ဝလႃႇၻီႇမီႇလ် ပူႇထိၼ်ႇ

ဝလႃႇၻီႇမီႇယႃႇ ပူႇထိၼ်ႇ
Владимир Путин
Putin in 2021
President of Russia
တိုၵ်ႉႁၢပ်ႇၵၢၼ်ဝႆႉ
တႄႇႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း 7 May 2012
ၸွမ်ၽွင်းလူင်	Dmitry Medvedev Mikhail Mishustin
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	Dmitry Medvedev
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 7 May 2000 – 7 May 2008 Acting: 31 December 1999 – 7 May 2000
ၸွမ်ၽွင်းလူင်	Mikhail Kasyanov Mikhail Fradkov Viktor Zubkov
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	Boris Yeltsin
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်	Dmitry Medvedev
Prime Minister of Russia
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 8 May 2008 – 7 May 2012
ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ	Dmitry Medvedev
First Deputy	Sergei Ivanov Viktor Zubkov Igor Shuvalov
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	Viktor Zubkov
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်	Dmitry Medvedev
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 9 August 1999 – 7 May 2000
ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ	Boris Yeltsin
First Deputy	Nikolai Aksyonenko Viktor Khristenko Mikhail Kasyanov
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	Sergei Stepashin
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်	Mikhail Kasyanov
Secretary of the Security Council of Russia
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 9 March 1999 – 9 August 1999
ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ	Boris Yeltsin
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	Nikolay Bordyuzha
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်	Sergei Ivanov
Director of the Federal Security Service
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 25 July 1998 – 29 March 1999
ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ	Boris Yeltsin
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	Nikolay Kovalyov
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်
Additional positions Leader of All-Russia People's Front တိုၵ်ႉႁၢပ်ႇၵၢၼ်ဝႆႉ တႄႇႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း 12 June 2013 ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း Office established Chairman of the Council of Ministers of the Union State ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 27 May 2008 – 18 July 2012 Chairman Alexander Lukashenko General Secretary Pavel Borodin ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း Viktor Zubkov ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ် Dmitry Medvedev Leader of United Russia ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 7 May 2008 – 26 May 2012 ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း Boris Gryzlov ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ် Dmitry Medvedev
ၶေႃႈမုၼ်း ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ
ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ	Vladimir Vladimirovich Putin (1952-10-07) 7 ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ၊ 1952 (ဢႃႇယု 71) Leningrad, Russian SFSR, Soviet Union
ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း	Independent (1991–1995; 2001–2008; 2012–present)
လွင်ႈႁုမ်ႇငမ်းၵၢၼ်မိူင်း တၢင်ႇၸိူဝ်း	All-Russia People's Front (2011–present) United Russia (2008–2012) Unity (1999–2001) Our Home – Russia (1995–1999) CPSU (1975–1991)
ၵေႃႉၵူႈ	Lyudmila Shkrebneva (m. 1983; div. 2014)
လုၵ်ႈလၢင်း	At least 2, Maria and Katerina
တီႈယူႇသဝ်း	Novo-Ogaryovo, Moscow
ႁူင်းႁဵၼ်းမိူဝ်ႈဢွၼ်ႇ	Saint Petersburg State University Saint Petersburg Mining Institute
ၶႅပ်းၸုမ်ႈ	Order of Honour
လၢႆးမိုဝ်း
ဝႅပ်ႉသၢႆႉ	eng.putin.kremlin.ru
ႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း
မိူင်းၶၢမ်ႇသႅတ်ႉၸႃႇ	Soviet Union Russia
တပ်ႉ/တပ်ႉၽႄ	KGB; FSB; Russian Armed Forces
ၶၢဝ်းယၢမ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ်	1975–1991 1998–1999 2000–present
တႃၶုၼ်	Colonel Supreme Commander-in-Chief
ပၢင်တိုၵ်း/ပၢင်သိုၵ်း	Second Chechen War Russo-Georgian War Russo-Ukrainian War Syrian Civil War

ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းရသျႃး Vladimir Vladimirovich Putin (သဵင်ရသျႃးဢွၵ်ႇဝႃႈ) ဝႃႇၻီးမိတ်း ဝႃႇၻီးမီးရႃးဝိတ့်ၶျ် ပူႇထိၼ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၵမ်ႇၽႃႇ ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈမၼ်းဝႃႈ ဝလႃႇၻီႇမီႇလ် ပူႇထိၼ်ႇ ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းပၢႆးမိူင်း ရသျႃးၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ပဵၼ်ၽူႈမီးၸၼ်ႉၽၢႆႇၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈသေ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈပီ 2012 တႄႇႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈရသျႃး၊ မၼ်းၶိုၼ်းပုတ်ႈဢဝ် ၸၼ်ႉတႃၶုၼ်ၵဝ်ႇမၼ်း မိူဝ်ႈပီ 2000 တေႃႇ 2008 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်ပီ 1999 တေႃႇ 2000 မၼ်းပဵၼ် ၸွမ်ၶုၼ်ၽွင်းလူင်သေ ပဵၼ်ဢွင်ႈၵဝ်ႇမၼ်း မိူဝ်ႈပီ 2008 တေႃႇထိုင် 2012 ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တီႈမိူင်းယူးရူပ်ႉၼႆႉ လိူဝ်သေ ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢလႅၵ်ႉၸၼ်းတႃးလူႇသျၢၼ်ႇၵႃႇ မိူင်းၿီႇလႃႇရုတ်ႉၸ်ၼၼ်ႉ ပူႇထိၼ်ႇ ပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ ၽူႈဢၼ်တိုၵ်ႉႁၢပ်ႇၵၢၼ် ဢၼ်ဢႃႇယုတႃၶုၼ် ယၢဝ်းသေပိူၼ်ႈ မၢႆသွင်ယဝ်ႉ။
မၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် KGB ၽူႈမီးၸၼ်ႉၽၢႆႇၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းမႃး 16 ပီသေ ထိုင်မႃး ပီ 1991 ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းၶႂၢင်ႇပၢႆးမိူင်း တီႈဝဵင်းၸဵင်ႉပီႇတႃႇၸပၢၵ်ႉသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်မႃးၸၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေၶဝ်ႈပႃးလႆႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ ၿူဝ်းရိတ်ႉၸ်ယႄႇလ်သိၼ်ႇၸိုင် ထိုင်မႃး ပီ 1996 မၼ်းၶၢႆႉမႃး တီႈဝဵင်းလူင်မေႃႇၸၵူဝ်ႇ။ 1999 ၽွင်းမိူဝ်ႈ မၼ်းပႆႇၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ၶုၼ်ၽွင်းလူင်ၼၼ်ႉၸိုင် တမ်ႈတီႈ FSB ၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်ၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈၾႅတ်ႇတရႄႇၼၼ်ႉ မၼ်းၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈၼမ်းၼႂ်းၸူဝ်ႈၵႅပ်ႈ။ ဝၢႆးသေ ယႄႇလ်သိၼ်ႇ ထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ပူႇထိၼ်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၸူဝ်ႈၶၢဝ်းသေ ဝၢႆးၼၼ်ႉလႆႈမႃးသီႇလိူၼ် ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းပႄႉပုၼ်ႈတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈႁူဝ်ႁႅၵ်ႈယဝ်ႉ။ ပီ 2004 မၼ်းၶိုၼ်းလႆႈၶၢမ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉ။ မီးလွင်ႈမၵ်းၶၼ်ႈ တႃႇတေပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ သွင်သိုပ်ႇလႄႈ ပၢၼ်ၻီႇမီႇထရီႇ မႅၵ်ႉဝီႇတႅၵ်ႉ တႄႇပီ 2008 တေႃႇ 2021 ၼၼ်ႉ ပူႇထိၼ်ႇ ႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၸွမ်ၶုၼ်ၽွင်းလူင်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးလွင်ႈပႅတ်ႈလႅၼ် မီးလွင်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းသုၵ်ႉယုင်ႈ မီးလွင်ႈသၢၼ်ၶတ်း ၼႄၵၢင်ၸႂ်လႄႈ ထိုင်မႃး ပီ 2012 ၶၢဝ်းပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၼၼ်ႉ ပူႇထိၼ်ႇ ၶိုၼ်းလႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈယဝ်ႉ။ ပီ 2018 ၵေႃႈ မၼ်းပႄႉပုၼ်ႈထႅင်ႈယူႇ။ ၸတ်းႁဵတ်း ပၢင်ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း တင်းမိူင်းသေ ထိုင်မႃး ပီ 2021 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ်ၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် မၼ်းတေၸၢင်ႈၶဝ်ႈလိူၵ်ႈတင်ႈလိူဝ်ထႅင်ႈၼႆ ၸင်ႇမႄးတမ်းဝၢင်း ပၵ်းပိူင်ၵူတ်းမၢႆ လူင်းလၢႆးမိုဝ်းဝႆႉလႄႈ ဢႃႇယုၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈမၼ်း တေၸၢင်ႈမၼ်ႈထိုင် ပီ 2036 ယူႇယဝ်ႉ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈပူႇထိၼ်ႇ တႄႇပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးရသျႃးၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး 7 % ယူႇ။ ၵိုၵ်းလူၺ်ႈ လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ဢိၵ်ႇ ၵႃႈၶၼ်ၼမ်ႉမၼ်းလႄႈၵႅတ်ႉသ် ၶၼ်ၶိုၼ်ႈမႃး ႁႃႈပုၼ်ႈလႄႈ လႆႈတိုၵ်းတေႃးပႅတ်ႈ ၸုမ်းၶျေႇၶျိၼ်းၸိူဝ်းၶႂ်ႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းသေ ပူႇတိၼ်ႇ ၶိုၼ်းမႄးၵေႃႇတင်ႈ ၵုမ်းၵမ် မိူင်းၾႅတ်ႇတရႄႇရသျႃးယဝ်ႉ။ ပၢၼ်မႅတ်ႉဝီႇၻႅပ်ႉ Medvedev ၽွင်းမိူဝ်ႈမၼ်းပဵၼ် ၸွမ်ၶုၼ်ၽွင်းလူင်ၼၼ်ႉ မၼ်းမႄးၵုမ်းၵမ် လႅၵ်ႈလၢႆႈၽၢႆႇပၢႆးသိုၵ်း ၽၢႆႇပၢႆးႁၢၼ်ၶဝ်သေ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်း ၵျေႃႇၵျီႇယႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉ ၽၢႆႇရသျႃးၶဝ် ဢွင်ႇပႄႉယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈမၼ်း သိုပ်ႇသၢမ်ၼႆႉ ပူႇထိၼ်ႇဢွၼ်ႁူဝ် ရသျႃႈၶဝ် ၶဝ်ႈသိမ်းဢဝ် ၸႄႈတွၼ်ႈၶရၢႆးမီးယႃး ဢၼ်မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇယူႇၶရဵင်းလႄႈ မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ် ဢိုတ်းႁပ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသေ ရသျႃးၶဝ် မီးတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ငိုၼ်းတွင်းတႄႉတႄႉ။ မၼ်းၸိသင်ႇသိုၵ်းမၼ်း ၵႂႃႇၶဝ်ႈၵႅဝ်ပႃး မိူင်းသီးရီးယႃးသေ သၢၼ်ၶတ်း ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢိၵ်ႇ ၸုမ်းၵျေႇႁၢတ်ႉၶဝ်ယဝ်ႉ။ ပၢၼ်မၼ်းပဵၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈသီႇသိုပ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈတေႃႇသူႈလူၺ်ႈ တၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႇဝိတ်ႉ 19 သေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ တႃႇတေၵေႃႇၵၢၼ်သိုၵ်း တီႈလႅၼ်လိၼ် ယူႇၶရဵင်းယဝ်ႉ။ ပူႇထိၼ်ဝႃႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းရသျႃး ဢၼ်မီးတီႈယူႇၶရဵင်းၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈယူႇၶရဵင်းၶဝ် လူလၢႆပႄႉၵိၼ်ၼႃႇၼႆသေ ထိုင်မႃး ပီ 2022 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၽေႃႇဝႃႇရီႇၼၼ်ႉ မၼ်းပၼ်ၶေႃႈပူင် ႁႂ်ႈသိုၵ်းရသျႃးၶဝ်ႈတိုၵ်း ယူႇၶရဵင်းယဝ်ႉ။ ၵူႈမိူင်းမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ် သႄႉသွမ်းတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ တုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈဢိုတ်းႁပ်းၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးရသျႃးသေ မၢပ်ႇမႂ်ပူႇထိၼ်ႇ လွင်ႈထုၵ်ႇတၢမ်ႇပိုၼ်ႇသိုၵ်းၼၼ်ႉယူႇ။
မိူင်းရသျႃးဢၼ်ပူႇထိၼ်ႇဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီၽၢင်းသေ ယဵပ်ႇၶဝ်ႈၸူး ၸဝ်ႈဢၢမ်းၼၢတ်ႈၵႂႃႇယူႇ။ ၽွင်းပူႇထိၼ်ႇဢုပ်ႉမိူင်းၼၼ်ႉ လွင်ႈတၢင်းတိုဝ်းၵမ်ၸႃႇရိတ်ႉတလူႇလႅဝ်၊ လွင်ႈတိၺွပ်းၶႃႈႁႅမ်ပႅတ်ႈ ၵေႃႉၶဵင်ႇၵူႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း၊ လွင်ႈလွၵ်ႇငိူတ်ႈ တဵၵ်းတဵင် ႁႄႉႁၢမ်ႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်မႃးသေ လွင်ႈလိူၵ်ႈတင်ႈ ဢၼ်မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ ၸွမ်းတြႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး။ ၵွပ်ႈၼႆ မိူင်းရသျႃးၼႆႉ လွင်ႈၵိၼ်သူးၵိၼ်လၢပ်ႈ လွင်ႈၸႃႇရိတ်ႉတလူႉလႅဝ်၊ လွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တူၵ်းတႅမ်ႇဝႆႉတႄႉတႄႉ။

ပူႇထိၼ်ႇ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈပီ 1952 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပိူဝ်ႇ 7 ဝၼ်း တီႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ ရသျႃး SFSR ဝဵင်းလီႇၼိၼ်ႇၷရႅတ်ႉ (ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ဝဵင်းၸဵင်ႉပီႇတႃႇၸၿၢတ်ႉ) မၼ်းပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၵွႆ ဝလႃႇတီႇမႃႇၸပီရီႇၻုၼ်ႇၼူဝ်ႇဝိတ်ႉပူႇထိၼ်ႇ Vladimir Spiridonovich Putin (1911-1999) လႄႈ မႃႇရီးယႃး ဢၢႆႇဝၼ်ႇၼူဝ်ႇဝၼႃႇ ပူႇထိၼ်ႇၼႃႇ (1911-1998) သေ ၶဝ်မီးလုၵ်ႈလၢင်း သၢမ်ၵေႃႉ။ ၶိင်းၶဝ် ၸပရီႇတုၼ်ႇပူႇထိၼ်ႇၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈပဵၼ် ၵူၼ်းႁုင်ၶဝ်ႈၽၵ်း ဝလႃႇၻီႇမႃႇလ်လီႇၼိၼ်ႇ လႄႈ ၵျူဝ်းၸႅတ်ႉၸတႃႇလိၼ်ႇမႃး။ ပီႈဢၢႆႈမၼ်း ဢႄးလ်ၿၢတ်ႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ 1930 သေ တၢႆၵႂႃႇမိူဝ်ႈၽွင်းပႆႇၽၢတ်ႇၼူမ်း။ ပီႈယီႈမၼ်း ဝိၵ်ႉထူဝ်း Viktor ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ 1940 တၢႆၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 1932 ၽွင်းမိူဝ်ႈၼႃႇၸီႇၵျႃႇမၼီႇၶဝ် ၶဝ်ႈသိမ်းဝဵင်းလီႇၼိၼ်ႇၵရႅၵ်ႉ ယွၼ်ႉဢိုပ်းၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်သေတၢႆ။
မႄႈပူႇထိၼ်ႇၶဝ် ပဵၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်တီႈႁူင်းၸၢၵ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢူႈၶဝ်တႄႉ မိူဝ်ႈ 1930 ၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် တီႈႁိူဝ်းလမ်ၼမ်ႉသေ ပဵၼ်ၵူၼ်းသိုၵ်းတပ်ႉၼမ်ႉသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ။ မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင် ၽွင်းမိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ဢူႈမၼ်း ယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်တီႈ NKVD တပ်ႉၼမ်ႉၽၢႆႇယႃႉလႅဝ်ႁိူဝ်းၽူႈၶဵၼ်သေ ဝၢႆးမႃး ၸင်ႇၶၢႆႉမႃးတီႈတပ်ႉလိၼ်၊ ထိုင်မႃး 1942 လႆႈမၢတ်ႇၸဵပ်းႁႅင်းတႄႉတႄႉ။ ဢွၵ်ႇပူႇထိၼ်ႇၶဝ်တႄႉ မိူဝ်ႈ 1941 ၼၼ်ႉ ၽွင်းၵျႃႇမၢၼ်ႇၶဝ် မႃးၶဝ်ႈသိမ်းဢဝ် ၸႄႈတွၼ်ႈထီႇဝႃႇ Tver ၼၼ်ႉ ၵျႃႇမၢၼ်ႇၶဝ် ဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈ၊ မႄႈမၼ်းလႄႈ လုင်းမၼ်းတႄႉ ႁၢႆၵႂႃႇတီႈၸႄႈတွၼ်ႈပွတ်းဢွၵ်ႇ မိူဝ်ႈၽွင်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉ။ 32
1960 လိူၼ်သႅပ်ႉတိမ်ႇပိူဝ်ႇ 1 ဝၼ်း ပူႇထိၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း Baskov Lane မၢႆ 193 ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်းႁိူၼ်းၶဝ်။ ၼႂ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်း 45 ၵေႃႉၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇ။ ထိုင်မႃး ဢႃႇယု 12 ၶူပ်ႇ မၼ်းတႄႇႁဵၼ်းသွၼ်လၢႆးၶႅၼ်ႉ သမ်ႇပူဝ်ႇ Sambo လႄႈ ၵျူဝ်ႇတူဝ်ႇ Judoသေ ၶၢဝ်းယၢမ်းတၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းသူင်ၸႂ်လူဢၢၼ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပပ်ႉလိၵ်ႈၵႃးလ်မၢၵ်ႉၸ် Karl Marxl လႄႈ လီႇၼိၼ်ႇ Lenin ၶဝ်။ တီႈႁူင်းႁဵၼ်း ၸဵင်ႉပီႇတႃႇၸပၢၵ်ႉ မၢႆ 281 ၼၼ်ႉ ပူႇထိၼ်ႇ ႁဵၼ်းဢဝ်ၵႂၢမ်းၵျႃႇမၢၼ်ႇသေ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ မၢႆသွင်တႃႇမၼ်းယဝ်ႉ။

1970 ပူႇထိၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ် Andrei Zhdanov (ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ် ၸၼ်ႉၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်း ၸဵင်ႉပီႇတႃႇသပၢၵ်ႉ Saint Petersburg State University) ႁဵတ်းဢဝ်ၽၢႆႇပၵ်းပိူင်သေ ထိုင်မႃး 1975 လႆႈႁပ်ႉၶူးယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈပွင် ဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈပဵၼ် The Most Favored Nation Trading Principle in International Law။ ၽွင်းယူႇသဝ်း တီႈၼၼ်ႈ မၼ်းၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်းပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉယူႇၼီႇယၢၼ်ႇ CPSU သေ ပဵၼ်ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၵႂႃႇ တေႃထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းယုင်ႈယၢင်ႈ 1991 ယဝ်ႉ။

ပူႇထိၼ်ႇ လႆႈထူပ်းၵႅမ်ၶူးပူင်သွၼ်လူင် ပႃႇမွၵ်ႉၶ Anatoly Sobchak ဢၼ်ပူင်သွၼ် ပၵ်းပိူင်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသေ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈတႅမ်ႈလၵ်းမိူင်းၶွတ်ႇၽွတ်ႈရသျႃး လႄႈ ၶပ်းမၢႆလွင်ႈတၢင်းယၢမ်ႈလူႉလႅဝ် ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ၶူင်းၵၢၼ် Sobchak ဝဵင်းၸဵင်ႉပီႇတႃႇၸပၢၵ်ႉၼၼ်ႉ ပူႇတိၼ်ႇ ပဵၼ်ၽူႈမီးဢေႃးၸႃႇမႃးယူႇ။

1975 ပူႇထိၼ်ႇ ၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်းၽူႈၸွပ်ႇ KGB ၶိုၼ်ႈႁဵတ်း တီႈႁူင်းႁဵၼ်းမၢႆ 401 ဢၼ်မီးတီႈ Okhta ဝဵင်းလီႇၼိၼ်ႇၵရႅတ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ မၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် တီႈၵႅမ်ၽူႈၸတ်းၵၢၼ် ၽၢႆႇၸွပ်ႇသူၼ်ႈ။ 1984 ပိူၼ်ႈလိူၵ်ႈမၼ်း ၵႂႃႇတီႈဝဵင်းမေႃႇၸၵူဝ်ႇသေ ႁႂ်ႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈ ပၢင်ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉ Yuri Andropov Red Banner Institue ထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇလိၵ်ႈလၢႆးငၢၼ်းတင်းၼမ်ဝႃႈၸိုင် တေလႆႈဝႃႈ ၸုမ်း KGB လၵ်ႉလွမ်ပွႆႇပူႇတိၼ်ႇ ၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ၽူႈၸွပ်ႇ တီႈမိူင်းၼိဝ်းၸီႇလၢၼ်ႇ တင်းႁိုင်ၼႆယူႇ။ ၶဝ်ၸိသင်ႇ ႁႂ်ႈမၼ်းၵႂႃႇႁဵတ်း ၵူၼ်းၶၢႆၶႅပ်းတိၼ် တီႈ Bata တင်းႁိုင် တမ်ႈတီႈ Wellington တွၼ်ႈၵၢင်ၼၼ်ႉယူႇ။ ပီ 1985 တေႃႇ 1990 မၼ်းၵႂႃႇႁၢပ်ႇၵၢၼ် တမ်ႈတီႈ မိူင်းၵျႃႇမၼီႇပွတ်းတူၵ်း ႁဵတ်းပဵၼ် ၵူၼ်းပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇ ၽၢႆႇၵျႃႇမၼီႇ။

လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၼႃႇႁၢင်ႈပူႇတိၼ်ႇ ဢမ်ႇယူႇတီႈၵျႃႇမၼီႇပွတ်းဢွၵ်ႇလူဝ်လူဝ်၊ လွင်ႈဢၼ်မၼ်းမီးယူႇတီႈ ၼိဝ်းၸီႇလၢၼ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၽၢႆႇရသျႃးၶဝ်တႄႉ ထိမ်ႇဝႆႉလႄႈ လႆႈဢဝ်ၶေႃႈမုၼ်း တမ်ႈတီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼိဝ်းၸီႇလၢၼ်ႇ ဢိၵ်ႇ လၵ်းထၢၼ်ၸိူဝ်းလႆႈႁူႉႁၼ်ၼၼ်ႉသေ မၵ်းမၼ်ႈၵူၺ်း။ Bob Harvey ၽူႈၵွၼ်းဝဵင်း(ၵဝ်ႇ) Waitakere လႄႈ David Lange တႄႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ပူႇတိၼ်ႇ ယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်မႃး တမ်ႈတီႈ ဝဵင်း Wellington လႄႈ Auckland ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ Masha Gessen ဢၼ်တႅမ်ႈလွင်ႈပူႇထိၼ်ႇ မိူဝ်ႈပီ 2012 ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပူႇထိၼ်ႇလူတ်းယွမ်း ၵၢၼ်ဢၼ်ၵဵပ်းႁွမ်တတ်းဢဝ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသေ ၶိုၼ်းၸွႆႈထႅမ် ၵဵပ်းႁွမ်ၶေႃႈမုၼ်းၽၢင်း KGB တႃႇတေပိုၼ်ၽႄႈ ၼႆယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းထၢၼ်ၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ႁူဝ်ၼႃႈၽူႈၸွပ်ႇ Markus Wolf လႄႈ ၸိူဝ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ် ၼႂ်းၸုမ်း KGB ဢၼ်ပဵၼ် Usoltsev ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇဝႆႉၼမ်ႉၼၵ်း ၼိူဝ်ၼႃႈၵၢၼ် ဢၼ်ပူႇထိၼ်ႇႁဵတ်းၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၽူႈတႅမ်ႈၶၢဝ်ႇ Catherine Belton တႅမ်ႈမိူဝ်ႈ 2020 ၼၼ်ႉၸိုင် တႃႇတေၵႂႃႇၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ၵူၼ်းၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆ့ တပ်ႉသိုၵ်းလႅင် ဢၼ်ၵႂႃႇမူၵ်းတူဝ်ဝႆႉ တီႈၵျႃႇမၼီႇပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ လွင်ႈငူပ်ႉငိ ၸုမ်းၽူႈၸွပ်ႇရသျႃး KGB ဢိၵ်ႇ လွင်ႈၵမ်ႉထႅမ် ၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း Stasi ၼၼ်ႉသေ ပူႇထိၼ်ႇၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉၼႆယဝ်ႉ။

ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၽူႈတႅမ်ႈၶၢဝ်ႇလပ်ႉ ၸုမ်း FAF ၵေႃႉၼိုင်ႈဝႃႈၸိုင် လုၵ်ႉတီႈၼႂ်းပၢင်ၵုမ် ဢၼ်ႁဵတ်းတီႈဝဵင်း Dresden သေ သဵၼ်ႈမၢႆလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈ ၽူႈၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉၶဝ် တႃႇတေသူင်ႇၵႂႃႇ မိူင်းၵျႃႇမၼီႇပွတ်းတူၵ်းၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇ လၢႆးငၢၼ်းၼႄပၼ် ပူႇထိၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ Klaus Zuchold လၢတ်ႈဝႃႈ ပူႇတိၼ်ႇႁူၺ်းဢဝ် Rainer Sonntag ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်ၼႃႇၸီႇပၢၼ်ႇမႂ်ႇသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်း တႅမ်ႈမၢႆသိုၵ်ႇသႃႁႃၶေႃႈမုၼ်း လွင်ႈငူၼ်ႉယႃႈယႃမိူဝ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ဢဝ်တၢင်းၸွႆႈထႅမ် ၵူၼ်းပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၼႃႈၵၢၼ်ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ တွႆႇသၢႆလူမ်း (wireless communications)ၼၼ်ႉ ပူႇထိၼ်ႇ ႁူပ်ႉထူပ်း ၵူၼ်းၵျႃႇမၼီႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ တီႈၶၢဝ်းတၢင်း ဢိၼ်ႇၵျိၼ်ႇၼီႇယႃႇၵျႃႇမၼီႇၼၼ်ႉ မၼ်းၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းၸုမ်းတွႆႇသၢႆလူမ်း မိူင်းဢေးသျႃးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵွၼ်ႇ။
ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ပိုၼ်းသုၼ်ႇတူဝ်ၼႂ်းလုမ်းဝႃႈၸိုင် မိူဝ်ႈ ပီ 1989 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝိမ်ႇပိူဝ်ႇ 9 ဝၼ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၽႃသင်ႉလူင်ၿႃႇလိၼ်ႇ ၵူၼ်ႇပင်း (ၽွင်းမိူင်းၵျႃႇမၼီႇပွတ်းဢွၵ်ႇလႄႈ ပွတ်းတူၵ်း ၶိုၼ်းပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်သေ ၵူၼ်းမိူင်း ၵူၼ်ႇယႃႉပႅတ်ႈ ၽႃသင်ႉ ဢၼ်ၶႅၼ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းၵျႃႇမၼီႇပဵၼ်သွင်မိူင်း) ၼင်ႇႁိုဝ် ပိူၼ်ႈတေဢမ်ႇယႃႉၵဝ်းႁဵတ်းလိူင်ႈလႆႈ တမ်ႈတီႈ KGB ဢိၵ်ႇၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈ လႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼႄၵၢင်ၸႂ်ၼၼ်ႉ တင်းၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၵျႃႇမၼီႇၶဝ်ၸိုင် ၶေႃႈမုၼ်းၾၢႆလ်လမ်ႇလွင်ႈ ၶွင် KGB လႄႈ House of Friendship (ႁွင်ႈၵၢၼ်လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ)ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပူႇထိၼ်ႇလႆႈၵုမ်းၵမ်ၵဵပ်းသိမ်းဝႆႉပၼ် မၢင်ၸိူဝ်း ဢၼ်ၵိုင်ႇလီမွတ်ႇပႅတ်ႈၵေႃး မၼ်းမွတ်ႇပႅတ်ႈ၊ မၢင်ၸိူဝ်းၵိုင်ႇလီၽဝ်ၾႆးၵေႃႈ မၼ်းၽဝ်ပႅတ်ႈ၊ ဢၼ်ၵိုင်ႇလီ ၵႅတ်ႇၶႄပၼ် ပုၼ်ႈတႃႇၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၵျႃႇမၼီႇၶဝ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ the Soviet Cultural Center (House of Friendship) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸတ်းၵၢၼ်မၼ်းပၼ်ၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇၽိုၼ်လိၵ်ႈၶေႃႈမုၼ်း ၸိူဝ်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ KGB ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၵိုင်ႇလီ သူင်ႇၵႂႃႇမေႃႇၸၵူဝ်ႇၵေႃႈ မၼ်းသူင်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵျႃႇမၼီႇပွတ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ ၵူၼ်ႇပင်းၵႂႃႇ KGB လႄႈ သိုၵ်းသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉၶဝ် တိုၵ်ႉသိုပ်ႇပွင်ၵၢၼ် တီႈၵျႃႇမၼီႇပွတ်းဢွၵ်ႇယူႇသေတ တမ်ႈတီႈ ႁွင်ႈၵၢၼ် Dresden Center ၼၼ်ႉတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးလွင်ႈထၢင်ႇထိူမ် ၼိူဝ်ပူႇထိၼ်ႇလႄႈ ပူႇထိၼ်ႇလႆႈထွၼ်ဢွၵ်ႇပႅတ်ႈ ၼႂ်းၸုမ်း KGB ယဝ်ႉ။ 1990 မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ် တီႈၸၼ်ႉၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်း ဝဵင်းလီႇၼိၼ်ၵရႅတ်ႉ တီႈႁွင်ႈၵၢၼ် International Affairs section ၶၢဝ်းတၢင်း သၢမ်လိူၼ်။ တႃႇတေႁဵတ်းၸၼ်ႉတွၵ်ႇတိူဝ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈပွင်သေ လၢႆးငၢၼ်းထိုင် ၶူးၼႄႉၼၢမ်းမၼ်း Vice-Rector Yuriy Molchanov ယဝ်ႉ။ ယူႇတီႈၼၼ်ႈသေ မၼ်းၵဵပ်းႁွမ် ၵူၼ်းသိုၵ်းမႂ်ႇတႃႇၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်းၽူႈၸွပ်ႇ KGB ၊ လူႇလွမ်ပႂ်ႉတူၺ်း လုၵ်ႈႁဵၼ်းသေ ၶိုၼ်းၵႂႃႇၶဝ်ႈၸူး ၶူးပူင်သွၼ်ၵဝ်ႇမၼ်း Anatoly Sobchak ဢၼ်တေမႃးပဵၼ် ၶုၼ်ၵွၼ်းဝဵင်းလီႇၼိၼ်ႇၵရႅတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 1991 လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉ 20 ဝၼ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းဢွၼ်ၵၼ်သၢၼ်ၶတ်း ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ မိၶေးၵူဝ်ႇၿႃႇၶျွပ်ႉ Mikhail Gorbachev ၼၼ်ႉ ပူႇထိၼ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းထွၼ်တူဝ်မၼ်းဢွၵ်ႇ တီႈၸၼ်ႉတႃၶုၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ “ပိၵ်ႉသမ်ႉ တၢင်းလိူၵ်ႈမၼ်း ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇဝႆႉသေတ ဝၢႆးသိမ်းဢၢမ်းၼၢတ်ႈယဝ်ႉ ၵဝ်တႅပ်းတတ်းၸႂ်ၵဝ် ၵဝ်တေၸွမ်းၽၢႆႇလႂ်ၼႆၵမ်းလဵဝ်သေ ၵဝ်လိူၵ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်းၽၢႆႇသၢႆႉယဝ်ႉ” ၼႆယူႇ။
1999 ပူႇထိၼ်ႇ ၸိၼႄဝႃႈ ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆႉ ပဵၼ် “ဝႃႇတတႃမွတ်ႇ ဢၼ်ယၢၼ်ႁၢင်ႇၵၼ် တင်းငိူၼ်ႈငဝ်ႈလူင်လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈ” ၼႆယဝ်ႉ။

1990 ၽၢႆႇၵွၼ်းၵၢၼ် ၸဵင်ႉပီႇတႃႇသပၢၵ်ႉ

1990 လိူၼ်မေႇ ပူႇထိၼ်ႇလႆႈပဵၼ် ၽူႈပၼ်တၢင်းၶႂ်ႈၸႂ်လွင်ႈၵူႈမိူင်းမိူင်း ၶုၼ်ၵွၼ်းဝဵင်းလီႇၼိၼ်ႇၵရႅၵ်ႉ Anatoly Sobchak။ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈ ထၢမ်ပူႇထိၼ်ႇ မိူဝ်ႈ 2017 ၼၼ်ႉ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈပူတ်းပႅတ်ႈ ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ Mikhail Gorbachev လွင်ႈဢၼ်မၼ်းလႆႈၶၢမ်ႇထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇပႅတ်ႈ တီႈၼႂ်း KGB ၼၼ်ႉတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈၶဝ်ႈပႃး တီႈၼႂ်းမူႇပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႂ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၶေႃႈယၼ်ၸႂ် ပူႇထိၼ်ႇ ဢၼ်တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃး ပီ 2018 လႄႈ 2021 ၼၼ်ႉၸိုင် ၼင်ႇႁိုဝ်တေလႆႈငိုၼ်းၶဝ်ႈ လိူဝ်ၼၼ်ႉ မၼ်းဝူၼ်ႉဝႃႈ ၶႂ်ႈဢဝ်ၵႃးသုၼ်ႇတူဝ်မၼ်း ႁေႃႈထႅၵ်ႉသီႇ ဢမ်ႇၼၼ် ၶႂ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ဢၼ်ငၢႆးၼင်ႇၼၼ် ၼႆယဝ်ႉ။
1991 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 28 ဝၼ်း ပူႇထိၼ်ႇပဵၼ်မႃး ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၼႂ်းၵေႃႇမတီႇၽၢႆႇၵပ်းသၢၼ်ၼွၵ်ႈမိူင်း တီႈလုမ်းၶုၼ်ၵွၼ်းဝဵင်းသေ လႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽၢႆႇတၢင်ႇမၢႆၽၢင် လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇၵူႈမိူင်းမိူင်း ဢိၵ်ႇ လွင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၵၢၼ်ၽင်တိုၼ်းလၢင်းၼွၵ်ႈမိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇတိူဝ်းတွၼ်း လႄႈ လွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပီလဵဝ်ၵူၺ်း ၸုမ်းၵွင်ႇၸီႇၽၢႆႇတမ်းပၵ်းပိူင် ဢၼ် Marina Salye ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူတ်ႇထတ်း ပူႇထိၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈပၼ်ၶႂၢင်ႉတႃႇတေတၢင်ႇ ၶူဝ်းႁႄႈ ဢၼ်ၵိုင်ႇတၢၼ်ႇ ငိုၼ်းတေႃႇလႃႇ 93 လၢၼ်ႉ ပုၼ်ႈၶူဝ်းၶွင်ၵိၼ် တႃႇၵႂႃႇၸွႆႈထႅမ်ၼွၵ်ႈၼိူင်းသေ ၶဝ်ဝႃႈ ပူႇထိၼ်ႇသွၼ်ႇၵႃႈၶၼ်မၼ်း ဢေႇၼႆယဝ်ႉ။ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ မီးၶေႃႈလၢႆးငၢၼ်း ၶေႃႈၶႂ်ႈၸႂ် ဢၢၼ်းပူတ်းၸၼ်ႉတႃၶုၼ်ပူႇထိၼ်ႇသေတ တေႃႇထိုင် ပီ 1996 ပူႇထိၼ်ႇသိုပ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းလူင် တီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၼ်ၼၼ်ႉဝႆႉယူႇ။ တႄႇဢဝ် 1994 တေႃႇထိုင် 1996 တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၸဵင်ႉပီႇတႃႇသပၢၵ်ႉႉၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈသိုပ်ႇႁၢပ်ဢဝ် ၼႃႈၵၢၼ်ၽၢႆႇၼွၵ်ႈမိူင်းလႄႈ ၸၼ်ႉတႃၶုၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တင်းၼမ်ၵွၼ်ႇ။