเป็นเพศหรือระดับที่หลากหลาย แต่ละอันมีอุปสรรคเฉพาะซึ่งเข้ากันได้กับกริยาและคุณศัพท์ อย่างไรก็ตาม ภาษาเชเชนไม่ใช่ภาษาที่ละประธานได้ ต้องใช้สรรพนามที่เป็นประธานเสมอแม้ในประโยคง่ายๆ และกริยาไม่ต้องเข้ากับประธานหรือบุคคลหรือจำนวนของกรรม

ภาษาเชเชนเป็นภาษาสัมพันธการก มี 8 การก และมีปรบทจำนวนมาก เพื่อชี้ถึงบทบาทของนามในประโยค

ภาษาเชเชนมีระบบรากศัพท์ที่ท้าทาย การสร้างคำใหม่ในภาษาเกี่ยวกับการสร้างวลีทั้งหมดมากก่าการเติมเข้าที่ส่วนท้ายของคำเดิม หรือการรวมคำที่มีอยู่แล้ว เป็นการยากที่จะระบุลักษณะของวลีในพจนานุกรม และไวยากรณ์ของภาษาไม่ยอมให้มีการยืมลักษณะทางกริยาเพื่อสร้างคำใหม่ คำกริยา dan (ตรงกับ to do ในภาษาอังกฤษ) รวมกับกริยานามวลีใช้เพื่อเชื่อมโยงแนวคิดใหม่ที่มาจากภาษาอื่น

อักษร

พบจารึกที่เขียนด้วยอักษรจอร์เจียในหุบเขาเชชเนีย แต่อักษรนี้ไม่จำเป็นในภาษาเชเชน ต่อมามีการนำอักษรอาหรับมาเขียนภาษาเชเชนหลังการเข้ามาของศาสนาอิสลาม การปรับรูปแบบครั้งแรกเกิดขึ้นในยุคของอิมามชามิลตามมาด้วยการปรับปรุงใน พ.ศ. 2453 พ.ศ. 2463 และ พ.ศ. 2465

ในเวลาเดียวกันมีการปรับอักษรโดย Peter von Uslar ซึ่งมีทั้งอักษรซีริลลิก อักษรละติน และอักษรจอร์เจียซึ่งมีการนำมาใช้ทางวิชาการ ใน พ.ศ. 2454 มีการปรับรูปแบบด้วยแต่ไม่เป็นที่นิยมในหมู่ชาวเชเชน มีการนำอักษรละตินมาใช้เมื่อ พ.ศ. 2468 และปรับให้เป็นรูปแบบเดียวกับภาษาอิงกุซเมื่อ พ.ศ. 2477 แต่ยกเลิกเมื่อ พ.ศ. 2481

A a	Ä ä	B b	C c	Č č	Ch ch	Čh čh	D d
E e	F f	G g	Gh gh	H h	I i	J j	K k
Kh kh	L l	M m	N n	Ņ ņ	O o	Ö ö	P p
Ph ph	Q q	Qh qh	R r	S s	Š š	T t	Th th
U u	Ü ü	V v	X x	Ẋ ẋ	Y y	Z z	Ž ž

ในช่วง พ.ศ. 2481 - 2535 ใช้อักษรซีริลลิกในการเขียนภาษาเชเชน ดังแสดงในตาราง

ซีริลลิก	ชื่อ	อาหรับ (ก่อน ค.ศ. 1925)	ละติน สมัยใหม่	ชื่อ	สัทอักษรสากล
А а	а	آ /ɑː/, ا	A a	a	/ə/, /ɑː/
Аь аь	аь	ا	Ä ä	ä	/æ/, /æː/
Б б	бэ	ب	B b	be	/b/
В в	вэ	و	V v	ve	/v/
Г г	гэ	گ	G g	ge	/ɡ/
Гӏ гӏ	гӏа	غ	Ġ ġ	ġa	/ɣ/
Д д	дэ	د	D d	de	/d/
Е е	е	ە	E e	e	/e/, /ɛː/, /je/, /ie/
Ё ё	ё	یوٓ	yo		/jo/ ฯลฯ
Ж ж	жэ	ج	Ƶ ƶ	ƶe	/ʒ/, /dʒ/
З з	зэ	ز	Z z	ze	/z/, /dz/
И и	и	ی	I i	i	/ɪ/
Ий ий		یی	Iy iy		/iː/
Й й (я, ю, е)	доца и	ی	Y y	doca i	/j/
К к	к	ک	K k	ka	/k/
Кк кк		کک	Kk kk		/kː/
Кх кх	кх	ق	Q q	qa	/q/
Ккх ккх		قق	Qq qq		/qː/
Къ къ	къа	ڨ	Q̇ q̇	q̇a	/qʼ/
Кӏ кӏ	кӏа	گ (ࢰ)	Kh kh	kha	/kʼ/
Л л	лэ	ل	L l	el	/l/
М м	мэ	م	M m	em	/m/
Н н	нэ	ن	N n	en	/n/
О о	о	ووٓ, وٓ uo	O o	o	/o/, /ɔː/, /wo/, /uo/
Ов ов	ов	وٓو	Ov ov	ov	/ɔʊ/
Оь оь	оь	وٓ	Ö ö	ö	/ɥø/, /yø/
П п	пэ	ف	P p	pe	/p/
Пп пп		فف	Pp pp		/pː/
Пӏ пӏ	пӏа	ڢ ـٯ	Ph ph	pha	/pʼ/
Р р	рэ	ر	R r	er	/r/
Рхӏ рхӏ		رھ	Rh rh		/r̥/
С с	сэ	س	S s	es	/s/
Сс сс		سس	Ss ss		/sː/
Т т	тэ	ت	T t	te	/t/
Тт тт		تت	Tt tt		/tː/
Тӏ тӏ	тӏа	ط	Th th	tha	/tʼ/
У у	у	و	U u	u	/uʊ/
Ув ув		وو	Uv uv		/uː/
Уь уь	уь	و	Ü ü	ü	/y/
Уьй уьй	уьй	و	Üy üy	üy	/yː/
Ф ф	фэ	ف	F f	ef	/f/
Х х	хэ	خ	X x	xa	/x/
Хь хь	хьа	ح	Ẋ ẋ	ẋa	/ʜ/
Хӏ хӏ	хӏа	ھ	H h	ha	/h/
Ц ц	цэ	ر̤	C c	ce	/ts/
Цӏ цӏ	цӏа	ڗ	Ċ ċ	ċe	/tsʼ/
Ч ч	чэ	چ	Ҫ ҫ	ҫe	/tʃ/
Чӏ чӏ	чӏа	ڃ	Ҫ̇ ҫ̇	ҫ̇e	/tʃʼ/
Ш ш	шэ	ش	Ş ş	şa	/ʃ/
Щ щ	щэ
(Ъ) ъ	чӏогӏа хьаьрк	ئ	Ə ə	ç̇oġa ẋärk	/ʔ/
(Ы) ы	ы
(Ь) ь	кӏеда хьаьрк			kheda ẋärk
Э э	э	اە	E e	e	/e/ ฯลฯ
Ю ю	ю	یو	yu		/ju/ ฯลฯ
Юь юь	юь	یو	yü		/jy/ ฯลฯ
Я я	я	یا، یآ	ya		/ja/ ฯลฯ
Яь яь	яь	یا	yä		/jæ/ ฯลฯ
Ӏ ӏ	ӏа	ع	J j	ja	/ʡ/, /ˤ/

ใน พ.ศ. 2535 มีการนำอักษรละตินมาใช้ใหม่ แต่ก็กลับไปใช้อักษรซีริลลิกอีก

A a	Ä ä	B b	C c	Ċ ċ	Ç ç	Ç̇ ç̇	D d
E e	F f	G g	Ġ ġ	H h	X x	Ẋ ẋ	I i
J j	K k	Kh kh	L l	M m	N n	Ꞑ ꞑ	O o
Ö ö	P p	Ph ph	Q q	Q̇ q̇	R r	S s	Ş ş
T t	Th th	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z	Ƶ ƶ
Ə ə

หมายเหตุ

คำศัพท์

มีคำยืมจากภาษารัสเซีย ภาษากลุ่มเตอร์กิก (ส่วนมากมาจากภาษาคูเมียก ภาษาการาเชย์-บัลการ์) ภาษาอาหรับ ภาษาเปอร์เซีย และภาษาจอร์เจีย

ประวัติ

ก่อนยุคที่รัสเซียเข้ามายึดครอง การเขียนภาษาเชเชนพบในหนังสือที่เกี่ยวข้องกับศาสนาอิสลาม ซึ่งเขียนด้วยภาษาอาหรับ แต่ก็มีการเขียนภาษาเชเชนด้วยอักษรอาหรับด้วย หนังสือเหล่านี้ถูกทำลายไปในยุคสหภาพโซเวียต การเขียนภาษาเชเชนเริ่มเกิดขึ้นหลังการปฏิวัติเดือนตุลาคม และเริ่มใช้อักษรละตินแทนอักษรอาหรับเมื่อประมาณ พ.ศ. 2468 และเปลี่ยนเป็นอักษรซีริลลิกเมื่อ พ.ศ. 2481 ในช่วงที่มีการประกาศจัดตั้งสาธารณรัฐเชเชน เมื่อ พ.ศ. 2535 ผู้พูดภาษาเชเชนบางส่วนเปลี่ยนมาใช้อักษรละติน

มีผู้พูดภาษาเชเชนในตุรกี จอร์แดนและซีเรียซึ่งไม่มีการเขียน และผู้พูดกลุ่มนี้ไม่คุ้นเคยกับอักษรซีริลลิก อย่างไรก็ตาม การใช้อักษรในภาษาเชเชนขึ้นกับการเมือง กลุ่มที่ต้องการรวมกับรัสเซียสนับสนุนอักษรซีริลลิก ส่วนกลุ่มที่ต้องการแยกตัวสนับสนุนอักษรละติน